Jahonnoma

14.Ҳадик

-Азизлар, Худога шукур ўзимизнинг мустақил ватанимиз ва азиз юртбошимиз бор. Гарчи Америкада мардикор бўлиб юрган бўлсакда ана шу туйғулар билан яшаймиз. Мен ўзим жуда катта олимлар сулоласининг аъзосиман. Оиламиздан мен каби фан докторлари жуда кўп чиққан. Тақдир тақозоси экан, мана беш-олти йилдан бери Америкада юрибман. Меҳнатнинг оқ-қароси йўқ. Кучимиз етганча ишлаб у йўқда қолган оиламизга етказиб турибмиз. Мени қувонтирадиган яна бир нарса бугун шогирдларимизни Қозоғистонда, Россияда, Авропада ва мана Америкада ҳам учратиш мумкин. Шу ерда атрофимизда ҳам шогирдларимиз ўтиришибди. Келин ҳам шогирдимиз. Келин-куёвга арзимас  бир ҳадя олиб келганмиз… Continue reading →

Filed under: Бошқа дунё | Leave a comment »

Har biri haqida alohida hokoyalar yozishga arzugulik yaxshi insonlar-amerikalik o’zbeklar davrasida

13.Бегона биродарлар

Пойтахт Вашингтон алоҳида штат ҳам эмас, бирорта штатга ҳам кирмайди. Шу номда алоҳида штат бор.  У Тинч окени томонда. Вашингтон шаҳри эса Атлантикага яқин-пойтахт, мустақил шаҳар. Унча бой эмас. Чунки Америка солиқлар ҳисобига яшайди. Солиқларни эса штатлар ва федерал ҳукумат йиғади. Шунинг учунмикан, Вашингтоннинг кўчалари ўйдим-чуқур, машина қатнови ёмон, уй-жойлар эски. Лекин янги ва яхши уйлари ҳам бор, жуда қиммат туради. Бу шаҳарда бой одамлар анчагина. Шунга қарамай, Орегондек жойдан кўчиб келган учун илк таассурот-ғариб шаҳарга ўхшайди. Continue reading →

Filed under: Бошқа дунё | 5 Comments »

 12.Машина савдоси

“Биринчи машинам” бўлимида “Ҳундай” (Hyundai) воқеасига келиб қолгандик. Давом этамиз.

Бундай машиналарни Америкада сотадиган диллершип янги очилгани учун кредит тарихи(харид ва тўлов тарихи)га қарамасдан  қарзга берди. Икки йилга фойиздан озод ҳам қилишди.

Қарзга олдик… қани энди уйқу келса? Энг ёмон кўрганим қарздор бўлиш. Бунинг устига уни майдалаб тўлагунча қиймати қирқта қирдан ошиб кетади. Фойиз оладида. Шунинг учун “Емаймиз, ичмаймиз, қарздан қутуламиз” шиорини ишга солдим. Қисқа вақтда машина ўзимизники бўлди қолди.

Лекин олти кишилик оила битта машина билан  ҳеч нарсага улгурмас экан. Биз турган жойда автобуслар юрмайди. Автобус юрадиган йўлга қадар 2-3 километр. Умуман Америкада топган пулингизнинг анчагина қисмини машина “ейди”. Суғуртаси ҳам “фалакда”. Марказий шаҳарларда жамоат транспорти бор. Аммо  шароит яхши эмас.  Шароити тузукроқ жойга бордингизми, машинангиз бўлмаса ҳаёт йўқ. Бир умр машинага пул тўлайсиз. Continue reading →

Filed under: Бошқа дунё | 3 Comments »

 11.Тангри тарафдори

Орегонда қиш ва баҳордан чиқдингизми, кузга тутиласиз, деган гап бор. Бу дегани йилнинг қарийб ҳамма вақти ёғингарчилик бор ва ёз жуда қисқа дегани. Шунинг учунмикан, ёз “одим отдими” аксарият одам дам олиш кунлари ё паркларга чиқади ё Тинч океани соҳилига қараб йўл солади. Қуёшли кунларнинг бирида Бивертондаги марказий паркка чиқдик. АҚШнинг бошқа жойларида бўлганидек, бу ерда ҳам  “стол-стул”лар  ўрнатиб қўйилган. Ёнгинасида эса қўра. Биттасида уйда “мариноват” қилиб келинган қўй гўшти ва товуқ оёқчаларини жизиллатаётгандик, новча бир киши келиб қолди׃

-Ассалому алайкум, ўзбек экансиз, Худойимдан айланай,-деди.-Саккиз йилдан бери ўзбекни учратмагандим. Continue reading →

Filed under: Бошқа дунё | 3 Comments »

10. ЁЛҒОНГА ИШОНИШ

Орегонда қизилтанли(ҳинд)лар билан боғлиқ кўп жойлар ва афсоналар бор.  Бу штатда  ҳаммаси бўлиб беш ой яшаган бўлсакда, деярли барча тарихий жойларини бориб кўрдик. Шулардан бири Крейтер кўли. Бу Америка тарихига кирган ва федерал миқёсда шарафига танга пул чоп этилган кўлдир.

Бир куни Меҳмет бизни шу кўлга олиб борди. Фавқулодда гўзал жой. Баъзилар бу кўлни “Инсоннинг ёлғонга ишонишининг ҳужжати” ҳам дейишаркан.

Гап шундаки, қизил танлиларнинг бир қабиласи шу минтақага келиб жойлашибди. Кўлнинг суви жуда тиниқ ва осмондаги булутларни кўлнинг тубига боқиб томоша қилиш мумкин.

Қизил танлиларнинг болалари кўл бўйига келиб, булутларга ошиқ бўлиб, кўкда учган қушларни кўл тубидан ушлайман деб чўкиб кетаверишибди. Continue reading →

Filed under: Бошқа дунё | 4 Comments »

9. Қарсаклар

Ўзбекистонда машина ҳайдамаганман. Тўғриси бир марта чамаси икки километр масофага ҳайдагандим. Ўшанда Ориф деган дўстимнинг машинасида Самарқанд туманининг Ражабамин қишлоғидан район марказига борадиган йўлда ҳайдашни машқ қилдик. Катта йўлда машиналар кўп бўлгани учун қишлоқ йўлига ўтдик. Тупроқ кўчадан чангитиб кетаётгандим, бирдан ёзадиган мақолам ҳақида хаёлга толибман, онийдан машина йўлдан чиқиб кетди. Ёнгинамизда катта сой оқаётган эди. “Фургон” ағдарилиб сувга тушди. Машинанинг “оёқлари” осмонда, бизнинг бошларимиз пастда, сувнинг ичида. Кўзимни юмиб олганман. Худди сув остида нафас олмай турган одамдек рақамларни санаяпман. 20, 21… 33, 34… 44, 45… Қандайдир куч мени машина ичидан тортқилай бошлади. Шу пайт ичимга сув ўта бошлади. Нафасим қайтди. Бир пайт ўзимга келсам, бош устимда бир қанча одам. Ориф ҳам бор. Ранги учиб кетган. Continue reading →

Filed under: Бошқа дунё | 5 Comments »

8.Ҳислар туғёни

Машина олганимизни эшитган Реней ва Шёрли хурсанд бўлиб, бизни Портланд шаҳридаги Симфоник Концертлар Саройига таклиф қилишди. Концертдан олдин сув устида қурилган ресторанга олиб боришди. Бу жойда уммон маҳсулотларидан таомлар пиширилар ва қиммат таомлар маскани ҳисобланаркан. Роҳиланинг севган таомлари, аммо менга ёқмайди. Билдирмасликка ҳаракат қилдим. Айтсам бўлар экан, улар менга ўхшаб бу таомларни ёқтирмаганлар учун оддий овқатлар ҳам пишираркан. Буни кейинчалик ўргандим ва Америкада энг маззали оддий таомлар денгиз маҳсулотлари пишириладиган ресторанларда бўлади, десам лоф эмас. Ҳар ҳолда менга шундай, ҳамма балиқлару шунга ўхшаган нарсаларни еб турганда оддий овқат олтин овқатда!  Хуллас, бу ресторандан қутулиб концерт саройига келдик.

Рахманинов ва Шостакович симфонияларининг ижро кечаси экан. Томошабинлар орасида нафақат инглизлар, балки ўнлаб миллат ва элатларнинг вакиллари бор эди. Ҳашаматли ва гўзал нақшлар билан безатилган саройдаги шовқиннинг ўрнини дирижёрнинг қўлига қамчисини, яъни таёқчасини олиши билан кириб келган сукунат қоплади.

Турли маданиятларга оид, тўғрироғи, ўзларида турли маданиятларни яшатган инсонлар яквужуд бўлиб Шостаковичнинг бешинчи симфониясини тингладилар. Навбат Рахманиновга келди. Нафақат муаллиф исми шарифида, балки мусиқасида ҳам қандайдир Шарққа яқинлик бор. Дирижёр таёқчасини кўтариши билан скрипканинг ингроқ саси ёйилди. Сўнг бу сасни пианинонинг ўйинқароқ товуши юлиб кетди. Бирдан виолончелнинг титроқ оҳанги олдинга ўтди, аммо у контрабасснинг бўғиқ сасига қоришиб, уммонда ғарқ бўлгандек, оҳанглар қўйнига сингиб кетди. Аввалига ғайриодатий туюлган овозлар бирдан уйғунлашиб сокин уммон устида орқама- орқа келган тўлқинлар каби бир йўлга кирди. Continue reading →

Filed under: Бошқа дунё | 5 Comments »

7. Биринчи машинам

Бир куни Меҳмет деган турк билан танишиб қолдим. Уйига таклиф қилди. Бордик. Умр йўлдоши Севинч хоним ва бир ўғли билан яшар экан.  Дўстлашиб қолдик. У׃.

-Америкага янги келган одам нима қилиб бўлса ҳам ишни машина олишдан бошлаши даркор,-деди.- Бу ерда машинангиз бўлмаса кераксиз одамсиз. Бирор жойга вақтида боролмайсиз, ишга ўтаман, десангиз ўтолмайсиз…

Лекин мени кўндириши қийин бўлди. Чунки Ўзбекистонда хусусий машинага эҳтиёжим бўлмаган. Бунинг устига машина ҳайдасам хаёлга толиб қолишдан қўрқардим. Шунинг учун Америкада ҳам машинасиз яшаш мумкин, деб ўйладим. Аввалига автобусда юришга қарор қилдик. Аммо бу азобнинг азоби, вақтнинг ажали. Continue reading →

Filed under: Бошқа дунё | 4 Comments »

6. Тил-туннинг моҳитоби

Тил билмаган дил билмайди, дил билмаганни эл билмайди. Бошқача айтганда бировнинг тилини билмасангиз унинг дилини ҳеч қачон англай олмайсиз. У ҳам сизнинг кимлигингизни англамайди. Тилмочлар сўзларни ўгирадилар, лекин сўзлар соҳибининг нафасини, ҳиссини, туйғуларини чевира олмайдилар. Таржимонлар ёрдамидаги суҳбатлар эса дипломатиядир – тавозе, манзират ва ҳоказо. Қолаверса, бир умр ёнингизда таржимон бўлмайди.

Бир куни қўшнимиз:

-Америкада кўп йил яшадим, лекин энди тилни ўқияпман. Бунга йўл миршабининг тўхтатгани сабаб бўлди. Унга ҳақлигимни тушунтириб беролмадим. Индамайгина жазога рози бўлдим. Кейин билсам, у мени судга юборган экан. Бордим. Таржимон ҳам менинг айтганларимни судьяга англата олмади. Шундан кейин тил ўрганишга қатъий қарор бердим,-деди.

Қўшним бу гапларни чуқур хўрсиниш билан айтди. Ўйланиб қолдим… Бунинг устига овқат учун берадиган купонини ҳеч “ҳазм” қила олмадим. Дўкондан бир нарса харид қилганимизда худди ҳамма бизга қараётгандек ва:

-Текинхўрлар,-деяётгандек туюларди. Continue reading →

Filed under: Бошқа дунё | 5 Comments »

5.ДУОХОНЛИК

Харидни катта қилишимизнинг яна бир сабаби бор эди. Уйда ҳар куни меҳмон бор. Реней билан Шёрли инглиз тили ўргатиш учун келишса, Ҳайдар ва  Сергей машина ҳайдашни ўргатиш учун келишади. Қўшниларни ҳам таклиф қиламиз. Уйга меҳмон келдими, қозон қайнаши шарт. Қозон қайнадими, дастурхон неъматларга тўлиши лозим. Ўзбекнинг азалий одати бу.

Аммо америкаликда бундай одат йўқ. Масалан, инглиз тилини ўргатишга келган одамни ҳам иш билан келди, деб ҳисоблайди ва нари борса бир стакан сув таклиф қилади.  Ўзбекда эса бировдан муттаҳам бўлиб қолмаслик туйғуси кучли. У бизга яхшилик қилмоқдами биз ҳам қўлимиздан келганини қилишимиз керак. Бу – хислат. Continue reading →

Filed under: Бошқа дунё | 7 Comments »

4. Пост Меридиан

Мерит бизни Реней, Шёрли деган аёллар ва Вен деган оқсоқол билан таништириб қўйди. Реней ва Шёрли уйимизга келиб инглизча сўзларни ўргата бошлашди. Вен эса шоферимиз, қаёққа борамиз десак, хизматда. Баъзан уйига ҳам меҳмонга олиб боради. Уйи тоғнинг тепасида, дарахтлар орасида. Хотини билан ёлғиз яшайди. Хотини ҳам унинг ўзига ўхшаган меҳмондўст.

Бир куни Вен бизни ҳукумат идорасига олиб борди. Бир қанча қоғозларни тўлдирдик. Камбағаллар рўйхатига киритишди. Озиқ-овқат харид қилишимиз учун купонлар тўпламига ўхшаган китобча беришди. Бу пул ўрнини босар экан. (Ҳозир унинг ўрнига пластик карта беради-ЖМ). Ҳар бир кишига 120 доллардан ҳисоблаб, 720 долларлик купон берди. Шунча пулга озиқ-овқат харид қилишимиз мумкин экан. Continue reading →

Filed under: Бошқа дунё | 6 Comments »

3. Мерит

Дунёдан узилиб қолдим. Интернет йўқ. Телефон билан кўнгилга равшанлик инмайди. Истанбулда профессор Темур Хўжа ўғлидан илтимос қилиб, АҚШда жойлашган халқаро ташкилотларга хат ёздириб олгандим. Мазмуни шу эдики, билган тилларимда бирор юмуш бўлса, ишга олишса. Орегонга келгач билдимки, қанча кўп ташкилотга “заказной” хат юборсам, шунча кўп пул керак. Ҳали кўзимиз ҳам, қарашимиз ҳам турк лирасидан долларга ўрганмаган. Бир долларлик ҳам жигарнинг парчаси. Шундай пайтда ҳатто хат жўнатиш оғир тушар экан.

Орада “Америка овози”га телефон қилиб тураман. Асли наманганлик бўлган ва Афғонистонда яшаган, мана энди америкаликка айланган Абдулманнон Кескин ҳали Туркияда эканлигимдаёқ “Америкада биров бировга ёрдам бермайди, ҳар ким ўз оёғида туради” деб гапнинг дангалини айтганди. Лекин у кишининг ўзи ҳаммага ёрдам қиладиган одам эканлигини кейинчалик ўргандим. Continue reading →

Filed under: Бошқа дунё | 6 Comments »

БОШҚА ДУНЁ

2. “Жет лаг”

Бир жойда тўхтадик. Тун оққани учунми атроф қўрқинчли эди. Уйлар  армия казармасини эслатади. Ҳар бир уйда олтитадан квартира. Шулардан биттасини Мерит биз учун ҳозирлабди. Ичкарига киришимиз билан Мерит қизимни чақирди ва бизга квартирани “таништирди”׃ Учта ётоқхонаси бор, битта катта зал ҳамда ошхона. Залда мўрили печка ўрнатилган бўлиб унга ўтин ташлаб ёқиларкан. Мерит балконга бошлаб:

-Сизлар учун ўтин ҳам жамғариб қўйдим,-деди.

Биз Америкага келдикми ёки адашиб Мексикага ўтиб кетдикими, деб ўйлаб қолдим. Наҳотки уйни ўтин ёқиб иситамиз? Атрофга аланглаб, охири деворнинг бир четидан ҳаво келадиган жойни кўриб қолдим. Кейин билимдонлик қилган каби сўрадим: Continue reading →

Filed under: Бошқа дунё | 7 Comments »

БОШҚА ДУНЁ

Кириш ўрнида

Табиб табиб эмас, бошига тушган табиб, дейдилар. Бир пайтлар Америка мутлақо бошқа дунё эди, бугун эса бу мамлакатнинг пасту баландини сўранг, имкон қадар айта оламан.

Дарвоқе, “Американи Колумб очгани билан ҳар ким уни ўзича кашф этади” деган гап бор. 1990 йиллардан кейин Америкага келган ўзбеклар орасида қисқа вақтда оёққа туриб, бу ерда Ўзбекистондагидан яхши яшай бошлаганлардан бириман, десам муболаға бўлмас. Стевен (фамилияси эсимда қолмаган) деган америкалик бир профессор 1999 йилда  бизга қисқа фурсат  дарс берганда “Оёққа туришинг, америкалик ўрта синф сафига қўшилишинг учун камида ўн йил керак” деган эди. Бу лоф экан. Чунки бу ерга ҳеч нарсасиз келиб, икки йилда оёққа туриш мумкин. Continue reading →

Filed under: Бошқа дунё | 9 Comments »