Jahonnoma

Til mutloq mustaqil, bo’ysunmas, tirik jondir

SAVOL: O’zbek tili buzilib ketmoqda, nega oldini olmaysizlar? (O’zbek).

JAVOB: Bu gapingiz yoqmadi. Til binomidiki yoki qizmidiki, buzilib ketsin?!

Til dunyodagi eng mustaqil kuchdir. Unga qorovulning, yo’l ko’rsatadigan mirshabning keragi yo’q. Chunki har qanday qurolli qorovulning ham kuchi yetmaydi unga. Hatto dunyodagi manaman degan diktatorlar hammaga va hamma narsaga zug’um qilishlari mumkin, lekin tilga qolganda kuchlari yetmaydi.

Keyingi o’n yil ichida AQShda tilshunoslik borasida beshta kitobga mualliflik yoki hammualliflik qildim. Shu jarayonda nafaqat o’zbek tiliga oid, yana bir necha tildagi kitoblarni mutolaa qilishga to’g’ri keldi.

Hozir o’zbek tilida ro’yxatga olinmagan so’zlar lug’ati ustida ishlayaman. Ana shularning hammasidan olgan xulosam shu bo’ldiki, tilga kirib kelayotgan yangi so’zlardan cho’chimaslik kerak. Ularni to’xtataman deb o’ylash to’r yoyib daryoning yo’lini to’saman, degan kabi gap. Ya’ni til tilga til tegizgan bilan hisoblashmaydi. Continue reading →

Filed under: Savob so'qmog'i | Tagged: Jahongir Mamatov | Leave a comment »

Kulgi

SAVOL:Biz bahsni chiroyli boshlab, chiroyli tugata olmay bir-birimiz bilan dushmanga aylanib ketamiz. Bahsning nuqtasi… O’zim ham tushunmadim savolimni, shunday emasmi?

JAVOB: Amerikada yashayotgan muxolifatchi O’zbekistondan kelgan siyosatdon mehmon bilan bahslashib qoldi. O’zbekistonlik tinmay Amerikani yomonlasa, Amerikada yashaydigan muxolifatchi esa O’zbekistonni tanqid qilardi.

-Siz haqiqiy demokratiya O’zbekistonda deyapsiz, birorta misol bilan fikringizni mustahkamlay olasizmi?-deb so’radi mezbon mehmonidan.

-Kerak bo’lsa mingta misol keltirishim mumkin.

-Mingtani bunchalik uzoq yo’lga keltirish oson ish emas. Keltirganingiz bitta-ikkita misol bo’lsa ham etarlik.

-Mana qarang, Amerikani demokratiya qal’asi deyishadi. Lekin demokratiya nima? Bu erkinlik degani. Amerika esa erkinliklarni cheklaydi. Hatto prezident etib saylangan odamning ham erkinliklari cheklangan bo’ladi. Continue reading →

Filed under: Savob so'qmog'i | Tagged: Jahongir Mamatov | 1 Comment »

New Yorkda ko’cha bayrami.

Sog’inch

SAVOL: Chanqoqni choy bosadi, lekin sog’inchni qanday qanoatlantiramiz? (Ulug’bek).

JAVOB: Bir kun boshqa mamlakatda istiqomat qiladigan tanishim mehmonga keldi. U bilan bir necha kun dardlashdik. Mehmondorchilik ham qariy boshladi. Ketar chog’i unga:

-Sizni o’zbeklar ochgan va menga yoqqan bir “Choyxona”-restoranga olib bormoqchiman,-dedim.

Mehmon nima desin? “Uyimda yeganim o’zbek taomlari, sizning uyingizda ham aynisi, yana meni o’zbek restoraniga olib borasizmi?” desinmi? Bunday paytda bir nima deyish mushkul, mezbonning ko’ngliga qaraladi. U indamay rozi bo’ldi.

Yo’lga tushdik. Koshki yaqin bo’lsa? Yo’l yursak ham mo’l yurib, bir necha soat deganda boshqa bir shaharga yetib keldik. Continue reading →

Filed under: Savob so'qmog'i | Tagged: Jahongir Mamatov | Leave a comment »

Tezlik

SAVOL: Amerikada mashinalarni juda tez haydashadi deb eshitaman, shu to’g’rimi? (Ravshan).

JAVOB: Biz Amerikaga kelganda dastlab Oregon shtatiga qo’ngandik. Havosi toza go’shalardan biri. Odamlari ham juda samimiy.

Oregonning eng katta shaharlaridan biri Portlanddir. Bu shaharda uruslar juda ko’p. Ular shaharni “Kichkina Rossiya” ham deb atashadi.

Ruslar bor joyda qoidabuzarlik, qonunlarni pisand qilmaslik avjiga chiqadi. Ular Rossiyani qay ahvolga tushirgan bo’lsalar, bu yerda ham qaerda yashasalar o’sha yerda “hunar”” ko’rsatadilar. Continue reading →

Filed under: Savob so'qmog'i | Tagged: Jahongir Mamatov | Leave a comment »

Bahs

SAVOL: Amerikdaliklar bilan ham turli mavzularda bahs qilib turasizlarmi? (Sharof).

JAVOB: Amerikada sauna xuddi o’zimizning choyxonadek gap. Ertadan kechgacha gurung. Qo’shilgan qo’shilaveradi, ketgan ketaveradi. Aksariyat odam bir-birini taniydi.
Kecha Suna tirband edi. Ular arab mamlakatlaridagi voqealarni bahslashayotgan ekanlar.

-Buni SRU qilmoqda,-derdi bittasi va buni asoslashga urinardi. Uni taniyman. Asli eronlik. Yoshligida bo’yniga pichoq solishgan. Yarim jon bo’lib qolgan. “Saunaga kelmasam og’riq meni yeydi” deydi u ikki gapning birida.

-Agar bu ishlarni SRU qilayotgan bo’lsa, nega “Bu tashkilot Misrdagi voqealardan orqada qoldi?” deb tanqid ostiga olishmoqda? -Bu savolni bergan kishi asli hindistonlik. Uni bir ko’rishda qaerdan ekanligini bilmaysiz. Chunki oqvoy. Yuz tuzilishi esa o’zbekka o’xshab ketadi. U har qanday bahsning “onasini ko’rsatadi”. Continue reading →

Filed under: Savob so'qmog'i | Tagged: Jahongir Mamatov | Leave a comment »

Tug’ilgan kun

SAVOL: Yoshlar mazusini davom ettirishingiz meni xursand qildi. Lekin yoshlarning chetga chiqib ham ko’p hollarda o’zgarmayotgani meni tashvishga soladi. Shu haqda batafsilroq to’xtalsangiz. (Zokir).

JAVOB:Kecha Jamshid degan ukaxonimizning va uning qayni-ukasi Sarvarning tug’ilgan kunini nishonladik. Ular ikki kun farq bilan tug’ilgan bo’lsalarda bir vaqtda bayramlashishga qaror berishibdi. Ziyofatda bundan besh yil oldin ko’rganim bir yigit ham bor edi.

-Siz O’zbekistonga ketmaganmidingiz?-deb so’rayman undan.

-Yo’q… shu erdaman… xizmatchilik… yuribmiz,-dedi u g’amg’in ovozda.

Bu yigit juda yaxshi esimda qolgan. Besh yil oldin u o’zi kabi besh tengdoshi bilan birga ayni uyda ijarada turardi. Bir kun mehmonga chaqirishdi. O’shanda hamma joyda asosiy mavzu Andijon voqealari edi. Lekin bu yigit gapga aralashmay, faqat kinoyali bosh siltab o’tirgani diqqatimni tortdi. U diplomatiya oliygohini bitirib kelgan va jim o’tirishi noodatiy edi. Uni gapga tortdim. Qarasam, u bizni vatan xoini, deb hisoblar ekan va O’zbekistondagi rejimni jon-jahdi bilan oqlashga urina boshladi. Continue reading →

Filed under: Savob so'qmog'i | Tagged: Jahongir Mamatov | Leave a comment »

Sherzod va Nodir

SAVOL: Bugungi yoshlar degan mavzuni davom ettira olasizmi?(O’tkir).

JAVOB: Martin Buren(Martin Buren), Uilyam Harrison(William Harrison), Millard Filmor(Millard Fillmore), Uilyam Taft(William Taft), Uarren Harding(Warren Harding), Chester Artur(Chester Arthur)…

Bularning kimligini bilasizmi? Bilmasangiz xafa bo’lmang, chunki ularning kimligini oddiy amerikaliklarning ko’pchiligi ham bilmaydi. Vaholanki, ular Amerikada prezidentlik qilgan 44 kishidan ba’zilari.

Amerikalik odamlar eslamaydigan bu odamlarni nega gapirib qolganimga ajablanayotgan bo’lsangiz kerak. Chunki ularni men ham bilmasdim.

Dushanba kuni Amerikada Prezidentlar kuni edi. Bu umummilliy bayram. Ishga bormadik. Ammo shu bayram bahonasidagi bir yig’inga bordim. U yerda ham ularni eslashmadi. O’sha biz otlarini eshitaverib bilib qolganlarimizni xotirlashdi.
Qolganlarning Amerika tarixida xizmatlari kam bo’lganki, eslashmaydi ham.

Shu yerda ikki o’zbek yigiti bilan tanishdim. Sherzod va Nodir. Ular Toshkentda oliygohni bitirib, AQShda ilmlarini davom ettirishayotgan ekan. O’zbekcha gapirayotganlari diqqatimni tortib, gaplashib qoldik. Cho’chitmaslik uchun o’zimni tanitmay turdim. Tanaffusda birga choy ichib, suhbat qurdik. Continue reading →

Filed under: Savob so'qmog'i | Tagged: Jahongir Mamatov | Leave a comment »

Diktatorlar dekadasi

SAVOL: Bu yildan qoniqdingizmi? Kelajakda bizlarni nima kutmoqda? (Zafar).

JAVOB: Garchi 2010 yilning so’nggi kunlari bo’lsada, tugayotgan yil haqida gapirmoqchi emasman, chunki undanda muhimrog’i bor. Bu esa 21 asrning ilk o’n yilligi bitgani va bu dunyoda diktatorlar dekadasiga aylanganidir.

Agar jiddiy va favqulodda odimlar otilmasa, radikal siyosiy tadbirlar ko’rilmasa, shu ketishda 21 asr va umuman dunyoning kelajagi diktatura, yakkahokimlik g’alabasi, erkinliklar butunlay bitgan manzilga aylanib qolishi mumkin.

Albatta, bu o’n yillik davomida diktaturalar kuchlanishi va demokratiya qaror topgan davlatlarda erkinliklar cheklanishi o’z-o’zidan bo’lgan emas. Sababsiz oqibat bo’lmaydi. Ayniqsa, terrorizmning kuchayishi erkinliklar cheklanishida salmoqli o’rin tutdi. Continue reading →

Filed under: Savob so'qmog'i | Tagged: Jahongir Mamatov | 3 Comments »

Turgan bitgani siyosat

SAVOL: Jahongir aka, bitta savolim bor edi. Siz o’zingiz aytgandek faol siyosatni tashlab ketgansiz. Bu siyosatdan uzoq turaman degani. Agar hamma shunday qilib o’zini siyosatdan chetga olsa, kelajagimiz nima bo’ladi? (E’tibor).

JAVOB: Bu haqda yozganimda faol siyosatdan ketganimni aytgandim. Bunga ham bir yildan oshdi. Bu degani biror-bir tashkilotga a’zo emasman, biror tashkilot safida turib siyosat yurgizmayman degani. Bu qadar oddiy. Bugun ham fikrimda sobitman. Lekin o’shanda yozganimdek, bu degani siyosatdan butunlay ketdim degani emas.

Hayotning o’zi siyosat, har bir aytilgan gap siyosat. Buning ustiga o’z mustaqil qarashingiz va o’z mustaqil pozitsiyangiz bo’lsa, unda har bir aytgan so’zingiz ham siyosatdan iborat bo’ladi. Continue reading →

Filed under: Savob so'qmog'i | Tagged: Jahongir Mamatov | 18 Comments »