Jahonnoma

Ўнг сўз ўрнида

СЎЗ МУЛКИ ЖАҲОНГИРЛИГИГА ДАЪВОГАР

Битилмаган бир қоида бор: шогирдлар устоз ҳақида ёзишса ярашади. Неча йилларки, ана шу анъана давом этиб келмоқда. Жумладан, мен ҳам кўп азизларнинг улуғ йўллари, ҳаётни безаган умрлари, сизу бизга сабоқ бўлган дунёлари хусусида кўп ёзганман. Аммо шогирдим ҳақида илк бор қўлга қалам олишим.

Бунинг сабаблари анча. Аввало шогирд мисоли фарзандинг каби  дил риштаси. Ота-боболаримиз ўғил – қизларни мақташнию кўз-кўз қилишни олижаноб иш деб ҳисобламаганлар. Қолаверса, мақтов туфайли шогирдни талтайтириб қўймасмиканмиз деган истиҳола бор. Хуллас, кўзга кўринмас хитой деворлари-ю, андиша ва минг ўй-хаёллар у ҳақда дадил бир сўз айтишга йўл қўймас эди. Назаримда, энг асосийси ҳақиқий шогирдсизлик ҳамда унинг , яъни толиби шогирднинг келажагига шубҳа билан қараш ҳисобланган.

Ҳа, замон ҳам, макон ҳам, тарих ҳам минглаб оқпадар шогирдлар бўлгани ва борлигидан гувоҳлик беради. Ҳаётлигида устозим деб, сўнг унинг пок юзига қора чаплаганларни ким билмайди? Устозининг қабрига қарамай ўтган, бошқаларга қўшилиб уни ҳақоратлаган, ўзгалар билан бир тараф туриб, бузургини ер билан яксон қилиш учун қўл кўтарганлар озми? Балки шунинг учун ҳам устозлар кўп ҳолларда чурқ этмай, дунёдан индамайгина, ҳеч бўлмаганда, шогирдлари ҳақида икки оғизгина на у ёқлик, на бу ёқлик сўз айтиб кетгандирлар? Хуллас, бу мушоҳадаларимда ҳаётда кўрганларим, эшитганларим, билганларимнинг бир бўлагини ифодаладим.

Ҳа, шогирд ҳақида чўчимай, иккиланмай, шубҳаланмай сўз айтиш ҳар кимга ҳам насиб этавермайди. Бироқ мен шогирдим тўғрисида дадил гапириб келаяпман ва бугун у ҳақдаги фикирларимни қоғозга туширдим. Чунки у талтайиб кетмаслигига, ишонч ва умидларимни поймол этмаслигига асосим бор!  Бу асослар – йиллар!  Бу асос – ҳар кунлик суҳбатлару баҳслар, соғинчлар!

… Бир куни газета саҳифасининг қораламасини  ўқиб ўтирган эдим, эшик “шиқ” этиб очилди-ю, қорасоч бир йигит мўралади-да, яна эшикни ёпиб қўйди. Орадан анча вақт ўтиб бу ҳол боз такрорланди. Мен ишимни, яъни сатрларни ҳижжалаб ўқишда давом этавердим. Эшик учинчи марта очилганда:

– Нима гап? – дедим.

– Мен Маматов Жаҳонгир…- дея олди ҳалиги йигитча етти марта ютиниб.

– Нима гап?

– Тошкентдан Самарқандга келдим, ишга олсангиз!

Редаксияга ишга қабул қилиш мураккаб. агар унинг кимлигини, қалами қандайлигини билмасангиз, бу мураккаблик ўн карра кучаяди. Бунинг устига, бутун фикри-зикрим сабил саҳифада. Жуда жиддий ҳужжатни эълон қилаётган эдик. Редаксияда ишчи кучи етарли эмас. Навоий вилояти тузилиб, баъзиларни янги ташкил этилган газета редаксиясига юборганмиз. Шу боис “хабар олиб туринг” деб жавоб қилдим. Йигитча шув этиб қизарди-да, шарт бурилиб чиқиб кетди.     Орадан бир ҳафта ўтар-ўтмас саҳифада ширин бир лавҳани ўқиб қолдим. Жомбойда бунақа ёзадиган йўқ эди, редаксияда яхшилаб таҳрир қилишибди-да, деб ўйладим. Икки кундан кейин яна шу имзога кўзим тушди. Энди унинг публисистикаси саҳифада турар эди. Албатта, унча-мунча қалам уришга тўғри келди. Аммо унинг нимасидир бор эди.Муаллифни чақиртирдим, келмади. Сўнг масъул котибга буюрдим:

– “Самарқанд ери саҳовати”ни шу йигитга топширинг, қани қандай ёритади?

– У сал осмонда шекилли, чақиртирганингизда келмадику…

– Нима иш қилар екан?

Улуғбек номли совхозда директор муовини, ўзи ТошДУнинг журналистика факультетини битирган.

– Ундай бўлса, у ерда нима қилади?

– Тошкентда кечки бўлимда ўқиб, кундузи газеталарда ишлаган экан, “Тошкент ҳақиқати”, “Қишлоқ ҳақиқати”, кейин радио… Ҳалиги “Табаррук замин” программасини шу йигит тайёрлар эди.

– Ҳа-ҳа, биламан, эсимга тушди, нега “осмон”да юрибди?

– Иш сўраб келган экан. ”Кўзойнакнинг юқорисидан қараб “йўқ” дедилар” дея ранжибди.

– Уни дарров ерга туширамиз қўямиз!

Шундай дедим-ую унинг катта бир мақоласи остидаги имзога “Ленин йўли” газетасининг Жомбойдаги муваққат мухбири” деб қўшиб қўйдим. Қаламкашга бир дунё бойлик эмас, бир оғиз ширин сўз кифоя.  У редаксияда пайдо бўлди. Анча суҳбат қурдик. Фикирлари тиниқ, мулоҳазаси дуруст.

– Душанба кунидан қишлоқ хўжалиги бўлимига келиб ишлайверинг, – дедим унга.

“Хўп” деб чиқиб кетди-ю, келмади. Сўнг Жомбойга оиласи билан кўчиб борганини, иши яхши эканлигини рўкач қилди. Мен унга деярли ҳар куни топшириқ бераман. У эса “қани ким енгилади” деб ўйласа керак, эррталаб мақолани ҳозирлаб келади. Хуллас, нафақат менга, ҳайъат аъзоларига ҳам унинг чаққонлиги, топқирлиги маъқул тушди.

– Мана буйруқ, бўлимни қабул қилинг, – дедим бир куни.

– Райком жавоб бермаяпти, – деди.

Жомбой ноҳия партия комитетига хат ёздим. Жавоб бўлмади. Кейин биринчи котибга қўнғироқ қилдим. “Ўзимизга керак” деди. Иккинчи хатга ҳам жавоб олинмагач, вилоят партия комитетига мурожаат қилдим. Шундан кейин жавоб беришди.

Бу воқеани батафсил эслашимнинг боиси бор. Олдинги йили казо-казолардан бири Ўзбекистон Компартияси Марказий Комитетининг ўша кездаги иккинчи котиби В.П.Анишчев номига унинг ҳақида бўҳтоннома уюштиради. Ана шу узундан узун хатда, жумладан, шундай дейилади: “У ошна оғайнигарчилик туфайли Жомбойга бориб партияга ўтди, сўнг бирданига вилоят газетасида бўлим мудири бўлди, олти ой ўтмай, партия турмуши бўлимига бошлиқ этиб қўйишди.

Бўҳтон хатни тўрт ой текширишди. Бу пайтда у жумҳуриятда иқтидорли қаламкаш сифатида танилган ва Самарқандда дами анча ўткир шахсларнинг “думи”ни босган эди. Шу боис ”ундан бир нарса топиш ва калишини тўғрилаб қўйиш” вазифа қилиб олинган эди. Афсуски, у “Ленин йўли” газетаси редаксиясида КПСС аъзолигига қабул қилингани, редаксияда ошна оғайнигарчилик бир тийин эканлиги, бу ерда қалам қандайлиги иш беришини рақиблар билардилар. Тўғри, Жомбойда уни партия аъзолигига номзодликка қабул қилишган. У бригадир эмас, катта совхознинг кўзга кўринган раҳбарларидан эди. Бунинг устига, бу лавозимда ишлаётганлар вилоят партия комитети номенклатурасида турардилар. Қолаверса, улуғбеклик коммунистлар унинг қобилиятига, меҳнатига қараб баҳо беришган. Шу сабабдан текширувчилар КПСС Устави талабларига тўла риоя қилинган дея хулоса чиқаришга мажбур бўлдилар.       Яқинда унинг кундалик дафтари қўлимга тушди. Бир неча йиллардан буён қидириб юрган нарсаларим ана шу дафтардаги сатрларга жо бўлган эди. Мана сиз ҳам бироз кўз югуртиринг, энг аввало самимиятни илғаб оласиз.

“Самарқанд шаҳридан Панжакент кўчаси бўйлаб Ургут тарафга тўрт километр чамаси юрилгач “Обимашҳад” деган ёзувга кўзингиз тушади. Шу ердан анча пастликда булоқлар сувини жамлаб Обимашҳад ариғи оқади. Ариқ ёқасида тарихи минг йилларга бориб тақаладиган “Пулимурғоб” қабристони бор. Унинг бир четида ёнма-ён уч қабр турибди. Мен учун жуда азиз зотларнинг жасади шу ерга қёйилган. Сағана тошларидан бирида шундай ёзувларни ўқийсиз:

“Бувим қайда” деса неварангиз гоҳ,

Сув бўлиб оқаман, қалбимда зорим,

Номи Мунаввару, ўзи эса,    оҳ…

Дардларга қул бўлган онаизорим!

Ҳали мен дунёга келмасимдан олдин онам оғир дардга учраганлар. Оққон касали у зотни йилдан йил “сўриб” борди. У кишини жуда яхши эслайман. Ёлғиз ўғил бўлганим учунми, беш қизларини койиб, мени аярдилар.

Бир куни синф раҳбаримиз уйга келди. Онам билан нималарнидир гаплашди. Билсам, директор “Медал учун 350 сўм керак, харажати бор” деганмиш…”

Унинг гувоҳномасида фақат аъло баҳолар, аммо олтин медал беришмади. У ноҳақликка илк бор шунда тўқнаш келди. Лекин адолатсизликка қарши курашувчан бўлишини тасаввурига сиғдира олмас эди. Онадан айрилдию отадан айрилди. Етимлик азобини тортди. Тошкентга келиб ҳам ўқиди, ҳам ишлади. Қишлоқдан чиққан бу йигитга на ошнаси, на оғайиниси ёрдам қилди. Уни яхши одамлар, инсонпарвар кишилар қаватларига олишди. Меҳнатдан, айниқса энг заҳматли иш – газета ишидан қочмади. Кимдир уни сургундаги захматдан ҳам оғир деган экан. Ҳақ гап!

Хуллас, у “Совет Ўзбекистони” газетасининг Самарқанд вилояти бўйича мухбири этиб тайинлангач, ярқ этиб кўзга ташланди. Мен шунда меҳнатларим зое кетмаганини англадим. Унинг қалами обдон чархлангунча, феъли журналист халқига мослашгунча, устозлик меҳрини аямадим, десам мақтаниш бўлмас.

Самарқандда уни деярли ҳамма танийди. Кимдир “Совет Ўзбекистони” да босилган ўткир мақолалари, фелъетонларини, яна кимдир “Қишлоқ ҳақиқати”да чоп этилган публисистик чиқишлари, ижтимоий очеркларини, яна биров “Муштум”даги ҳарбу зарбларини, “оинаи жаҳон”даги кўринишларини,”Ҳаёт қувончлари ва ташвишлари” нинг Самарқандга бағишланган кўрсатувини билади. Ҳамма-ҳаммасида унинг далиллиги, қатъияти, журъати кўзга ташланади.   Ҳали мухбирлар партия ходими ҳақида мулоҳазали мақола ёзишни орзу қилишганда, у бир неча райкомлар фаолиятини биринчи котиби билан қўшиб фош этиб ташлаганини биламиз.

Масалан, “Совет Ўзбекистони”да босилган “Иштихонда ишчанлик етмайди” мақоласини яхши эслайман. Адолатсизлик, ноҳақлик хусусидаги “Ҳомийлар”, “Ҳақиқатнинг кўзи кўр эмас”, “Бир коммунист тақдири”, “Таъқиб”, “Суд”, “Қаро кўзим келу…”, “Бўҳтон” сингари мақола ва фельетонларида ўнлаб кишиларнинг ташвишларига шерик бўлди, дардларига малҳам қидирди. Туҳмат туфайли қамалиб кетган бир неча киши унинг чиқишларидан кейин партияга, ишига тикланди, қанча одамларнинг ҳақиқатга ишончи ортди, айни пайтда ноодиллар аёвсиз танқид остида қолдилар. Бундай кезда журналистга жуда қийин. Бизда ҳали ҳам “мен айбдорман” дейдиган мард оз. Шу боисдан Жаҳонгир Маматовга осон кечмади. Унинг устидан бўҳтонлар битишди, қўрқитишди, аммо у чекинмади.

Кўп одамлар мендан илтимос қилишган: “Шогирдингизга айтинг, шуни ёзмасин!” Айтсам ёзмаслигини, сўзимни икки қила олмаслигини биламан. Аммо бирор марта ҳам унга “фалончини ёзма”деб айтмаганман. Бу аввало ўзимнинг виждонимга хилоф бўлса, қолаверса, ижодкорнинг фикрини, қарашини, курашини синдириш керак эмас, аксинча унга мадад бўлиш зарурлигини ўз ҳаётимдан яхши биламан.             Мен Жаҳонгирни атайлаб ажратиб кўрсатаётганим йўқ. Жомбойликлар ишонч билдириб 293-сайлов округидан унинг номзодини Ўзбекистон ССР халқ депутатлигига кўрсатишди. Улар хато қилишмаганини таъкидламоқчиман, холос.

Кўзбўямачилик, қўшиб ёзиш ҳақида 1984 йилдан эътиборан гапира бошладик. Лекин Самарқанд вилояти “Ленин йўли” газетасининг 1983 йилги саҳифаларини варақласангиз, кураш эртароқ бошланганини сезасиз. Мен Жаҳонгирнинг “Намоз ботир” деган очеркини ҳамон эслайман. У қўшиб ёзиш қурбони бўлган жомбойлик бир пахтакорнинг қисматини 1983 йилда жуда қатъият билан газета саҳифасига олиб чиққан эди. Буни жомбойликлар яхши хотирлашса керак. Биз ўзига ўзи ўт қўйган аёллар ҳақида энди гапира бошлаганимизда “Қишлоқ ҳақиқати” унинг “Аянчли қисмат” сарлавҳали ижтимоий очеркини босган.

Бугун мен шодман: одамлар шогирдимга ишонишди. Бу менинг ҳам орзуим эди. Жаҳонгир ана шу масъулиятни ҳис этади, нафақат жомбойликларга, балки бутун Самарқандга астойдил хизмат қилади. Чунки унинг қалбида дарди бор, бу – ноҳақликка, адолатсизликка қарши кураш дарди, оддий одамларни бахтиёр кўришга умид дарди! Худди ана шу нарса унинг сайловолди дастурида ҳам ифодасини топган.        Мен ҳеч иккиланмай унга ишончли вакил бўлдим. Адолатсевар жомбойликларни 18 феврал куни Жаҳонгир Маматов (Жаҳонгир Муҳаммад) номзодини қўллаб овоз беришга даъват этаман!

Аҳмаджон Мухторов,

Ўзбекистон Журналистлар уюшмаси бошқарувининг раиси, СССР Олий Советининг аъзоси.

«Ёш ленинчи» (Туркистон) газетаси- 1990 йил 6 январ 5-(13441)

Filed under: ЯҚИН МОЗИЙ |