Jahonnoma

ҚАТАҒОН кунларининг тарихи

Тарихни кунба- кун, соатма- соат ёзиб бормоқ лозим. Акс тақдирда у тарих эмас, хотирага айланади.

Мен замондошимнинг саволларга айланган кунларнинг (2005 йилнинг Февралидан 2006 йилнинг Февралига қадар, олдингилари “ЗЕҲНИЯТ ЖУМБОҒИ” ва “САРОЙ СИРЛАРИ” китобларида) тарихини имконим қадар кунба- кун ёзиб борар эканман, бу ишни сиз учун қилдим.

Сизга қолгани уни ўқиб, қатағон кунларининг даҳшатини англашдир. Умид қиламанки, бунга қодирсиз, азиз неварам!

Муаллиф.

Биринчи президенти бўлиш учун туғилган одам

26 Феврал, 2005 йил

САВОЛ: Сиз бир жойда “Ўзбекистоннинг биринчи президенти бўлиш учун туғилган одам” деб Назир Ражабов исмини келтиргансиз. Бу одам ҳақида батафсилроқ маълумот беришингиз мумкинми? (Олимжон)

ЖАВОБ:Назир Ражабов ҳақида илк бор 1970 йилларнинг охири 1980 йилларнинг бошида у Бухорода (у асли ромитанлик-ЖМ) ёнғинга учраган бир йирик корхона биносини қайта тиклаш лойиҳасини тайёрлаб, СССР Давлат мукофотини олганда эшитгандим.

Кейин у жуда ёш бўлишига қарамасдан жуда катта вазифаларда ишлади, Қурилиш вазири бўлди, Наманган вилоят партия қўмитасининг биринчи котиблигидан Самарқанд вилоят партия комитетининг биринчи котиблигига ўтказилганда уни бевосита танидим. У янгича фикрлайдиган, ташаббускор, тиниб-тинчимас, адолат томонида маҳкам турадиган, адолатсизликка чидай олмайдиган бир раҳбар эди.

Илгари Самарқандда худди ана шундай бир раҳбар бўлган-Владимир Николаевич Қодиров. Уни 43 ёшида заҳарлаб ўлдиришган.(Болалар уйидан чиққан халқпарвар Қодиров ҳақида ёзган китобим ошкоралик йилларида “Қишлоқ ҳақиқати” газетасида давомли ўлароқ эълон қилинганди-ЖМ).

Қодировни эслатган Назир Ражабовнинг тақдиридан ҳам қўрқардим. Коммунистик режим пайтида ҳам халқ томонида бўлган саноқли раҳбарлар етишган, лекин уларни тезда йўқотишган. Ўғрилар, милиция, мафия, ҳатто партиянинг ичидагилар ҳам Назир Ражабовга қарши эдилар.

У адолатпеша раҳбар бўлиш билан бирга адабиётсевар ҳам эди. Машраб шеърларини тўлалигича ёддан биладиган, Навоий асарлари борасида ҳаммани ҳайратга солиб, лол этадиган бир инсон эди. Мен ёзган юзлаб фельетонлар бўйича у текширишлар ўтказдириб, бегуноҳ қамалган юзлаб одамларни озодликка чиқарган, букилган ҳақиқатни тиклаганди.

Аммо бир кун қўрққаним бўлди. Вилоят партия қўмитаси биносига келсам, ҳамма саросимада. Идеология котиби Фароғат Шукурованинг хонасига борсам, у ҳўнграб йиғлаб ўтирибди.

-Назир акани қўлига кишан солиб олиб кетдилар,-деди у.

Кейин Назир ака ҳикоя қилишича, уни қурилиш машинасининг бетон қориштириладиган қутиси ичига ташлаб, айлантира-айлантира бир жойга олиб бориб, у ердан Москвага етказиб, зиндонбанд этишган.

Унга қўлланилмаган қийноқнинг ўзи қолмаган. “Спорт билан шуғулланганим жисмонан ва Навоий ҳамда Машрабни ёддан билганим маънан мени қутқазди” деган эди у. Қийноқлардан ҳар куни ҳушидан кетиб, ҳушига қайтган.

Биз Самарқандда “Назир Ражабовни озод қилиш ва ўз иш жойига тиклаш қўмитасини” туздик.

Ислом Каримов келиб, уни роса мақтади, бирга ўқиганлиги ва ватанпарварлигини, миллатпарварлигини, ҳақиқатни ҳимоя қилувчи инсонлигини айтиб, “Мана қамоқдан чиқди, Москвадан оқлангани ҳақидаги қоғозни олиб келиши билан жойига тиклаймиз” дея Самарқандда “биринчи”ликка Пўлат Абдураҳмоновни тайинлади. Назир ака тўққиз ой деганда оқланди. Аммо Каримов сўзида турмади. Мирсаидов ва Жўрабековни Самарқандга қайта-қайта юбориб, Назир ака ҳақида уни ёмон отлиқ қиладиган тарғибот юрғизди ва ўзи келиб яна Абдураҳмоновни қайта тайинлаб кетди.

Назир ака Каримовнинг қаршиликларига қарамасдан 1990 йилда Ўзбекистон халқ депутати этиб сайланди. Аммо Каримов унга нисбатан оғир зуғумни бир кун ҳам тўхтатмади. Уни ҳатто Бухорода ўзи илк бор ишлаган қурилиш ташкилотида ҳам ишлашга қўймади.

Кейин унинг Москвага кетиб қолгани ҳақида эшитдим ва бу ташкилотчи ҳамда адолатсевар одамнинг бундан сўнгги тақдири ҳақида бошқа маълумотга эга эмасман.

Омон Матчон

26 Феврал, 2005 йил

САВОЛ: Омон Матчон ҳақида биласизми? Яқинда унинг қувғинга учраганини эшитдим, шу ростми? (Ёрқин).

ЖАВОБ: Омон Матчон… мен ўзини ва ижодини ҳурмат қилган, ажойиб, бетакрор шоир.

Совет даврида унча-бунча гапни асарлари орқали айта олган икки адиб бўлса, бири Эврил Турон ва иккинчиси Омон Матчон деб биламан.

1970 йилларнинг бошида бир куни талабалар шаҳарчасидаги маданият саройига борсам, ёш шоир Омон Матчон билан учрашув бўлаётган экан. Унинг шеър ўқиши ўзига хос ва жозибали эди. Мени қойил қолдирган яна бир нарса у икки соат давомида тўхтамасдан шеърларини ёддан айтиб берди. Ҳар бир шеърдан кейин худди бу соҳилдан у соҳилга ўтган каби қўлини бир айлантириб оларди-да давом этаверарди. Охирида эса бир достонини ёддан айтиб берди.

Унинг шеърлари чуқур фалсафий, айни пайтда халқ дардини ташиган оғир ва ҳазин эди. Кейинчалик танишдик, уйида ҳам бўлганман. Инсон сифатида ҳам жуда камтар ва кўнгли очиқ одам.

-Негадир ичкилик менга ёқмаяпти, аллергия қилаяпти, ичсам юзим қизариб, бир нарсалар тошмоқда,-дердию пиёлани кўтариб юборарди.

1990 йиллар бошида бир кун телевизорда пахтакорларга бағишланган дастурда чиқиб гапирди. Унинг “Пахта бу сиёсий қурол” деган гапи Каримовга ёқиб қолибди, у ҳамма жойда шу гапни такрорлаб юрди ва Омон Матчонни саройга ишга олди. У сарой учун бегона одам эди. Қачон кўрмайин бошини қуйи солганча, хаёлга ботиб, кабинетига худди бегона аёлга қарагандай саволомуз тикилиб ўтирган бўларди. Ҳар ҳолда бир янги шеър ҳақида ўйлаётган бўларди.

Гапиришда хоразмча шевани жуда чиройли қилиб ишлатиши ва раҳбарларга ҳар куни “пахта” қўйиб туришни билмаслиги, турли ўйинларнинг ичига кириб кета олмаслиги, шеърларига барибир дардни сингдириши уни саройга бегона тутарди.

Ҳақиқий маънодаги шоир кимларнингдир кўнглига қараб гап тўқимайди, дилида борини айтади, бу эса кимгадир ёқиши ёки кимгадир ёқмаслиги мумкин, унинг учун фарқи йўқ.

Шу боис Омон Матчоннинг баъзи гаплари Каримовга ва бошқаларга ёққан, баъзилари эса ёқмаган бўлиши турган гап. Ёққанида сийлаб, ёқмаганида қувғин қилиш эса зулмдорларга хос. Умри гоҳо шодликда, гоҳо қувғинда ўтиш эса шоирнинг қисмати.

Ҳа, бугун Омон Матчонга ола кўз билан қаралаётган кунлар… Бу унга қайсидир маънода ёмон ва қайси бир маънода яхши. Чунки дардли шеърлар, дардли кунларда туғилади, дейдилар. Яқин орада унинг халқ дардини елкасига юклаган янги асарларини яна ўқиб ёки яна эшитиб қолсак, ажабмас?!

Нима дегандим?

28 Феврал, 2005 йил

САВОЛ: “Озодлик” радиосининг бугунги, мен доим эшитиб борадиган “Қурултой” дастурида журналист Исмат Хушев “Жаҳонгир Маматовга ўхшаб вақтида бу одамнинг (Ислом Каримовнинг) юзига кимлигини айтиб, мамлакатни тарк эта олмадик. Бунинг учун ҳам одам жуда кучли, иродали, жасоратли бўлиши керак экан, назаримда” деди. Нима деб кетганингиз ҳақида маълумот беришингиз мумкинми? (Одил)

ЖАВОБ: Табиийки, Ислом Каримовнинг золим эканлигини унинг кўзига тик қараб айтиш осон эмас эди. Буни Шовруқ Рўзимуродов, Тойиба Тўлаганова, Мурод Жўраев, Самандар Қўқонов, Мели Қобулов, Шуҳрат Нусратов каби депутатлар айтишга ўзларида жасорат топа олгандилар. Лекин уларнинг аксариятини мудҳиш кунлар, қувғин, қатл, қамоқ қаршилади.

Энди менинг нима деганимга келсак, бунинг учун “ИАК” ҳужжатли романи билан танишиб чиқсангиз, ҳар ҳолда саволингизга жавоб топишингиз мумкин. Шунингдек, “ҚУВҒИН” романида ҳам бу ҳақда батафсил тўхталинган.

Авропадаги Ўзбекистонлик Ўзбекка

28 Феврал, 2005 йил

САВОЛЛАР ВА ЖАВОБЛАР: Ўтган сафарги саволимга кичик бир ўзгартиш киритмоқчиман, у ерда “Европалик Ўзбек” дейилган, аслида мен Европалик Ўзбек эмас, Ўзбекистонлик Ўзбекман ва ҳозирда Европадаман, хуллас:

БИРИНЧИ САВОЛ:

-Мен илгари бир саволимда чет эллик Инвесторлар ҳақида қисқа гап очган эдим ва берилган жавобдан қониқмадим, балки савол умумий бўлганлиги учун қисқагина умумий жавоб берилгандир. Шу учун яна шу масалага қайтаман. Ҳаммани эсида бўлса керак, мустақилликдан кейин 1992-94 йилларда Ўзбекистонда чет эл Фирмаларини ҳар бир шаҳарда топиш мумкин эди, жумладан Самарқанднинг ўзида бир нечта Германия фирмалари очилиб иш бошлаган эди.

Сиз юқори давраларга кўп аралашгансиз ва балки шулар ҳақида аниқ маълумотлар биларсиз.

-чет эл Инвесторларини Ўзбекистонга таклиф қилиш қай тарзда амалга оширилади ва уларга қанақанги шартлар қўйилади?

-кейинги пайтларда чет эл Инвесторларининг ўлкамизга киришдан чўчиб қолганликларини сабаби нимада?

-аксарият чет эл Фирмалари нима учун Ўзбекистонни тарк этишга мажбур бўлишди?

-ўлкамизда арзон иш кучидан фойдаланиб юқори сифатли маҳсулот чиқара олган фирмалар учун ўз маҳсулотларини чет элга Ўзбекистондан туриб экспорт қилиш қулай эмасми?

-балки маҳсулотни ишлаб чиқариш арзонга тушгани билан, уни бошқа давлатларга, масалан Европа ва Америкага олиб бориб, сотиш қимматга тушаётгандир, шу учун Ислом Каримов куйиб-пишиб денгизга чиқишимиз керак деб жар солар?

ЖАВОБ: Битта саволингизнинг ичида яна бир қанча савол бор ва ҳар бирига жавоб бериш учун камида биттадан китоб ёзишга тўғри келади. Лекин саволларингиз фавқулодда муҳим бўлгани боис мухтасар тарзда бўлсада жавоб беришга ҳаракат қиламан.

Ўзбекистонда четдан эркин инвестиция келиши учун ҳеч қачон қулай шароит бўлмаган. Агар шундай шароит бўлганда вазият бугунгидек аянчли нуқтага етиб келмас эди.

Ҳа, энди 1990 йилларнинг бошида чет эллик ширкатлар кўп эди-ку, деган гапга келсак, бундай вақтинчалик ”меҳмон”лар ҳозир ҳам келиб-кетиб юрибдилар.

Яқинда бир танишим “Туркманбошини ёмонлар эдингиз, мана унинг “Руҳнома”сини Олмон тилига ҳам таржима қилишибди” деб қолди. Демак, қайси бир ширкатлар Туркманистонга бориб, қандайдир иш қилишмоқчи. Китоб эса диктаторнинг сандиғига “калит”. Аммо бу вақтинчалик эканини кўп бизнесменлар тушунмайдилар ёки кеч тушунадилар. Балки тушунсалар ҳам “Ишимни битириб, эшагимни лойдан чиқариб, кейин кетаман” дейдилар. Ваҳоланки, диктаторларнинг хотираси унутувчан, айниқса, “ҳадялар” масаласида.

Мен Истанбулда “Туркия” газетасида ишлаганимда (1994-1998) “Нурчилар” деб танилган ва Фатҳуллоҳ Гулан гуруҳининг бир вакили, ёзувчи Ёвуз Қилич бизнинг газетага ҳам мақола ёзар эди. У деярли ҳар куни Каримовни мақтаб ёза бошлади. Мен у билан учрашиб, бу қилаётган иши хатолигини ва Туркия жамоатчилигини чалғитаётганини, диндор биродари қамалганига кўз юмиб, Каримовга қуллуқ қилаётганини айтдим. У эса:

-Сизлар ёш ва қизиққонсизлар,-деди.-Биз Ўзбекистонда лицейлар очмоқдамиз. Бу эса ёшлар нафақат инглиз тилини ўрганишлари, балки умумий тилимиз бўлган турк тилини кенг ёйиш, ўрта турк тилини яратиш ва Ўзбекистонни юксалтириш учун хизмат қилади. Каримов эса тентак. Уни бир-икки мақтов билан алдаш мумкин экан, улуғ мақсад йўлида бундай “гуноҳ қилиш кечирилиши ҳақида ҳадислар ҳам бор..,-деб анча ваъз ўқиди.

Мен унга:

-Бу вақтинчалик ва бир куни диктаторга бир нарса ёқмай қолса, қурган қўрғонингизни ер билан яксон қилади,-дедим.

-Каримов кетади, лекин бизнинг ишимиз қолади,-дея у ва телевизорда ҳам Каримов ҳақида ҳужжатли филмлар намойиш этди.

Аммо бир неча йилдан кейин мен айтган нарса бўлди ва Ёвуз Қилич ҳозир Каримовни ёмонлаб ёзиб юрибди.

Каримовни ҳадялар, мақтовлар, докторлик унвонлари билан алдаб бизнес бошлаганларнинг кўплари кетиб қолиб, янгилари келмоқда. Бундан халқ ютаётгани йўқ, балки ютқазмоқда. Худди ёпиб ташланган Турк лицейларидаги ўқувчиларнинг аксарияти икки йўл орасида қолганлари каби.

Ўзбекистон халқаро бизнес учун катта имкониятларга эга бўлган жой. Лекин ўз халқининг қўшни мамлакатларга бориб-келиб, бизнес қилишини чеклаб қўйган режим четдан келаётганлар учун қандай кафолат бериши мумкин?

Хуллас, бу ерда Каримов учун иккита “жиддий” масала мавжуд.

Биринчиси, “Халқ менга қарам бўлиши керак, қорни тўйса қулоқ солмай қўяди”, деб ўзи яратган “фалсафа”га жуда ва жуда ишонади.

Иккинчиси эса, “Четдан келаётганлар халққа таъсир қилишлари мумкин ва режим хавф остида қолади”, деган фикрга эга.

Ана шу икки иллатдан қутулмагунча, Ўзбекистонда ҳеч нарса ўзгармайди. Бунга ўтган 15 йил ҳужжатдир!

Денгизга чиқайлик, бизнесга шароит қилайлик каби чақириқ-бақириқлар 15 йилдан бери айтилади 1996 йилда Қозоғистон денгизга чиқиш учун порт қуришга розилик берганда, Каримов буни сенга қарам бўлиб қоламан-ми, дегандай қабул қилмаганди. Шундан бери денгизга Эрон орқали чиқиш ҳақида гапириб келмоқда. Қозоғистонга ишонмаган қўрқоқ диктатор таҳлика бўртиб турган Эронга ишонармиди?

Хуллас, ўзидан бошқа нарсани ўйламайдиган Каримов режими ўзгармаса, Ўзбекистонда ҳеч нарса ўзгармайди. Букрини гўр тузатади, деб бекорга айтмаганлар. Ўзбекистон бугун Ўрта Осиёдаги энг қолоқ мамлакатга айланди. Яқин орада ҳатто Афғонистон ривожланиб кетади. Агар режим ўзгармаса Ўзбекистон иқтисодий қоронғу ўлка сифатида қолавериши турган гап.

ИККИНЧИ САВОЛ:

-Сиз Самарқандликсиз ва албатта ҳамшаҳарларингизни яқиндан билсангиз керак. Самарқанд Давлат Чет Тиллар Институти Ректори Юсуф Абдуллаевнинг Москвадан элчиликдан қайтиб келиш сабабларини аниқ биласизми? Унинг ўз атрофига таниш-билишларини йиққанлиги тўғрисидаги гап-сўзлар қанчалик ҳақиқатга яқин. Абдуллаевнинг Ректорликдан четлатилиши ва Кореяга қочиб кетиши ҳақида нималарни биласиз?

ЖАВОБ: Юсуф Неъматович Абдуллаевни жуда яқиндан бўлмаса ҳам, танир эдим. У ҳақда илгари бир нарса ёзган ҳам эдим. Шу нарса аниқ-ки у Каримовга астойдил хизмат қилди, айниқса, Ўзбекистоннинг Москвадаги вакили бўлган пайтда. У Каримов “топган” ва Каримовнинг ўзи “йўқотган” диктатура машинасининг минглаб “гайка”ларидан бири эди. Шу боис унинг шахси ва кейинги тақдирига қизиққаним йўқ. Бунга эҳтиёж ҳам бўлмаганди.

УЧИНЧИ САВОЛ:

-Шу сайтга кирадиган инсонлар ҳаммаси анча кенг фикрлайдиган инсонлар кўринади, шу инсонларнинг ҳаммаси, шулар жумласидан Жаҳонгир Муҳаммад ҳам, келажакда ватанга қайтиш ва халққа чин дилдан хизмат қилиш ниятлари борми?

ЖАВОБ: Бу ҳақда “Зеҳният жумбоғи” ва “Оқсарой сирлари” китобларида батафсил жавоблар мавжуд. Шу боис мавзуга яна ва яна қайтмаганим учун узр.

ТЎРТИНЧИ САВОЛ:

-Жаҳонгир ака, агар сиз келажакда ватанга қайтадиган бўлсангиз, хохлайсизми йўқми бу сайтда исмлари тилга олинган жуда кўплаб инсонлар билан бирга ишлашингизга тўғри келади. “Ўзбекчилик” деган гап бор, шу инсонларга “Ҳаммаларингни ошкора танқид қилишга мажбур эдим, энди узр” дейсизми ёки “Ғарбдаги сингари “Бу демократия, ҳаммаси бўлган гаплар, бундан ўзимни ноқулай ҳис қилишга ҳечам ўрин йўқ” деган бўлармидингиз?

ЖАВОБ: Иккинчи йўлни танлаган бўлардим. Умуман эса, менда бир одамни танқид қилдингми у билан бир умрга душман бўлиб қолиш, деган иллатга қарши туйғу бор. Масалан, Каримовни 15 йилдан бери танқид қилиб келаяпман, лекин уни мақташим ҳам мумкин. Яқинда Назарбоев “Марказий Осиё иттифоқини тузайлик” деган бир гапни айтди. Каримов томони ўйлаб кўриш керак, деди. Агар Каримов дарҳол байроқни қўлга олиб, президентларни Тошкентга чақирса ва эркин борди-келди, пул ва армия бирлиги каби масалаларда қарор қабул қилишда, амалий одим отишда (Масалан, ўзи бориб чегарадаги сим-тўрларни кесиб ташлашни бошлатса-ЖМ) ташаббускорлик қилса, мен уни мақтаган бўлардим, ҳатто 15 йилдан кейин бўлсада ақли жойига тушди, дея “офарин” деган бўлардим унга.

Ёки Зокир Алматов эртага чиқиб, “Жонимга тегди, бугунга қадар Каримовнинг буйруқларини бажаравериб тирноқларимга қадар қонга ботдим, мана ўз ихтиёрим билан барча сиёсий маҳбусларни чиқариб юбордим, бечора халқни қийнайвериб, ўзим ҳам қийналиб кетдим, бундан кейин бу одамнинг айтганларини қилмайман, айбларим учун адолат олдида жавоб беришга тайёрман” деса, “Офарин ўғил бола экансиз-ку!” дея уни ҳам мақташим мумкин.

Худди шундай Иноятов ҳам ертага Каримов ўлгандан кейин емас, ҳозир чиқиб унинг башарасини очиб ташласа ва ўз қуноҳларига иқрор бўлса, унинг шаънига ҳам илиқ гаплар айтишим мумкин.

Ёки Муҳаммад Солиҳ чиқиб, бугунга қадар Ўзбек мухолифати оёқ ости бўлиб кетишида, Каримов мансабда қолишида менинг ҳам катта айбларим бор, бирлашиш йўлини эмас, тарқоқлик йўлини танладим, охир оқибатда партияни парчалаб юбориб, йўқ партияга “лидер” бўлиб ўтирибман, Каримовга ўхшаб мақомим муддатини узайтиришнинг турли йўлларини қидириб, вақтни беҳудага ўтказиб юбордим, ўзимни тарғиб қилишдан бошқа нарсани ўйламадим, деса, унга ҳам “Қойил қолдим” деган бўлардим ва ҳоказо.

Бу билан демоқчиман-ки, бир одамнинг ҳар қанча ёмон томонлари бўлиши билан бирга, унинг яхши томонлари ҳам ўртага чиққанда уни кўра олиш керак. Айни пайтда ҳар қандай яхши одамнинг ҳам ёмон томонлари кўринганда ундан ҳам кўз юммаслик шарт. Бу мен учун ҳаётий қоида. Буни кимдир мени ёқтириши ва ёки ёқтирмаслиги, “ўзбекчилик” ёки “қозоқчилик”… учун эмас балки, шундай қилиш керак, деб ҳисоблаганим учун қиламан.

Жиноят ва жазо

1 Март, 2005 йил

САВОЛ:”Порахўрликни Ўзбекистонда жуда ҳам илдиз отгани ва бу жамиятни ислоҳ қилишда қандай йўл тутиш мумкин” деган саволга “демократия йўли билан” деган маънодаги жавобни қилган эдингиз…Менинг саволим шуки, куч ишлатиш салоҳиятига эга бўлган ташкилотлар ўзбек халқининг ҳозирги кундаги иккинчи бир катта муаммоси, мусибати…

Бу ташкилотлар ўғрилар билан тил бириктириб оддий деҳқонларни бозорда талашдан тортиб, кўчада кетаётган оддий аёл-қизларни ўғирлаб, зўрлашгача бўлган ҳар қанақа жиноятлардан тап тортмайдиган бўлиб қолишди…

Бу ташкилотлар уларга бунақа шароит яратиб берган Ҳукуматни ўзгармаслиги учун иложи борича ҳаракат қилишса керак?

Мабодо ўзгарган тақдирда ҳам шунча сонли жиноятчиларни қисқа вақтда қанақа қилиб тартибга солиш мумкин?

Улар ўзларининг паразитларча ҳаётини сақлаб қолиш учун янги Ҳукуматга ҳам анча қаршилик қилишса керак?

Вақти-соати келиб, балки бу ишларга бош-қош бўлганлар жазоланар, лекин бу Органларда жиноят қилиш оддий ходимларгача одат бўлиб қолаяпти… Жазо худди шу оддий ходимларга ҳам бериладими?? (Полвон, 2005, 1 Март).

ЖАВОБ: Биласизми, табиатда, умуман борлиқда тозалаш, тозаланиш қонунияти мавжуд. Денгиз ва уммон вақти-вақти билан ахлатларни соҳилга олиб чиқиб ташлайди. Худди шундай ҳайвонларда ҳам мавжуд бу нарса. Одам ҳам вужудидаги ахлатни вақти-вақти билан чиқариб ташлайди ва бу унинг ихтиёридан ташқарида, истаса ҳам, истамаса ҳам чиқариб ташлайди, бу умумий қонуният.

Ана шу қонуният жамиятда ҳам мавжуд. Динларнинг келиш пайтларини ўргансангиз ёки режимларнинг ўзгариш даврлари бунга бир мисол. Жамият маълум бир нуқтага қадар чидайди ва сўнгра ахлатини чиқариб ташлашга мажбур бўлади.

Бугун Ўзбекистондаги жамиятнинг ҳам қорни бурамоқда. Аммо Каримов режими уни чидашга мажбурламоқда. Лекин бу маълум бир муддатга мумкин. Кейин ё ўзи югуриб қолади, ёки аҳволи бад бўлади, ёки четдан ёрдамга муҳтож қолади ва ҳоказо.

Ана шундан кейин янги бир давр бошланади. Бу эса қоидаларга риоя қилиш даври. Нима учун бундай вазиятга тушиб қолингани, қайси овқатлар зарар қилгани ва нормал ҳаёт учун қайси таомларнинг фойдаси ҳақида ўйланганидек, жамиятда ҳам қонунлар ҳукмронлиги, ҳамманинг қонунлар олдида баробарлиги каби қадриятлар устивор бўлади.

Жазо берилиши керак бўлганда эса, жиноят қилган одамнинг, оддий ходим бўладими, президент бўладими фарқи қолмайди. Агар бу одамлар жамиятнинг ахлатига, чиқиндисига айланган бўлсалар, жамиятнинг ўзи улардан қутулади.

Бошқа йўл эса… Бугунги замонавий технология ахлатларни ўғит ҳолида ёки тозаланган сув тарзида фойдали ишга йўналтираётгани каби жамият турли йўллар топиши мумкин. Бунинг учун яна илгариги жавобимга қайтаман, олдин демократия тузуми яратилиши, ҳокимият халқнинг қўлига ўтиши ва бошқарув бевосита халқ томонидан амалга оширилиши керак. Ўшанда жамиятнинг “қорни оғриб” қолганда унинг йўлини тўсиб турган “девор”лар бўлмайди.

Яхши гап йўқми?

2 Март, 2005 йил

САВОЛ: Саҳифангиздаги савол-жавоб бўлимини деярли ҳар куни ўқиб бораман. Лекин шу кунгача Президент Ислом Каримов ҳақида бирор бир яхши тарафини ёки яхшилаб ёзган сифатларини учратмадим Наҳотки у одамда бирор бир яхши сифатлар бўлмаса? Агар бўлса, улар қайсилар? Олдиндан катта раҳмат.(Нодирбек)

ЖАВОБ: Истаган Ўзбек матбуоти ва китобларини қўлга олсангиз, Каримов ҳақида мақтовдан бошқа нарса топа олмайсиз. Ҳамма унинг “яхши сифатлари”дан гапиради. Шундай экан таққослаганда бизники уммон олдида қатрадир.

“Ҳар куни ўқиб бораман” деган гапингизга унча қўшилмайман. Чунки илгари ҳам худди шундай саволга жавоб қилгандим.

Энди менинг ҳам сизга бир неча саволим бор, Нодирбек!

Сиз балки менинг ҳам ўша маддоҳлар сафига қўшилишимни истамоқдамисиз?

Бугунга қадар мақтовлар билан тўла матбуотдан, ёзувлардан безмадингизми?

Агар четда бўлсангиз, ўша мақтов-ёзувларга ўрганиб қолиб, энди қўмсамоқдамисиз?

Шайтоннинг қандай яхши сифатлари бўлади?

Бу оғир туюлган, аммо оддийгина саволларга жавоб берсангиз олдиндан катта раҳмат.

Бекитилган китоб

3 Март, 2005 йил

САВОЛ: Мен кунда сайтингизга кириб янгиликларни кўриб бораман, бўш вақтимга қараб романлар, мақола ва шеърларингизни ўқиб бораман. Ёзилганларнинг санасига эътиборимни қаратсам бундан қарийб 10 йил олдин ҳам халқни ҳозирдагидек курашга даъват этгансиз, имкон доирасида ҳукуматнинг ҳақиқий башарасини очиб беришга ҳаракат қилгансиз. Кўриб турибсизки, халқ ҳануз жим, ҳукумат ўша-ўша. Шунча йилдан бери қандай маънавий куч топа оляпсиз бу кураш учун?

Кейинги саволим бошқа мавзуда. Яқинда М.Солиҳ жанобларининг сайтида унга қилинган суиқасдни фош қилувчи материалларни ўқидим, видео тарзида кўрдим ҳам. Бу ҳақда сизнинг фикрингиз қандай? Бундай суиқасдлар сизга нисбатан ҳам бўлганми? (Баҳром, 2005 йил, 3 Март).

ЖАВОБ: Сиз қизиққан барча масалалар борасида бугунга қадар ёзганларимда қисман бўлсада жавоблар мавжуд. Жумладан, сабр ҳақида ҳам, суиқасдлар ҳақида ҳам…

Энди сиз айтган жанобнинг саҳифасидаги “фош қилувчи материаллар” масаласига келсак, ўша гаплар чиққан кунларда менда жуда жиддий саволлар туғилган ва бу саволларга ўша пайт жавоб тополмаган эдим. Кейин “Булар умрини бир-бирини “ейиш” билан ўтказмоқда” деган гапларга замин яратмаслик учун бу “китоб”ни бекитгандим. Чунки ундан анча муҳимроқ мавзулар бор эди.

Қўзғолонлар бўлиши мумкин…

3 Март, 2005 йил

САВОЛ: Бу саволни қачондан бери ўзим-ўзимга айтаману, лекин жавобини тополмайман, агар сиз менга айта оласангиз жуда хурсанд бўлардим. Нимага Ўзбек халқи шунча қаттиқ вазиятига чидаб, ҳатто намойишга чиқмайди? Шу вақтгача Ўзбекистонда вазият учун намойиш бўлишини истардим. Билмайман, намойишлар ҳаётни ўзгаришига ёрдам бера оладими ё йўқми, буни фикрлаганим йўқ. Аммо биламанки, Эрон халқи жуда кўп намойишлар қилиб вазиятларини кам бўлса ҳам ўзгартириб олмоқдаларку? Ҳурмат билан Олмониядан (Манзура).

ЖАВОБ: Сиз Эрон қаттиқ зулм остида бўлишига қарамасдан халқ намойишларга чиқмоқдаку, демоқчисиз ва Ўзбекистондаги диктатуранинг қиёсини яхши топгансиз.

Ўзбекистонда ҳам халқ намойишларга тайёр ва турли сабаблар билан баъзан-баъзан чиқиб турибди. Мен илгари водийдаги қўзғолонлар ҳақида ёзганимда айтганим каби уларни сиёсий томонга йўналтирадиган ва бошқарадиган куч йўқ.

Эронда эса шундай куч, мухолиф лидерлар, мухолиф ҳаракатлар бор. Қолаверса, уларни дунёнинг кўп томонида дастаклайдиган демократик кучлар ҳам мавжуд.

Бизнинг мухолифатни ҳам кўп йиллар давомида қўллаб келишди. Аммо ўзини мухолифат лидериман, деб юрган зотлар вазиятни шу аҳволга қадар туширдиларки, шу кунга қадар етиб келдики, улардан мана Америка ҳам юз бурди ва Давлат департаментининг конгрессга тақдим этиладиган йиллик халқаро ҳисоботида уларни “ихтиёрий қочоқлар”деб эълон қилди.

Зотан кейинги пайтда халқ уларга эргашмаслиги ҳам кўриниб қолди. Улар уюштирган намойишларга энг кўпи билан 10 киши чиқди ва унинг ҳам ярми халқаро жамоатчи мухбирлар эди. Аҳвол ҳамин қадар.

Хуллас, ҳали оммавий равишдаги сиёсий намойишларга қадар анча борга ўхшайди. Стихияли намойиш ва қўзғолонлар бўлиши мумкин, аммо улар сиёсий даражага кўтарилиши ва кўпчилик кутган натижани бериши даргумон.

Ўзбекистон мафияси

3 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Ўзбекистон “мафия”си ҳақида фикрингиз? Улар ҳақида нималар биласиз!? Жумладан, Салим Абдувалиев ва Ғофур Раҳимов ҳақида фикрингиз қандай? Олдиндан катта раҳмат. (Нодир).

ЖАВОБ: Улар ҳақида жуда кам биламан. Билганларим дунё матбуотида чиққан нарсалар ва ўзим “Қувғин” ҳамда “ИАК” романларимда ёзилган гаплардир.

Аммо шуни аниқ биламанки, Ўзбекистон ҳукумати мафиянинг қўлида ва бу трансформация 1990 йилларнинг бошида бошланган.

Мафия отаси-“Гадфазер”(Годфатҳер) эса Ислом Каримовнинг ўзларидир. Мафия онаси-Гадмазер (Годмотҳер) эса отанинг қизлари Гулнора Каримовадир.

“Гадфазер” ва “Гадмазер” ҳақида ёзаётганларимиз мафия ҳақида билганларимиздир.

Мудофаачи

4 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Фараз қилинг, футбол майдонидасиз, ўзингизни ҳужумчи деб биласизми ёки мудофаачими? (Алишер).

ЖАВОБ: Мен бугунга қадар ҳеч қачон ҳужумчилик қилиб, олдиндан ҳужумга ўтганим йўқ. Ҳатто Каримовдан ҳам дастлаб яхшилик излаганман. Қолганлардан ҳам. Лекин улар менга, менинг атрофимдагиларга, бечораларга ҳужум қилганларини кўрганимда мудофаага киришганман. Демак мен ҳужумчи эмас, мудофаачиман. Лекин яхши мудофаачи яхши ҳужумчидан устун келиши муқаррардир, деган фалсафам бор.

Камчиликларим

5 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Ҳар бир инсонни яхши, ёмон томонлари ва камчиликлари бўлади, дебсиз? Сизникичи? (Ёрқин).

ЖАВОБ: Меники мендан кўра сизга кўпроқ аён. Сиз баҳо беринг, мен ўзим яхши деган томонларим сизга ёмон кўриниши ва ёмон деган томонларим яхши туюлиши ҳам мумкин.

Аммо ёмон томонларим йўқ, деган фикрдан олисдаман. Фақат Парвардигорнинг ёмон томонлари йўқ. Бандалари эса яхши ва ёмон ўртасида. Гоҳо у томонда, гоҳо бу томонда.

Буни баҳолаш яна биринчи галда яратганнинг ўзига ва иккинчи галда атрофдагиларга, ундан кейингина кишининг ўзига боғлиқ.

Мен мана шу томоним ёмон, деган фикрга келсам, дарҳол шуни ислоҳ қилишга киришаман. Масалан, ёшлигимда, талабалик даврида гина сақлайдиган одатим бор эди. Кейин Тангри кечирувчан, мен нега кечирмайин, дея ҳаммани кечирадиган бўлдим. У ҳолда ҳам, бу ҳолда ҳам, гоҳ ютқазиб, гоҳ ютдим.

Баъзилар мени чўрткесар, дейишади, баъзилар танқиднинг тузини оширадиган, дейишади, яна баъзилар ўзларида бўлган айбни менда кўрадилар.

Демак, уларнинг наздида ёмон томонларим ҳам бор ва шу ҳақда ҳам ўйлаб кўришга тўғри келади, баъзан.

Лекин дилимдагини очиқ айта олмасам менга бундан ортиқ азоб йўқ. Шу боис мендан фақат ана шу нарсани тузатиш талаб қилинса, буни қабул қила олмайман. Балки сизнинг наздингизда бу ҳам ёмон томонимдур? Менинг наздимда эса акси. Шунақа, кимнидир мен танқид қиламан, сиз эса мақтайсиз, бировни мен мақтасам, сиз эса танқид қилишингиз мумкин…

Бобомурод Абдуллаев

6 Март, 2005 йил.

САВОЛ: “Озод Овоз” ташкилоти мудири Бобомурод Абдуллаев ҳақида биласизми? Ойгул Маматованинг “Президент соатини сотаман” номли мақоласини чиқарганидан сал ўтмасдан шунга жавобан яна бир мақола чиқарди. Иккинчи мақола “махсус” ёздирилгани кўриниб турганди. Қолаверса, унинг қилмишларидан Юсуф Жума ҳам “Миллат фожеаси”да нолиган, “провакатор”ликда айблаган эди. Сиз шу “мард журналист” ҳақида нималар биласиз? (Ўзбек).

ЖАВОБ: Кўп нарса билмайман. Фақат икки-уч марта телефонда гаплашганмиз. Аммо нима бўлганда ҳам веб саҳифа яратиб, яхшими, ёмонми бир иш қилмоқда. Бу ҳам ҳар кимнинг қўлидан келавермайди.

Албатта, эркин минбарда ҳар хил нарсалар чиқади. Масалан, ўша Ойгул Маматова ҳақида ёзилган ҳақоратомуз мақола менга ҳам ёқмаганди. Лекин бу билан шу саҳифадан юз ўгирганим йўқ.

Қолаверса, унинг ўзининг бир томонлама қарашлари ҳам бўлиши мумкин. Бу ҳам чидаса бўладиган нарса. Бугун ким ҳам марказда? Ҳамма ҳам қайси бир томонда. Ё диктатура, ё демократия, ё фалончи, ё пистончи, ё грантчи, ё халқ томонида, дегандай.

Аммо “Озод овоз”да яхши нарсалар ҳам чиқаётганидан кўз юмсак тўғри бўлмайди.

Бобомурод Абдуллаевнинг шахсига келганда, яқиндан танимаган, учрашиб, суҳбатлашиб кўрмаган одамнинг эл наздидаги фаолияти ҳақида бир нарса айтишим мумкин, аммо шахси ҳақида бир нарса айта олмайман.

Мен бугунга қадар ўзим бевосита таниганлар ҳақида ёзмоқдаман. Воқеалар ва таниганларимнинг фаолиятларига нисбатан ўз шахсий қарашларимни баён қилмоқдаман ва бу нарса мутлоқ ҳақ, қолган нарсалар ҳақ эмас, деган фикрдан йироқдаман.

Бир ёш журналист кимнинг бир нарсасини ўқиб қолса, “Намунча бу бетамиз ҳамма нарса ҳақида фикр билдиради, нима у экспертми?” дея жаҳл қиларди. Ҳамма нарса ҳақида ўз қарашларимизни айта олиш даражасига етсак, демак биз мустақил ва демократмиз. Бу энди бошқа мавзу.

Менга хат ёзадиган…

6 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Бир неча кун олдин сиз Нодирбек деган ўқувчининг Каримовни фақат танқид қиласиз, унинг бирорта ҳам яхши томони йўқми, деган саволига жавоб сифатида унга бир қанча савол берган эдингиз. Шу ўқувчи жавоб бердими ёки…? Чунки сиз унинг бошқа бир саволига жавоб берганингизни кўриб қолдим-да.(Юсуф).

ЖАВОБ: Менга хат ёзадиган жуда кўп ўқувчиларни уч гуруҳга бўлиш мумкин.

1.Аниқ исмлари кўрсатилмаган адресдан ёзадиганлар.

2.Исм-шарифлари аниқ бўлган ҳолда буни ошкор этмасликни илтимос қиладиганлар.

3.Номларини очиқ ёзиб, ҳеч нарсани яширмайдиганлар.

Мен ҳар уччала гуруҳга кирганларни ҳам тушунаман ва танловларини ҳурмат қиламан. Уларга нисбатан Тошкент режимининг сояси тушмасин, деган мақсадда аниқ номлари ва адресларини қўйганларнинг ҳам фақат исмларинигина келтириш билан кифояланаман. Чунки бу ерда муҳим бўлгани саволдир.

Биз савол-жавоб орқали баҳсга, дардларимиз, муаммоларимизни маданиятли тарзда тортишишга ўрганмоқдамиз. Шу нуқтаи назардан ҳам мен вақтим тиғиз бўлишига қарамасдан аксарият саволларни ё бу ерда жавоблантиришга, ёки икки энлик бўлсада хат ёзиб юборишга, ёки баъзи сатрларини “Хатлар” бўлимига қўйиб, эътиборсиз қолдирмасликка ҳаракат қилмоқдаман.

Энди мавзуга қайтадиган бўлсак, Нодирбек исми ва адресини яширмаган ўқувчилар сирасига киради. У мен берган саволларга дарҳол жавоб йўллаган эди. Бу эса унинг масъулийли, жиддий эканлигини ҳамда эл дардига бефарқ эмаслигини кўрсатади. Мана унинг жавоби:

“Ассалому алайкум,

Мен у киши ҳақида (Каримов назарда тутилмоқда-ЖМ) мақтовлар битилган мақолалару, ёки ТВ кўрсатувларни қўмсаганим ҳам, ёки соғинганим ҳам йўқ. Бу дунёда ҳеч ким шайтон ҳам фаришта ҳам бўлолмас, яъни ҳеч ким – бегуноҳ ёки бир фақат гуноҳкор бўлмайди, деб ўйлайман. Умрида фақат одам ўлдириб, одамларга зулмдан бошқа нарса қилмаган инсон ҳам умрида 1 маротаба бўлса ҳам яхшилик қила олади, деб ўйлайман. (Бу менинг шахсий фикрим, албатта). Шу фикримга таяниб, ва сизнинг у кишини мендан кўра яхшироқ билганингиз учун – мақтовлар битилган мақолалар эмас, айнан сизнинг – фикрингизни, у ҳақида билдирган ҳақиқий фикрингизни билмоқчи эдим, холос. Нодирбек”.

Бу жавоб мени жуда хурсанд қилди. Чунки бир ўзбек ўз фикри, ўз қарашини очиқ ойдин ўртага қўймоқда ва ҳимоя қилмоқда. Бу фикр балки тўғридир ва балки хатодир. Гап бунда эмас. Гап шундаки, ўртада фикр бор.

Яна унинг “ИАК” ҳужжатли романига назар ташлаб, менинг у кўтарган масала борасидаги фикримни ҳам билиб олганига шубҳам йўқ.

Президентликка номзод

6 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Ҳозирги кунда кимни президентликка лойиқ деб ҳисоблай оласиз?(Ёрқин).

ЖАВОБ:Гап менинг фалончи “лойиқ” дейишимда эмас. Гап шундаки, партия, ҳаракатлар ичида ва умум мамлакатда эркин сайловлар бўлиши, ўнлаб, балки ундан ҳам кўп номзодлар чиқиб, дастурлари билан бизни ишонтиришлари, халқни ўз ортларидан эргаштира олишлари керак. Ўшанда “Ҳа, мана бу одам лойиқ экан”, дейиш мумкин. Ҳозир эса зулмат. Зулмат ичида одамнинг юзини кўра олмайсизу, қандай қилиб ана у киши лойиқ дейиш мумкин?

Мақтов…

6 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Олдинги саволимга вақт топиб жавоб берганингиз учун раҳмат. Яна бир иккита саволлар билан бошингизни қотирмоқчиман.

1.Сизни ўзингизга мақтаганлар бор. Бунга сиз қандай жавоб берасиз?

2.Каримовни ёнида уни мақтаб юриб, четга чиқиб, “безопасний” жойга боргандан кейин уни танқид қилишга нима дейсиз?(Умид).

ЖАВОБ: Саволларингиз жуда узун бўлгани боис бироз таҳлил қилганимни ва баъзи веб саҳифалар ҳақидагилари тадқиқотталаб бўлгани боис кейинга қолдирганим, исмларни ҳам келтирмаётганим учун маъзур тутасиз, деб ўйлайман.

Мен саҳифамнинг биринчи бетида ва “Хатлар” бўлимида қуйидаги ёзувни жойлаштирганман.

“Менинг учун саройдан бериладиган “қоп-қоп” унвонлару мансаб-мукофотлардан кўра, оддий ўқувчимнинг самимият билан ёзилган икки энлик мактуби қимматлироқдир…

Менинг учун ғанимлар ёхуд саройнинг топшириғи билан ёзиладиган бўҳтонлардан кўра, оддий ўқувчимнинг бир жумлалик мулоҳазаси таъсирлироқдир…”

Менимча, биринчи саволингизга шу жавоб бўлиши мумкин.

Иккинчи саволга келсак, “безопасний” жойда узоқ йиллардан бери яшаб, Каримовни танқид қилмаётганлар жуда кўп.

Ҳатто ўзларини бирор бир гуруҳнинг боши, деб эълон қилган бўлсаларда йиллардир Каримов ёки унинг режими ҳақида лом-мим демаётган зотлар ҳам анчагина.

Сиёсий бошпана олганларига қарамасдан бир нарса ёзсалар ўз исмларини яшириб юрганлар ҳам талай.

Ташқарида шундай ҳолат экан, албатта, ичкарида туриб танқид қилиш осон эмас. Лекин бу ишни бажарганлар, бажараётганлар ҳам бор. Кеча ҳам бор эди. Бугун ҳам бор. Эртага ҳам бўлади.

Каримовни юзига мақтаб, кейин олисларга кетиб қолгандан кейин танқид қилиш ҳам бир услубга айланиб қолди. Лекин қуруқ танқид эмас, аксинча у ҳақда билганларини, унинг жиноятларини у ҳали тирик экан, мансабда экан далиллаб берилса, бундан фойда бўлади. Аммо у ўлгандан кейин ёв қочса, паҳлавон кўпаяди, деган каби у ҳақда ёзадиганлар уруғлаб, матбуот ҳам, адабиёт ҳам “битлаб” кетади.

“ИАК” ҳақида

6 Март, 2005 йил.

САВОЛ: ”ИАК” романингизнинг кирилда ёзилган варианти йўқми?(Исмат, Баҳодир, Абдурасул, Зафар ва бошқалар).

ЖАВОБ: Номланиши Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг қисқартма исму-шарифини ифода этган “ИАК” романимнинг кирилдаги варианти йўқми, деб сўрашаётган ўқувчилар кўпайиб қолди.

Мен илгари кирилни унутиб, лотинга ўтишни тарғиб қилиш мақсадида атайлабдан ёзганларимнинг янгиларини лотинда эълон қилмоқдаман, дея бир изоҳ берган эдим. Зотан бугунги ёшларнинг аксарияти кирилдан кўра лотинни афзал кўрмоқдалар. Чунки улар мактабни лотинда битирдилар.

Шунга қарамасдан, модомики талаблар кўпаяётган экан, мазкур романнинг сўнгги бир неча бўлими ҳам компютерга киритилиши ва эълон қилиниши билан унинг кирилдаги вариантини электрон почта орқали ёзувларимни олаётган ўқувчиларга йўллайман.

Нега бўлмасин?

6 Март, 2005 йил.

САВОЛ:Матбуот ходимлари президент бўлиши мумкинми?(Ёрқин, 2005 йил, 6 Март).

ЖАВОБ: Нега бўлмасин? Демократик жамиятда ҳар бир фуқаро сайловда қатнашиши мумкин ва халқ ишончини қозонса президент бўлади.

Рейган киноактёр эди. Путин КГБчи эди. Гамсахурдиа ёзувчи эди. Элчибей тилшунос эди ва ҳоказо.

Демократик жамиятда касбий чекловлар таҳқир ва камситилиш ҳисобланади.

САВОЛ: Ўлганлар ҳақида, “Яхши одам эди” дейиш динимиздан кирган одат бўлса керак. Лекин халққа зулм қилган ёки зулмга шерик бўлганларни ҳам ўлгандан кейин “Яхши одам эди” дейиш керакми? Бу тирикларга “Барибир оламдан ўтганимдан кейин мен ҳақимда яхши гап айтишади, нима қилсам қилавераман” деган фикрни бермайдими?(Фарҳод).

ЖАВОБ: Яқинда Мирмуҳсин, Ориф Алимахсумов, Ёлқин Тўрақуловларнинг вафотидан кейин улар ҳақида “улуғ одам эди” каби фикрлар айтилганда менинг хаёлимдан ҳам ана шундай савол ўтганди.

Маълум бир шахс назарда тутилаётган бўлса, албатта ўлгандан кейин унинг камчиликлари ҳақида гапиришнинг унга фойдаси йўқ. Шу боис ҳам гапинг бўлса, тириклигида айтиб қол, дейишади. Лекин жамият ва келажак авлод учун жамоат кўз ўнгига чиққан кишининг яхши ёки ёмон томонлари тириклигида ҳам, ўлгандан кейин ҳам айтилиши керак.

Бизда ё ёмонлаб ўлдириб юбориш, ёки мақтаб кўкка кўтариб юбориш одати бор. Буни Усмон Носир, Қодирий, Чўлпон кабиларнинг тақдирида ҳам кўриш мумкин. Бир пайтлар улар қораланиб ерга киргизиб юборилган бўлсалар, энди “осмонга чиқариб” қўйилдилар. Айни пайтда Совет тузумига жон дилдан хизмат қилган Ҳамид Олимжон, Ғафур Ғулом каби юзлаб одамларга уларга кўрсатилгандек ҳурмат бажо келтирилмоқда. Оддий қилиб айтганда ўлганга ҳам, ўлдирганга ҳам бир хил муносабат.

Раҳбарларга қуллуқ қилишда Мирмуҳсиндек уста одам бўлмагани, Каримовнинг белига олтин камарни боғлашда Алимахсумовдек санъаткор етишиб чиқишини айтиш бу ўлганнинг орқасидан гапириш эмас. Балки бунинг бугунги авлод ва келажакка фойдаси бор. Ҳар бир киши ҳақиқат эртами, кечми барибир айтилишини билиши кўп фитналарнинг олдини олади.

Жамоатчиликка танилган бир одамнинг қилмишлари, халққа зулми бўлса буни у тириклигида очиқ айтиш қаҳрамонлик ва жамиятга улкан хизматдир, у оламдан ўтгандан кейин бу ҳақда гапириш эса фақат жамиятга хизматдир.

Халқ кимга эргашади?

7 Март, 2005 йил.

САВОЛ:Сизга бир киши хатида кимга халқ эргашишлигини сўраган, яна номзодларни ҳам айтган, гап диндор инсон билан дунёвий инсон ўртасида кетаяпти. Эшитишимча, шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратлари Ўзбекистонга келишдан олдин бир шарт билан келган экан. Яъни, манга ҳеч қанақа мансаб таклиф қилмайсизлар, шундагина Ўзбекистонга қайтаман, деган эканлар. Чунки бу тизимда у инсонларни булғашлари мумкин, ёки биронта ножўя ишга аралашиб қолишлари мумкин. Шуларни ўйлаб оч қорним, тинч қулоғим, деб ҳеч қандай мансабга ўтирмаётган бўлиши мумкин. Ваҳоланки, у киши диний қўмита раиси, ислом университетига ректор бўлишлари ёки яна аввалги жойига, муфтий бўлишлари мумкин эдику?…(Ёрқин).

ЖАВОБ: У киши қандай шарт билан қайтгани менга қоронғу. Менга маълум бўлгани “Америка овози” радиосининг инглиз тилида ёзадиган мухбирига берган бир суҳбатида ҳозирги режимни ҳимоя қилиб, айб кўпроқ қамалаётганларнинг ўзида, ҳукумат эса уларни авф этмоқда шаклидаги гаплари.

Одатда у радиолардаги гапида дин ҳақида гапириб, мавжуд режимга, золим

Каримовга қарши очиқ-ойдин деярли гапирмаган. Унинг юқорида мен зикр этган суҳбати эълон қилинганда бир киши бу ҳақда савол юборган ва бу гап сайловлар арафасида айтилгани диққат тортганди.

Ҳукмдорлар азалдан уламоларни ўз йўлида қўлланиб келган ва шундай бўлиб қолмоқда. Умуман эса уламолар мансабдан, ҳукмдорлар ва сиёсатдан қанча йироқ турсалар бу уларнинг ўзларига ҳам, халққа ҳам яхши. Бунга Тожикистонда Ислом уйғониш партиясига қўшилиб, қонли йўллар билан ҳукуматга илинганларнинг тақдири ҳам бир мисолдир. Улар нафақат ҳукуматнинг, балки халқнинг ҳам наздидан тушдилар.

Бунга қўшимча ўлароқ, “ИАК” романининг “Халқ сўзи” бўлимини ҳам ўқиб чиқсангиз яна анча нарса ойдинлашади.

Йусуф Абдуллайев

7 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Сизнинг Самарқанд Чет тиллар институтининг собиқ ректори Юсуф Абдуллаев ҳақидаги саволга жавобингизни ўқигандим. Лекин у нима учун Кореяга қочиб кетган бўлиши мумкин?(Шоҳида).

ЖАВОБ: Юсуф Неъматовичнинг ва яна Самарқанд шаҳридан бўлган, комсомолдан чиққан бир қанча ёш кадрларнинг 1990 йилларнинг бошида Ўзбекистон Компартияси Марказий Комитети(Кейин Президент Девони)га, ҳукуматга ишга олиниши, ўша пайтда комсомол етакчиси бўлган Азиз Носиров номи билан боғлиқ.

Азиз Носиров ўшанда Олий кенгашда мен муовин бўлган Ошкоралик қўмитасининг аъзоси ва демократик йўлдаги барча ҳаракатларга тўсқинлик қилиш бўйича Каримовнинг ишончли вакили эди.(“ИАК” романида бу ҳақда батафсил ёзилган-ЖМ).

Каримов Азиз Носировни яхши кўрарди, уни “Азизжон” деб ўзига яқин оларди. Шу боис уни мансабдан мансабга ўтказиб “пиширмоқчи” бўлди. Бундан фойдаланган Азиз Носиров 1990 йилларнинг бошида танишларининг (жумладан баъзи қариндошларининг ҳам–ЖМ) юқори ишларга ўтишларида қандай ёрдамчи бўлган бўлса, кейин айни “миссия”ни Самарқандга ҳоким бўлганида, Президент девонида ишлаганида ҳам бажарди.

Ҳатто Анвар Солиҳбоевнинг МХХ раисининг асосий ўринбосарлиги (ҳозир у Покистонда элчи-ЖМ) даражасигача етиб келишида ҳам унинг қўли бор. Бошқа йўллар билан юқори лавозимларга ўтган юртдошлар ҳам Азиз Носиров атрофида тўпландилар. Қариндош-уруғ бўлдилар, қиз бериб, қиз олдилар ва ҳоказо. Самарқанд Ароқ заводининг директори қамоққа олиниши воқеасидан кейин бу “занжир” кўриниб қолди.

Бу ерда “занжир”нинг очилишида яна бир омил рол ўйнаганини айтиш керак. Самарқанд вилоятидан чиққан кадрлар билан Самарқанд шаҳридан чиққанлар орасида кўзга кўринмас, аммо жуда жиддий рақобат мавжуд ва бугунги натижаларда бунинг ҳам ўрни катта. Жумладан, Самарқанд чет тиллар институти талабаларининг икки йил олдинги кўча юришлари, Самарқандда тарихий ёдгорликларнинг бузилиши каби воқеалар ортида ҳам ана шу рақобатнинг излари бор. Икки уч йил олдин шаҳарликлар Каримовни ишга солиб, вилоятдан мамлакат даражасига кўтарилган, шунингдек, вилоят раҳбарлиги даражасида ишлаган бир қанча кадрларни четлаштиришга муваффақ бўлишганди. Элга навбат, шерга навбат дейдилар.

Каримов Азиз Носиров ўзидан яшириб сиёсий мафия тузганини билгандан кейин, ундан ва унга яқин бўлганларнинг айримларидан юз ўгирди. Аммо муҳим нуқталарда бўлганлардан баъзилари ҳали керакли дея боис сақлаб қолинди.

Азиз Носиров устидан тергов анча олдин бошланган эди. Орада бир ёпилди. Лекин Каримовнинг топшириғи билан яна очилди. Унинг иши судга ўтгани баъзилар учун муҳим “сигнал” эди. Абдуллаевнинг кетиб қолишини ана шундан деб биламан.

Икки “қўчқор”

8 Март, 2005 йил.

САВОЛ:Охирги янгиликларни ўқиб туриб кулгим келади, яъни Қозоғистон ва Ўзбекистон ҳақида, яқинда қанча оилаларнинг уйларини бузиб, чегара ўрнатишган эди, энди бўлса ягона иқтисодий зона яратишмоқчи. Ҳайронман. Қозоғистон ва Ўзбекистоннинг янгидан янги иқтисодий ва сиёсий алоқаларига қандай қарайсиз? Пул бирлиги, эркин иқтисодий зона ва ҳокозо… (Фаррух).

ЖАВОБ: Ўзбек, Қозоқ, Қирғиз, Туркман бир оила, бир маданият, бир дин, бир тил ва бир заминнинг мансубларидир. Шундай экан, уларни узоқлаштирадиган ҳар қандай одим хиёнат ишидир ва яқинлаштиришга йўналган ҳаракатлар эса мақтовга лойиқдир.

Лекин 15 йил давомида бу халқларни бирлаштириш имконияти пайдо бўлди, аммо тўрт коммунистбошининг “боши бир қозонда қайнамагани” учун бу имконият бой берилди.

Халқлар шундай бирликка талпинганлари учун бу коммунистлар мазкур ҳолни сиёсий ўйин қартасига айлантирдилар ва зарур бўлганда қўлланиб келмоқдалар.

Мен Каримовнинг ҳам, Назарбоевнинг ҳам самимий бўлганига ишонмайман.

Марказий Осиё давлатлари орасида иқтисодий ҳамкорлик ташкилоти тузилганига 10 йил бўлади. Аммо амалда қилинганлари бунинг акси.

Образли қилиб айтганда, кейинги шов-шувлар кўприкнинг устида бир-бирига шох ўқталиб турган икки “қўчқор”нинг олдинги сакраб рақибига шох уриши учун орқага юришидир.

Турон сари

8 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Бу ердаги савол-жавобларни Каримов ҳам ўқиб бориши ҳақида аниқ маълумотга эгаман, деб эдингиз. Бунга мен ҳам ишониб қолдим. 28 Феврал куни саволларга жавоб бериб, шундай ёзган эдингиз: “Каримовни 15 йилдан бери танқид қилиб келаяпман, лекин уни мақташим ҳам мумкин. Яқинда Назарбоев “Марказий Осиё иттифоқини тузайлик” деган бир гапни айтди. Каримов томони ўйлаб кўриш керак, деди. Агар Каримов дарҳол байроқни қўлга олиб, президентларни Тошкентга чақирса ва эркин борди-келди, пул ва армия бирлиги каби масалаларда қарор қабул қилишда, амалий одим отишда (Масалан, ўзи бориб чегарадаги сим-тўрларни кесиб ташлашни бошлатса-ЖМ) ташаббускорлик қилса, мен уни мақтаган бўлардим, ҳатто 15 йилдан кейин бўлсада ақли жойига тушди, дея “офарин” деган бўлардим унга”…

Мана ишлар шунга кетмоқда. Энди Каримовни мақтайсизми? (Эркин).

ЖАВОБ: Ҳали гапдан амалий ишга ўтилган эмас. Бундай гаплар, балки бундан ҳам “ширин”роқ гаплар 15 йил давомида жуда кўп айтилган ва сўнгра жуда тез орқага қайтилган.

Мен фикримда қатъийман. Ҳақиқатдан ҳам Каримов мен ёзган ишларни бажарса, унга “офарин”, дейман. Аммо унинг бажармаслигига ҳам ишонаман, чунки Каримов феномени халқни ўйлаш эмас, ўзини ўйлаш доираси ичидадир. Агар юқоридаги талаблар ана шу доира ичига кирса, дарҳол буни бажарарди. Аммо бу талаблар халқ манфаати томонида бўлгани учун мазкур доирадан ташқарида турибди.

Ямонқулов яхши бўлиб қолдими?

9 Март, 2005 йил.

САВОЛ:“Озодлик” радиосига берган суҳбатида (2005 йил, 7 Март) журналист Шароф Убайдуллаев Жиззах вилоят ҳокими, сенатор Ямонқуловнинг АҚШга қарши кескин гапларини оқлаб, муҳими танқид эмас, муҳими ўз фикрини очиқ айтишдир, деган. Бунга сиз нима дейсиз?(Умид).

ЖАВОБ: Бу ҳам бир фикр. Фикрга қарши фикр айтаверсак, ҳалқа ҳосил бўлади. Аммо модомики савол берган экансиз, ўз фикримни билдирмоқчиман.

Муҳими танқид эмас, муҳими ўз фикрини очиқ айтиш дегани бугунги Ўзбекистон учун катта аҳамият касб этади. Аммо ўша Ямонқулов сенатда чиқиб, ўзи мансуб бўлган режимнинг қилмишлари ҳақида ҳам гапирганда уни очиқ фикр юритадиган одам дейишимиз мумкин бўларди.

Ҳар бир одам ҳар қандай соҳада гапириши ёки муносабат билдириши мумкин. Аммо сиёсий раҳбар ёки арбоблар одатда ўз ваколатлари доирасида фикр юритадилар, ўзлари мансуб бўлган режимнинг қарашларини ифода этадилар. Ўзбекистонда эса раҳбарлар фақат Каримовнинг қарашларидан келиб чиқиб гапирадилар.

Шуни ҳисобга олганда, юқоридаги иборани Ямонқуловга нисбатан қўлланишни тўғри деб айта олмайман.

Агар буни истамасангиз…

9 Март, 2005 йил.

САВОЛ:Мен сиёсатчиман, деб сизнинг танқидларингизга чидаб ўтираверишим керакми? (Собиқ дўст).

ЖАВОБ: Агар ёмон сиёсатчи бўлсангиз фақат менинг эмас, миллионлаб одамларнинг танқидларига чидаб ўтираверишингизга тўғри келади.

Сиёсат футбол ўйинидек гап. Ўйинчиликни ихтиёр этдингизми ё яхши ўйнаб, доим ғолиб бўлишингиз керак, ёки томошабинларнинг танқиди, бақир-чақирлари, қолаверса бўш қути отишлари, ҳатто тош билан бошингизни ёришлари, майдонда йиқилиб оёғингиз ёки белингиз синиши, тўп зарбидан бепушт бўлиб қолиш, югуриб кетаётиб иштонингиз тушиб қолиши каби мингдан-минг кутилмаган зарбани кўзга олишингиз керак.

Агар буни истамасангиз, тоқатсиз бўлсангиз “ўйинчилик”ни йиғиштириб, шарҳловчилик ёки “томошабинлик”ни танланг.

Ана унда кўрамиз ўйинчиларга муносабатингиз қандай бўлишини!

Инсофлилар бор

10 Март, 2005 йил.

САВОЛ:”Туронзамин” журналида битта мақолани ўқидим, Куч ишлатиш салоҳиятига эга бўлган соҳа ходимларига мурожаат қилиниб, уларнинг катта куч эканлиги ва катта ўзгаришларни ҳам қилишга қодирлиги тушунтирилган…Сиз таниган одамлар ичида инсоф-диёнатини сақлаб қолган Милиция, МХХ, Прокуратура, Мудофаа соҳасининг юқори лавозимли ходимлари борми? Яъни шу соҳаларда мақола таъсир қилиши мумкин бўлган инсон топиладими?(Полвон)

ЖАВОБ: Топилади, деган фикрдаман. Ҳатто анчагина топилади. Агар “Қувғин” романини ўқисангиз у ерда ана шундай одамлар ҳақида ёзилган нарсалар ўйлаб топилган эмас, балки ҳаётдаги юз берган воқеаларнинг сатрларга кўчганидир.

Энг юқори лавозимлилар орасида билмайман аммо сал қуйироқдагилар орасидан инсофлиларни топиш мумкин. Аммо улар товушларини чиқара олмай икки олов ичида ёнмоқдалар. Ҳам жиноятга шерик бўлмоқдалар ва ҳамда виждонлари азобида тўлғонмоқдалар. Шундай пайтда уларга йўл кўрсатишнинг ялпи фойдаси бўлмаса ҳам, зарари йўқ.

Нурулло Остонов

10 Март, 2005 йил.

САВОЛ: “Трибуне-уз” веб саҳифаси очилиши қийин бўлиб қолди. Бу нимадан бўлиши мумкин?(Гулшан).

ЖАВОБ: Менга ҳозир бу масаланинг унчалик аҳамияти қолмади. Чунки “Трибуне-уз” веб саҳифаси иш бошлаганда қувонган эдим. Уни яхши минбар деб ҳисоблардим. Унда журналист Нурулла Остоновнинг Каримов режимининг дарахтини қуритадиган Чехов услубидаги мақолаларини худди мана шу ерда бир неча марта ўрнак сифатида келтирган эдим.

Аммо мазкур веб саҳифа ҳозир “дайжестга” айланиб қолди. “Озодлик”, ББC радиоларининг веб саҳифаларидаги хабарларни кўчириб босишдан ва ҳукуматни четлайдиган мақолаларни тарқатишдан нарига ўтмаётир. Тобора ҳукумат томонга қайишиб кетмоқда. Каримов ва Сафоевнинг расмларини кўравериб, бу саҳифани ҳам очмай қўяётганлар кўпайган бўлса ажабмас?!

Ўзбекчани билиш керак!

11 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Нима сабабдан сизники каби Ўзбек халқининг муаммолари ва Каримов режимининг башарасини очиб ташлайдиган, бу масалани чуқур анализ, муҳокама қиладиган, соф ўзбекча веб сайтлар йўқ?(Носирхон).

ЖАВОБ: Аввало менинг баҳоли қудрат юритаётган камтарона саҳифамга берган катта баҳонгиз учун раҳмат. Дарҳақиқат, агар ҳамма ана шундай ҳаракат қилганда тома-тома кўл бўлар дегандек, бугун анча иш қилинган бўларди.

Бунинг бир мисоли сифатида Украинада мухолифатнинг катта кучга айланишида ва мавжуд режимни қулатишда “Украинская правда” веб саҳифаси асосий рол ўйнаганини эътироф этмоқ керак.

Ҳамма нарса мақсадан келиб чиқади. Мақсад Каримов режимига қарши курашми ёки номига у ёқ, бу ёқдан кўчириб, саҳифа қилиб, олинган грантларни “оқлашми”? Мавжуд веб саҳифаларга назар ташласангиз дарҳол масаланинг моҳиятини англаб оласиз.

Бундан қочиш мумкин эмас

11 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Олдин бир саволга жавоб бериб, жамиятдаги “пагонлик одамларни” ортиқча “чиқиндиларга” ўхшатганингизга қўшиламан, албатта, ўз ловозимларини суистемол қилганларини, лекин сиз айтаётгандек одам, ҳайвонот ва табиатдан ортиқча нарсалар чиқиб кетганидек, “жамият чиқиндилари” ҳам ўз-ўзидан кетармикан?

Уларда ҳам ақл бор, балки ўзлари учун жуда ҳам кўпроқ бош қотирадилар… Муаммони ҳал қилиши мумкин, деган Демократияни келишига ҳам шулар тўсқинлик қилишмаяптими?? Ёки улар оддий буйруқни бажарувчи машиналар деб ўйлайсизми?(Полвон).

ЖАВОБ: Ҳеч нарса ўз-ўзидан чиқиб кетмайди. Таъсир ҳамма ҳолда ҳам мавжуд. Албатта улар оёқ тирайдилар. Лекин итарувчи куч таъсирлироқ бўлса, ҳеч нарса қила олмайдилар.

Шу кеча кундузда улар буйруқни бажарувчи машиналардан ҳам бешбаттар вазиятда. Лекин демократик жамият қурила бошланганда улар ўзлари қарши бўлган янги тузумнинг неъматидан фойдаланиб, “уйғониб қолиб”, оёқ тирайдилар, қаршилик кўрсатадилар. Бундан қочиш мумкин эмас.

Бунинг ҳам олдини олиш керак!

12 Март, 2005 йил.

САВОЛ:Тошкентда мотоцикл ҳайдашни ман этишмоқда, бу нимадан бўлиши мумкин?(Олимжон).

ЖАВОБ: Йўл назорати ходимларига кўра, улар шундай тадбир билан қатновни енгиллаштиришмоқчи. Бу анқовнинг қулоғига лағмон осиш, дегани бўлади. Аслида эса, масала мутлоқ бошқа.

Президентга яқин манбанинг маълумотига кўра, Каримов яқинда кучишлатар вазирликлар раҳбарлари билан брифинг ўтказиб, Тошкентда ўтган йил баҳорда юз берган портлашлар масаласини муҳокама қилган.

Миллий хавфсизлик хизмати тайёрлаган ҳисоботда ҳукумат биноларининг қўриқланиши яхши эмаслиги, уларнинг олдига машиналар яқинлаша олмасада мотоциклда ўтиш таҳликаси борлиги қайд этилган.

Бу ҳисоботга жавоб ёзган Ички ишлар вазирлиги пойтахтнинг марказий қисмида мотоцикл воситаларидан фойдаланишни чеклаш таклифи билан чиққан. Бу таклиф Каримов тасдиғидан ўтгандан кейин Тошкент шаҳар ҳокимлигига расмийлаштириш учун берилган.

Эртага бир кун ўзидан қўрққан ҳукумат қушлар учишини ҳам тақиқлаши мумкин. Айтиб бўладими, бирорта қуш Каримовнинг вертолетига бориб урилиши мумкин-да. Бунинг ҳам олдини олиш керак!

Ахмоққа ҳам аён ҳодиса

12 Март, 2005 йил.

САВОЛ: “Трибуне-уз” веб саҳифасининг рус тилидаги бўлимида 2005 йил, 9 Март куни сиёсатшунос(?) Гулсара Вафоеванинг “Ўзбекистонда ҳукуматни назорат қилиш йўқ” деб номланган мақоласида “Ўзбек халқининг пассивлигининг илдизи ўтган асрдадир” деган хулоса айтилган. Шунга нима дейсиз? (Ҳамид).

ЖАВОБ: Бу ҳам мухолиф бўлиб кўринган ҳолда Каримов режимига астойдил хизмат қилишдир. Халқнинг “пассивлиги” боиси бугунги диктатура эмас, балки ўтиб кетган асрлардаги воқеалар, зулмдорлар дейиш билан Каримовнинг айбларини енгиллатмоқчи бўладилар. Бу ҳам бир “манёвр”.

Ўтган асрда ўзбекларнинг бошига нима келган бўлса, ҳаммаси қирғиз ва қозоқларнинг ҳам бошига келган. У ҳолда нима сабабдан қирғизлар бугун бу қадар фаолу ўзбеклар бу қадар “пассив”?

Ёки 1990 йилларнинг бошида фаол бўлган ўзбеклар ўтган аср воқеаларидан таъсирланмай қолганларими? Бугунги вазиятнинг илдизини Чор Россияси, Ленин инқилоби, Сталин ваҳшатларига олиб бориб боғлаш бу Каримовда айб йўқ, айб халқнинг ўзида, дейишдир. Уларнинг ҳам халқ зеҳниятида қолдирган излари бор, лекин бу изларни зангга айлантирган Ислом Каримов режимидир.

Хуллас, бугун ўзбеклар фаол эмас экан, бунинг илдизини бугундан қидирмоқ керак. Диктатура халқни лоқайд қилиши, фикран “бичиб” ташлаши ахмоққа ҳам аён ҳодисадир.

Араблар ва Дажжол

13 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Сиз битта саволга жавоб берганда арабларни ёмонлагансиз. Нима учун арабларга қаршисиз?(Малик)

ЖАВОБ: Мен аслида бирор бир халқ ёки миллатга тўла ҳолида салбий баҳо бериш иллатига қаршиман. Шу боис менинг арабларга қарши бўлишим мумкин эмас. Араблар ёки руслар деган нуқталарда, бутун бир халқни эмас, гап кетаётган гуруҳни, ёки маълум бир кишиларни назарда тутаман, доим.

Мен ўзим ўқиганларимдан қуйидагиларни аниқладим.

1.Араблар Туронзаминни босиб олганда улар қилган ваҳшийликлар, қонли қилмишлар жуда ҳам даҳшатли бўлган.

2.Араб тарихчилари бизнинг минтақада яшаган халқларни дунёга “Булар ўз онаси билан ётадиган, ўз синглисига уйланадиган ва ўз қизини ҳомиладор қиладиган маданиятсиз, ваҳший халқ” дея танитган ва шу йўл билан Муқанна исёнини қоралашга уринишган. Буни арабларнинг ўша йиллар ҳақида ёзилган барча тарихий китобларида кўришингиз мумкин.

3.Улар Қуръонда зикр этилган ёмонлик тимсоли Дажжолни Шарқда яшаган туркийлар орасидан чиқади деб тафсирлар ёзганлар ва ёзиб келмоқдалар.

4.Улар Туронзаминдан чиққан барча буюк олимларни дунёга араб деб тақдим этганлар.

5. Араблар Қуръонда зикр этилган яхшилик элчиси Зулқарнайн ёмонлик қавми Яъжуж-Маъжужларга қарши икки тоғ орасида қурган темир қалъа Термезда топилганини иддао этадилар.

6.Улар бир қатор тафсирларда ва бошқа китобларда охир замон махлуқлари Яъжуж–Маъжужлар қавми ҳам бизнинг минтақадан чиқишини ёзганлар.

Саҳрода бадавий бўлган бир халқ мансублари маданият соҳиби бошқа бир халқни ер билан яксон этса ва кейин тарихга уни қора отлиқ қилиб “михласа” бундан кўз юмиш мумкинми?

Баъзи ўзлигини, шаъни ва ғурурини билмаган қўлбола муллалар арабларни “отамиз”, “онамиз”, “биз уларнинг авлодларимиз” деб оғиз кўпиртирганларида менинг ёдимга ҳали яқиндагина Ленинни отамиз, Крупскаяни онамиз, деган коммунистик давр тушади. Русларни эса “оғамиз” дер эдик.

Худо Қуръон орқали ҳар бир қавмни тан олишини эълон қилган бўлса, нима учун энди биз ўзлигимиз билан ғурурланмасдан ҳали ўрус, ҳали араб бўлишимиз керак? Мана гап қаерда?

Мен бу саволни араб ёки ўрусларга эмас, тарихни ўқимасдан, эшитганини такрорлайдиган, чаласавод кимсаларга ишонадиган ўзимизга беришни истайман. Ҳақиқий ота-бобоси Муқанналар бўлган ҳолда, ундан юз ўгириб, авлодини Дажжолга, Яъжуж-Маъжужга тенглаган Саид Қутубларнинг этагини тутган ўзимиздан бу саволга жавоб излайман.

Бу дин масаласи эмас, бу илм масаласи.

Лекин бугунга қадар биздан чиққан уламолар бу ҳақда гапириб, арабларнинг иддаоларига қўшилган бўлдилар, бу гапларни рад этмадилар ва умуман бир илмий жавоб қилмадилар. Жавоблари эса Муқаннани умумий тарзда ёмонлаш бўлди.

“Ўзбекчилик”

14 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Ўзбекистон Ташқи ишлар вазирлигида юз бераётган ишдан бўшатишлар ҳақида нима дейсиз? (Рустам).

ЖАВОБ: Бу ҳам “ўзбекчилик”. Янги келган раис кассири ва ҳисобчиси, шофери ва ошхона хизматчисини ҳам олиб келиши азалдан маълум.

Ҳар вазир алмашганда ҳам кимлардир эскисининг “думи”га айланиши ҳам “табиий ҳол” бўлиб қолди, Ўзбекистонда.

Сўнгги маълумотларга қараганда вазир Элёр Ғаниев чет элларда, дипломатик миссияларда ишлаётганлар орасидан сиёсий бошпана сўрайдиганлар кўпайиб қолмаслиги учун уларни чўчитмасдан Тошкентга таклиф қилишни буюрган. Аммо ҳозирданоқ Тошкентга боришни рад этган ва сиёсий бошпана истаётганлар кўпайган. Булар айниқса, элчиликларда оддий лавозимларда ишлайдиганлар орасида кўплиги айтилмоқда.

Хатоларни тан олиб…

15 Март, 2005 йил.

САВОЛ:БМТда Ўзбекистондаги инсон ҳуқуқлари масаласи кўрилар экан, лекин нега алтернатив доклад ёзиш мухолифатга эмас, балки ҳеч ким билмаган, ҳеч ким эшитмаган “Ҳуқуқий ёрдам” гуруҳига топширилган. Нега бу ишда мухолифат иштирок этмаётир?(Усмонбек).

ЖАВОБ: Дарвоқе яна бир неча кундан кейин, яъни 21-22 Март кунлари БМТда шундай масала кўрилади ва аввал ҳукуматнинг ҳисоботи эшитилади, кейин эса одатга кўра муқобил маъруза. Уни ҳақиқатдан ҳам ҳеч ким билмаган ва ҳеч ким номини эшитмаган гуруҳ тайёрлаган. Мажлисда Элдор Шафиев деган кишининг маъруза қилиши режаланган. Шахсан мен унинг кимлигини билмайман.

Илгарилар шундай кезларда, яъни халқаро тингловларда муқобил ҳисобот тайёрлашда мухолифат вакиллари қатнашар эдилар. Юқоридаги ҳолат Ўзбекистонда мухолифат куч сифатида халқни эргаштира олмайдиган даражага келганини БМТ ҳам эътироф этаётганини кўрсатади. Зотан яқинда АҚШ Давлат департаменти ҳам буни қайд қилганди. Буни Ўзбекистондаги мустақил инсон ҳуқуқлари курашчилари, мухолиф гуруҳ вакиллари ҳам тан олмоқдалар.

Масалан, “Озодлик” радиоси 26 Феврал кунги дастурида “ЭРК” гуруҳларидан бирининг Наманган вилоятида ўтган 25 Феврал кунги мажлиси ҳақида берган ҳисоботида шундай сатрлар бор: “Йиғилиш иштирокчиларидан баъзилари мухолифат анча заиф эканлиги, халқни эргаштира оладиган кучга айланмагани ҳақида фикр билдирдилар”.

Хуллас, мухолифат жабҳасидаги инқирозни чуқур таҳлил қилиб, хатоларни тан олиб, олдинга кетиш учун жиддий чоралар кўрилмаса, бугунгидан ҳам баттар бўлади ва диктатура “ғолибият” шаробини симиришда давом этаверади.

Нарёғига халқнинг ўзи қарор беради

15 Март, 2005 йил.

САВОЛ:Ўзбекистонда Ислом давлати бўлиши мумкинми? Шариат қонунлари келса судлар адолатли бўлармиди?(Садриддин).

ЖАВОБ:Ўзбекистонда Ислом давлати бўлмасдан нима? Мазкур мамлакат Ислом Каримовнинг шахсий давлатига айланганига 1 Сентябрда 15 йил тўлади. Бу масаланинг бир қисми.

Агар диний давлат бўлиб-бўлмаслигини назарда тутаётган бўлсангиз, бугунга қадар қаерда соф Ислом давлатлари қурилгани ва уларнинг Исломга тўла жавоб бергани, диктатурага айланиб кетмагани ҳақида иккита мисол келтирсангиз, кейин бу ҳақда мулоҳаза юритиш мумкин. Умуман эса дин айри ва давлат айри бўлмоғи зарур.

Яқинда бир мақола ўқигандим. Африкада шариат қонунларига ўтган бир вилоятда юз берган ҳодиса ҳақида. 16 ёшли бир болага қўшни қабиланинг қизини тажовуз этди, деган айб қўйишади. Қиз маҳкамага келмасдан ўз вакили орқали буни тасдиқлайди. Қиз томони қасос истайди. Қози уларга қасосни қондириш сифатида нариги томоннинг 16 ёшли бир қизини зўрлашга изн беради. 28 киши бу ишни бажаради. Норасида қиз ҳалок бўлади. Кейин маълум бўлишича, даъво қилган қиз ёлғон гапиртирилган, аслида унинг номидан ёлғон гапирилган ва қозининг ўзи ҳам нариги қабилага қарши экан, уларни обрўсизлантириш учун шундай қилишган экан.

Худди шундай ҳол яқинда Покистонда ҳам рўй берди, фақат у ерда қабилавий қоидалар асосида. Демоқчиманки, одам ҳамма жойда одам. Унинг қўлига куч ўтдими у кўп нарсани унутади. Демократияда эса худди ана шуни назорат қилиш механизмлари мавжуд.

Демократия ишлаётган жойлар бор. Олдин ана шу борини бир синаб кўрайлик. Нарёғига халқнинг ўзи қарор беради. Зотан демократия бу халқнинг иродаси деганидир.

Тозалаш

16 Март, 2005 йил.

САВОЛ:Шу кунларда хабарингиз бўлса, Сафар номли кимса мухолифат ва ИҲҲ чиларига Апрелда қатағон бўлиш ҳақида маълумот беряпти.Шунга фикрингиз? (Азизбек).

ЖАВОБ: Ҳар ҳолда Интернетда “Сафар Абдуллаев” номидан эълон қилинган ва Ўзбекистон ҳукумати яқин орада кимларни қамаяжаги ҳақидаги “мақола”ни назарда тутаётган бўлсангиз керак.

Бу Ўзбекистондаги режим нималигини билмаган ёки тушунмаганлар учун ўртага ташланган “суяк”. Ёки бу БМТда Ўзбекистон масаласи кўрилиши олдидан диққат тортишни истаган қўлбола мухолифатчининг ҳам ҳунари бўлиши мумкин.

Аслида эса, Каримов ўлгандан кейин архивлардан халққа қарши ёки маълум бир йўналишга қарши бирор сатр ҳам топа олмайсиз. Ҳамма нарса инсонпарварлик, демократия, халқ манфаатини кўзлаган тарзда ёзилади. Қонунлардан тортиб оддий қарорларга қадар.

Бу Каримов йўлга қўйган сиёсатнинг бир услуби. У қоғозда ҳамма нарсани гўзал тарзда “юритиб”, бирор бир ёмон из қолдиришни истамайдиган диктаторлар тоифасидан. У ўзи буюрган нарсаларни ҳам боплаб бошқаларнинг бўйнига юклаб қўядиган устомон одам.

Шу боис ҳамма амалий ишлар оғзаки буйруқ билан, ишора билан бажарилади. Каримов режими фалончини қамаш лозим деб қарор чиқариб юрмайди, керак бўлса қамаб қўяверади.

Бу режим 15 йил ичида қатағонни қачон тўхтатган эди? Тўхтатган эмас. Демак, тўхтатилмаган нарсани “бошламоқчи” дейиш “Шу пайтга қадар олам гулистон эди” дейиш демакдир.

Ҳар йил турли тадбирлар олдидан, жумладан Мустақиллик куни олдидан шундай ҳам “профилактик тозалаш” ўтказиб келинмоқда ва бу йилгиси янги бўлмайди.

Яқинда Каримовнинг Президент девонида ўтказилган йиғилишда айтган гаплари ҳам бунга бир мисол. Мазкур парчани девон ходимларидан бири электрон почта орқали юборган.

“Катта” яқинда мажлис ўтказди. Қуйидаги уч нуқтани алоҳида уқтирди.

1) Наврўзда беш ўнтадан одамни мукофотга берларинг, беш ўнтадан одамни қамоқдан чиқарларинг. Буни яхшилаб пропаганда қилларинг.

2)Ҳаммани қамоққа тиқавермаларинг, нега мен душманларимни боқишим керак. Уларга кўпроқ жарима солларинг. Уйини, мол-мулкини сотувга қўйларинг, етмаса ота-онасининг уйини сотларинг. Жигарини ана шу йўл билан суғуриб олларинг.

3)10-20 киши митинг, пикет қилса, индамаларинг, аммо ярми санларнинг одамларинг бўлсин. Мен ана у элчига ҳам ваъда бердим, индамаймиз, дедим. Аммо кўпайишга йўл бермаларинг…”.

Тариқдек тарқалиб кетган мухолифат

17 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Мухолифат раҳбарлари ораси яхши эмаслиги, зотан парчаланиб кетган мухолифат учун катта йўқотиш ва жорий амалдаги, диктатура ҳокимияти учун муваффақият-ку! Ўрталарингдаги, ҳар қандай совуқчиликни мана шу халқ учун унутиб, биргаликда, ва қолаверса бу бирлашишга бошқа мухолиф партияларнинг лидерларини ҳам даъват қилсаларинг бўлмайдими!? Буюк золим куч олдида парчаланиб ҳаракат қилиш самарасизлигини ҳамма билади-ку?

Бу ҳаракатлар учун бош-қош бўлишни ўйладингизми ҳеч?

Тариқдек тарқалиб кетган мухолифат, ўз ичидан дарз кетиши ва бир-бири билан эмас, аксинча ЖОРИЙ ДИКТАТУРАГА қарши бирлашиши яхши-ку!

Сиёсатда ҳам иқтисодда ҳам шундай вазиятлар бўладики, баъзан бир-бирига рақиб бўлган кучлар бирлашишга мажбур бўлади. Агар ҳамма лидерликни ўйлайверса, бу кетишда нима бўлади? Сиз нима дейсиз? (Нигора).

ЖАВОБ: Ҳар ҳолда бугунга қадар мен ёзган ва ёзаётган нарсаларни диққат билан ўқимаган кўринасиз. Шу боис қуйидаги фикрларим илгари мен ёзганларни такрорласа, уларни аллақачон ўқиган ва уққан ўқувчилардан узр сўрайман.

Мен демократия тарафдориман ва халқ ҳокимиятигина адолатга хизмат қилишига ишонаман. Шу боис демократияга зид ҳаракат қилганлар, қарши чиққанлар- Каримов бўладими, Эшматми, Тошматми-уларга диктат, яккаҳокимлик услубидан воз кечиш зарурлигини уқтириб келмоқдаман. Шундай қилишга сизнинг ҳам ҳаққингиз бор. Буни демократияни англаган, уни истаган бир кишининг демократия йўлидаги бурчи деб биламан.

Сиз мухолифат деб атаётган гуруҳлардан мен расман айрилганимга 10 йилдан ошди. Ҳамма лидерликни ўйлаётган бўлиши мумкин, аммо мен ўйлаганим йўқ. Ўйлаганимда бугун менга мурожаат қилаётган юзлаб ёш йигит-қизларнинг талаб ва истакларидан келиб чиқиб, аллақачон битта ҳаракат ёки партия тузиб, ўзимни лидер, деб эълон қилишим мумкин эди.

Аммо Ғарбда иссиққина уйда ўтириб, ўзимни бунга ҳақли деб ҳисобламайман. Лидер бўладиган бўлсам, мен лидерлик қиладиган одамлар билан бирга бўлишим керак. Бугун бунга имконият йўқми, демак имкониятим даражасида иш қилишим лозим. Тахтсиз подшо-бахтсиз подшо дейдилар. Бу бахтсизлик фақат унинг ўзига эмас, бошқаларга ҳам соя ташлайди.

Илгари кўп ёзганимдек, кимдадир шахсий адоватим йўқ. Агар кимнидир танқид қилган ёки қилаётган бўлсам, бунга уларнинг шахслари эмас, шахсиятлари, эгаллаб турган мавқелари ёхуд ўзлари даъво қилган “лидер”ликни уддалай олмаганликлари асосдир.

Биз Каримов Ўзбекистонни бугунги даҳшатли вазиятга туширганини қанчалик танқид қилсак, ўзларини мухолифат деб иддао этган гуруҳ “лидерларини ҳам вазифаларини қойил қилиб бажармаганлари, мухолифатни чил-парчин қилиб юборганлари ва шу ҳаракатлари туфайли диктатурага астойдил хизмат қилганларини, ҳукуматга кела олмайдиган даражага етганларини очиқ айтишимиз керак, деб ўйлайман.

Бирлашиш масаласида сиз ҳақсиз… Лекин ўтган 15 йил давомида кимлар орага кирмади ва кимлар уринмади?! Аммо икки лаёқатсиз одамнинг ўзаро талашлари оқибатида мухолифат ожиз бўлиб қолди. Бу биргина менинг хулосам эмас. Халқаро жамоатчилик ва ҳатто уларнинг ўз яқинларининг ҳам хулосаси шундай.

Бугун энди кеч. Энди ана шу икки шахс ўзини четга олгандан кейингина бирлашиш бўлиши мумкин. Улар ватан ва миллатни ўйласалар ўзларини четга тортиб, қўлларидан келмаган лидерликни даъво этмай, парчаланишлар тўхташига хизмат қиладилар ва Ўзбекистондаги мухолиф кучларнинг йўлида тўғон бўлмайдилар.

Агар шундай қилсалар тахтга ёпишиб қолган Каримовга ҳам ибрат бўладилар, халқаро миқёсда ҳам ҳурмат қозонадилар.

Миссионерлик

17 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Мени бир нарса жуда ташвишлантиради. Ҳозирги кунда Ўзбекистонда болалар адабиёти умуман ўлган. Яъни мактаб ёшидаги болалар учун яхши китоблар йўқ! Умуман ахлоқий темадаги китобларни ҳам нашр қилмаяпти давлат? Гўёки, бу ҳам диний даъват, оқимчилик уларни фикрича.

Халқ фарзандлари атайлаб онгсиз, зомби, динсизлаштирилмоқда! Бу нарса миссионерлар учун жуда қўл келмоқда. Улар ялло қилиб, маънавий қашшоқлашаётган болаларимиз учун, истаган турдаги китобларини тарқатишмоқда!

Бу бир миллатни келажаги учун жуда катта хавф-ку! Ислом дини қоидаларини ўз фарзандингизга ўргатсангиз ёки укангизни тўғри йўлга чақирсангиз ҳам “вовчик” деган тамға олиб, қамалиб кетасиз. Аммо…..ИИВ, МХХ си нега миссионерларга индашмаяпти? Бу ҳам Каримов мақсадлари учун хизматми? Нима дейсиз?(Музаффар).

ЖАВОБ: Ўзбекистонда болалар адабиёти умуман ўлган, деб айтибсиз. Катталар адабиёти ҳам тирик эмас. Фақат Каримов адабиёти амалда!

Миссионерлар масаласига келсак. Ҳар қандай ҳаракат, ҳар қандай дин ва ҳар қандай гуруҳнинг ҳам миссионерлари бўлади.

Масалан мен ўзимни ва халқ ҳокимияти тарафдорларини демократиянинг миссонерлари, деб ҳисоблайман. Диктатуранинг миссионерлари ҳам бор. Масалан, Озод Шарафиддинов, Эркин Воҳидов, Абдулла Ориповга ўхшаган.

Ҳозир диктатура устунлик қилаётган бўлса, демак, унинг миссионерлари бўш келмаяптилар. Биз демократиянинг миссионерлари эса яхши ишламаяпмиз, ёки бутун халқнинг ишончини қозона олмадик ва ҳоказо.

Дунёда мусулмончилик миссонерлари ҳам кўп ва уларни “таблиғчилар” дейишади. Ғарб давлатларида улар очиқ фаолият кўрсатадилар ва кимдир нега ҳуқуқ тартибот идоралари уларни назоратга олмайди, деган даъво билан чиқмайди. Бу виждон эркинлиги масаласи билан боғлиқ.

Диктатура виждон эркинлигини тан олмайди. Ўзбекистонда бошқа динларнинг миссионерлари ҳам қувғин қилинаётгани ҳақида фактлар кўп. Агар диктатура режимига раҳна соладиган бўлса, ҳар қандай миссионерликка қарши кураш бошланади. Фойдаси тегса ҳатто эшак бўлишни тарғиб қилувчилар ҳам қўллаб-қувватланади!

Агар Ўзбекистонда демократия ўрнатилса, виждон эркинлиги ҳам устивор бўлади ва сизнинг ташвишингизга ўрин қолмайди.

Бу тузум ўзининг ҳам душмани

18 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Сизга қандай тушунтирсам экан! Ўзбекистонда ҳозирги ҳукуматда шунақанги ахмоқона ишлар бўляптику, тавба дейсиз.Бу ҳукуматдан халқ истеъфо талаб қиладиган вақт аллақачон ўтиб кетди, керак бўлса! Давлат муассасалари ва ҳокимиятлар расман оммавий концертларга ҳомийлик қилишмоқда! Ҳатто, ўтган йили Тошкент шаҳар ҳокимияти Насиба Абдуллаеванинг концертига ҳомийлик қилди. Бу нима деган гап ахир? Давлат бюджети отасининг кармони эмаску!

Қашшоқ халқдан тортиб олаётган пулни қаерларга ишлатишмоқда! Бир йил давомида Ўзбекистонда энг камида 12-15 тача қўшиқчилар танлови ўтказилади. “Офарин”, “Она-Замин юлдузлари”, “Ниҳол”…Бу нима дегани? Халқни музика остида ухлатиб бошқармоқдами? Телевизорни очсанг, фақат ТАДБИР,ТАДБИР, ЙИҒИЛИШ ….. Янгиликлар шундан иборат! Кейин “Шоу” программалар бошланади.

Бу тизим халқнинг келажагини заррача бўлса ҳам ўйламайдими? Бу тизим ёки халқни онгсиз, қашшоқ сақлаб узоқ яшамоқчими? (Баҳодир!).

ЖАВОБ: Демократик давлатларда ҳукуматнинг адабиёт ва санъатга аралашувини кузатмайсиз. Бу соҳани қобилият ва даромад бошқаради.Ҳар турли кўриклар ўтиши мумкин ва буни ҳукумат эмас, жамоат ташкилотлари, мустақил матбуот воситалари уюштирадилар.

Мен баъзи чаласавод муллаларга ўхшаб мусиқага қарши эмасман, улар ғино (мусиқа) ва зинони айни тарозига қўядилар.

Минг қаршилик қилманг, барибир халқ мусиқадан воз кечмайди. Бу дардининг садосидир, бу қувончининг ифодасидир!

Лекин диктатура бунинг фақат иккинчи қисмини қўлланади. Уни ҳам сохталаштирган ҳолда қўлланади. Халқнинг ҳақиқий мусиқасига эса йўл бермайди. Масалан, Дадахон Ҳасаннинг қўшиқлари радио ва телевизорда янграса сиз ҳам мазза қилиб тинглар эдингиз, дилингиздаги дард ташқарига чиққанидан енгил тортган бўлардингиз.

Жамиятнинг ҳамма қатлами ва кулбаларидан ҳаво тортиб олинса, бўшлиқ вужудга келади. Диктатура ҳавони тортиб олгандан кейин бўшлиқни ашулалар, мақтов ва мадҳиялар билан тўлдиришга уринади. Лекин бу ҳавонинг ўрнини босмайди ва жамият барибир бўғилади.

Диктатуранинг ташқи кўриниши ўйин-кулги ва ички томони чириб битгандир.

Бу халққа ёт бўлган тизим нега халқнинг келажагини ўйламаяпти, дейиш мантиқсизлик бўлади. Бу тизим ҳатто ўзининг келажагини ҳам ўйламайди.Шу боис шармандаларча қулаб кетади.

Бу шунчаки қуруқ ишонч эмас

18 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Бир саволга жавоб бергансиз, у ерда анча мунча далиллар келтиргансиз, араб олимлари Ўзбекларни ёмонлагани, олимлар тарафидан келтирилган баъзи бир ҳадисларга, жаҳлингиз чиққан ҳолда жавоб қилгансиз.

Яжуж мажужлар Осиёдан, яъни Термиз тарафдан чиқади, деган тахминий қарашларга, ўзбекларни нима демоқчи бу араблар, дегансиз. Лекин ўзингиз жуда кўп такрорлайсиз, ҳақиқатни тан олиш бу яхши одат ёки мардлик деб.

Энди мени фикрим, нима, ҳозирги шароитда Ўзбекистонда Яжуж мажужчалар йўқми, қаерга кўз тикса, қуритиб ташламагунча ҳужум қилишади. Сув десангиз Оролни қуритиб ташлашди, одамлар орасидан оқибатни кўтариб ташлашди, бирор бир мусулмон ўз динига эркин амал қила олмайди, қилса яжуж-мажуж чалар олиб бориб, қонигача ичишмоқда.

Ҳатто катта яжуж мажужлар сизни ватанингиздан қувғин қилишди.Ёки нима, сизни ва мени қувғин қилганлар яжуж мажужга ўхшамайдими, ёки қанчадан қанча одамлар беайб нобуд бўлиб кетишмоқда, нима улар ўз ўзидан бўлмоқдами, йўқ менимча бу яжуж мажужларни бошланиш эраси бўлса керак.

Демократия демоқдасиз, Буюк Британия шулар қаторида, яъни демократ мамлакатлардан, нима қилишди, Ўзбекистон халқига ёрдам бераман, деган элчисини яъни Крег Мюррейни, ишдан бўшатишди, айби давлатга бўйсунмади. Бу демократия ҳисобланади, тўғрими?

Бу билан мен демократия ёмон демоқчи эмасман, лекин сиз айтган гапларга ҳам қўшилмайман, Арабларни ўзбек халқи онаси билан ётган деб ёзганига, балки ростдан шунақа бўлгандир, нима ҳақиқатни ёзиш айбми, худди сиз И. Каримов ҳақидаги ҳақиқатни ёзганингиздек. Менимча сиз мендан ҳам яхши билсангиз керак, ҳалигача Ўзбекистонда И. Каримовга ишонадиган оддий халқ бор. Улар фикрида сиз халқ душманисиз, ёки нотўғрими? Ҳозир ҳам одамлар 2 га бўлинган, 1 қисми ҳақиқатга ишонади, 2-қисми ёлғон, бўҳтонга ишонишади, ҳа айтганча 3-қисм инсонлар бўлса умуман ҳеч нарсага ишонмайди, бу ҳаммаси мени фикрим. Ўз фикрини айтиш бу демократия, тўғрими?(Фаррух).

ЖАВОБ: Тўғри. Ўз фикрингиз бўлгани ва менинг фикримга қўшилмаганингиз ҳам демократиянинг неъмати, бу мени мамнун этди. Бошқа режимларда бундай қила олмайсиз. Яъни битта нарсага бўйсунишингиз, хўп дейишингиз, кимнингдир айтганига қарши чиқмаслигингиз, эътирозингизни ичда сақлаб, ўтиб кетишингиз мумкин. Айтсангиз ё қамайдилар, ёки халқ душмани, деб эълон қиладилар.

Энди, сиз жуда ҳам кўп савол қўйгансиз ва ҳар бирига мухтасар ҳолда алоҳида-алоҳида жавоб беришга ҳаракат қиламан.

Биринчидан, аслида Яжуж-Мажужлар дейилганда бир икки одам эмас, балки маълум бир минтақадаги бир халқ назарда тутилади. Баъзи араб зиёлилари эса бутун бир халқни айблашган. Агар масалага сиз айтган каби қарайдиган бўлсак, дунёнинг ҳамма бурчидан ҳамма вақт Яжуж-Мажужлар топилган ва топилади. Қирол Фахд оиласини Яжуж-Мажужларга ўхшатиш билан бутун Саудия Арабистонидагиларни ўхшатиш орасида фарқ бор.

Иккинчидан, мен бирор бир ҳадис ҳақида гапирганим йўқ, гарчи ҳадислар орасида ҳам саҳиҳлари ва носаҳиҳлари, ишониб бўлмайдиганлари бор эса-да. Мен баъзи тафсирлар ва айрим бирёқлама шарҳлар ҳақида гапиргандим.

Учинчидан, мени қувғин қилди, деб бутун халқимни айбламайман, аксинча жонимни “Яжуж-Мажуж”дан қутқаргани, менга ёрдам бергани учун бу буюк халқимга қандайдир хизмат қилишни истайман. Акс тақдирда бу ерда баҳс қилиб ўтирмаган бўлардик.

Тўртинчидан, осонгина қилиб шариат яхши, шу йўлни тутинг, дейиш мумкин эди, кимлардир кўнгилларида буни истамасалар ҳам, тилларида айтмоқдалар. Лекин мен буни қила олмайман. Бугунги шароитда Ўзбекистонда шариат ҳукмлари билан юритиладиган режим мамлакатни иккинчи Афғонистонга айлантиради, бошқарув Толибонга ўхшаган жоҳиллар қўлига тушади ва Каримов режимидан фарқи бўлмайди. Чунки бизда кўпчилик ҳали Исломни юзаки, эшитганига кўра билади. Исломни мукаммал ўрганишлари ва баъзи манфаатпараст кишиларга алданиб кетмасликлари учун фақат демократия йўл беради. Шу боис аввал демократияни устивор қилиш керак. Бугун Ўзбекистонни демократия қутқазиши мумкин.

Бешинчидан, Буюк Британия ва элчи қисматини мисол келтирибсиз. Режим ва ҳукуматни ажратиб олиш керак. Демократия шароитида ҳам турли ҳукуматлар бошқарувга чиқади. Аммо вақтинча. Чунки демократия уларни тизгинлаб, алмаштириб туради. Агар Англияда демократия бўлмаганда ўша элчи ўз вазирлигига қарши кураша олармиди, ҳатто ўз номзодини вазирга қарши қўя олармиди? Йўқ, ҳеч ким, ҳеч нарсани билмай ва эшитмай қолар эди.

Демократия бор-ки, Крей Мюррей ўз ватанида яшамоқда, ҳукумат йўл қўйган айбларни очиқ айтмоқда, китобини нашр этмоқда, ҳукуматни судга тортмоқда ва ҳоказо. Қайси бошқа режимда бугун шундай бўлиши мумкин? Битта одамнинг амри билан унинг калласини сапчадек узиб юборишган бўлишарди.

Олтинчидан, сиз баъзи арабларнинг бизнинг халқларимиз ҳақида айтган гапларини ростни айтиш мардлик, дея оқламоқдасиз. Бу гапнинг ростлигини сиз қаёқдан биласиз? Агар бошқа манба келтирсангиз мамнун бўлар эдим. Мен эса бу гап ёлғонлигини Искандар Зулқарнайн юришлари ҳақида ёзилган китоблар, Беруний, Форобий ва бошқа улуғларимизнинг қадимги халқлар тарихи ҳақида ёзганларидан биламан.

Еттинчидан, сиз Ўзбекистон ҳақида гапириб, бу Яжуж-Мажужларнинг бошланиш эраси бўлса керак, дебсиз. Бутун халқ Яжуж-Мажужларга айланиб кетади, деган фикр чиқмоқда гапингиздан. Йўқ. Бундай бўлмайди. Халқимиз озодлик ва ҳуррият кунларига етади ва ўз ҳокимиятини ўзи бошқарадиган кунлар келади, деб ишонаман. Бу шунчаки, қуруқ ишонч эмас, балки етарли асосга эга бўлганимдан пайдо бўлган ишончдир.

Охир замон ҳақида

19 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Охири замон келиб қолди, деган сўзларга нима дейсиз?(Муродилла).

ЖАВОБ: Биласизми, ҳатто илоҳий ҳукмлар нозил бўлган даврда бир 12 ёшли боланинг пешонасида учинчи кўзи бўлгани ва у кўп нарсаларни башорат қила бошлагани учун уни Дажжол деганлар бўлган. Баъзилар уни охират замон белгиси дейишган. Кейин Карбало қотиллигини қиёмат белгиси, деб аташган. Ҳар сафар урушлар, сув босишлари, зилзилалар юз беришида ҳам ана шу калима такрор ва такрор айтилаверилган.

Усмонли юришларидан тортиб, қизил инқилобга қадар ҳаммасини қиёмат қойим келмоқда, деб башорат қилишган. Шунга ўхшаб бугун ҳам ҳар қандай салбий ҳолатни қиёмат белгиси, дейдиганлар кўпайиб қолган.

Ваҳоланки, ҳаёт давом этган ва давом этаверади. Балки минг йилдан кейин ҳам бир цунами юз берса, ёки фазодан бир тош тушса, бу қиёматдан дарак, деб одамларни қўрқитадиган башоратчилар бўлар. Аммо Тангри башорат қилишни қоралаган. Шундай экан, қачон қиёмат бўлишини биз эмас, яратганнинг ўзи билади.

Ўзбекистонни четлаб…

19 Март, 2005 йил.

САВОЛ:АҚШ Давлат котиби Афғонистонга борди, аммо нега Ўзбекистонга бормади?(Акмал)

ЖАВОБ: АҚШ Давлат департаменти Кондолиза Райс (Cондолезза Риcе) хонимнинг бу сафарини “Жанубий Осиё сафари” деб атаган. Табиийки, Ўзбекистон Жанубий Осиёга кирмайди. Балки Давлат котибининг Кавказ ва Марказий Осиё сафари ҳам амалга ошиб қолар ва ўшанда у Ўзбекистонга борар.

Лекин Афғонистонга борган раҳбарлар албатта, Ўзбекистонда ҳам тўхтаб ўтишлари одат тусига кирганини ҳисобга олсак, Давлат котибининг Афғонистонга сафари куни Ислом Каримовнинг унчалик аҳамиятга эга бўлмаган Словенияга бориши диққат тортарли воқеа эди.

Чунки Каримов ким биландир учрашишдан қочмоқчи бўлса, олдиндан ўша пайтга бир сафарни режалайди. Кондолиза Райс қайси раҳбар билан учрашмасин, демократия ва инсон ҳуқуқлари масаласини илгари сураётгани, АҚШда жойлашган бир қатор халқаро ташкилотлар Ўзбекистонда қайдиятдан ўтказилмаётгани учун билдириладиган жиддий норозилик Каримовни қочишга ундаган бўлиши мумкин.

Чумчуқдан қўрққан тариқ экмайди

20 Март, 2005 йил.

САВОЛ:Менимча Демократия бизлар учун умуман тўғри келмайдиган – система. Фараз қилинг: Демократия Ўзбекистонда худди АҚШ ёки Бошқа демократик давлатлар сингари ишлаяпти деб. Демократия – дегани бу эркинлик. Мисол учун кўчада сиз – икки кишини зино қилиб турганини кўрсангиз ёки бўлмаса у-бу ҳаёсиз кийимларни кийиб юрганини кўрсангиз уларга ҳеч нима дейишга ҳаққингиз йўқ. Чунки Демократия бу Эркинлик, ҳамма хоҳлаганини қилади, ҳудди АҚШдагиларга ўхшаб , ҳамма хоҳласа кўчада зино қилади, хоҳласа – ярим яланғоч кўчада юради. Агар сиз буларни чеклайман, деб айтсангиз унда бу Демократиянинг демократиялигини йўқотади. Демакки, бизлар Демократия эмас – Шариатга асосланган шарқона бир йўналишга асосланишимиз керак. Шундай эмасми? (Нодирбек, 2005 йил 20 Март)

ЖАВОБ: Мен Туркиядан келиб Америкадаги аҳволни Яқин шарқ билан таққослаб ёзгандим ва сиз ўқимаган кўринасиз. АҚШда кўчада зино қилади, дебсиз, афсуски ундай эмас, АҚШда бу нарса қонун тарзда қаттиқ жазоланади. Ҳатто ўз машинасида қўлга тушиб, қамалганлар бор. Аммо Авропада шундай ҳол бор, дейишади. Беҳаёлар ҳамма жойда топилади.

АҚШда аҳолининг аксар қисми жуда ҳаёли ва ахлоқ масаласига ижобий ёндашади. Аксинча, четдан келганлар бу масалада ўзларини эркинроқ тутадилар. Чўмилиш жойлари, дам олиш масканларида ярим яланғочлар бўлиши табиий.

Лекин матбуотда бу нарсаларга ўрин берилмайди Масалан, ўтган йил охирида Майкл Жексоннинг синглиси Жаннет Жексон саҳнада ашула айтаётиб кўкрагининг бир қисми очилиб кетгани боис буни жонли кўрсатувда намойиш этган телевидениелар бир ой оммавий тарзда, сўнг конгрессда муҳокама этилди ва қаттиқ жаримага, жазога тортилди.

Ҳа, АҚШда ахлоқ масаласи дунёдаги қолган мамлакатлардан анча яхши. Бу жамият ҳар қандай ахлоқсизликни муҳокама этади, қоралайди ва унга қарши қонуний тадбирлар олиб боради. Шунга қарамай, кўчада ярим яланғоч юрганлар бўлиши мумкин.

Чумчуқдан қўрққан тариқ экмайди, деган гап бор. Қизлар ярим яланғоч юради, деб демократияни истамаяпсиз, худди Ўзбекистонда ҳозир юрмагандек.

Дарвоқе, шариатга асосланган шарқона ўлкалардан Туркияга бориб яланғоч бўлиб олиб юрадиганлар ҳақида ҳам ёзган эдим. Минг кийинтириб, ўраб-чилмаб қўйинг, қиламан деса, истаганини қилади, шу боис Худонинг ўзи инсоф берсин, деб бекор айтишмайди.

Наврўз кимнинг байрами?

21 Март, 2005 йил.

САВОЛ:Наврўз кимнинг байрами, аслида? (Зулфия).

ЖАВОБ: Ким соҳиб чиқса, ўшанинг байрами!

Ким нишонласа, ўшаники!

Турон ва Эронда яшаган халқлар минг-минг йиллардан бери баҳорнинг уйғониш кунини байрам, сайл сифатида нишонлаб келадилар. Уни йўқотмочи бўлган кўп эди. Аммо қўлларидан келмади. Чунки табиатни йўқ қилиш мумкин-ми?

Наврўз бу она табиат, унинг илк баҳор куни, кеча ва кундузнинг баробарлашган, тенглашган куни!

Наврўз янги кун демакдир.

Бу байрамни нишонлаётганларга янги кун насиб этсин.

Бу янги кун эркинлик йўлига бошловчи нурли кун бўлсин.

Бу курашчан байрам сизнинг ҳам орзуларингиз китобида янги бир ёрқин саҳифа очсин! Оилангиз, дўстларингиз, танишларингиз даврасида Наврўз байрамидек азиз бўлинг

Наврўз кун ва тунни тенглаган байрам деймиз. Наврўз ёмонликни тизгинлаб, бўйи ўсмай қолган Яхшиликнинг қулоғидан тортиб, тарозини баробарлаган байрам деймиз. Демак, бундан буёғига зулмат қисқариб, кун улғаядиган, ёмонлик чекиниб, яхшилик қанот ёзадиган палла. Қор остидан бош кўтарган чучмомонинг жасорати халқимизга ҳам насиб этсин ва зулматли қишнинг охири кўриниб, баҳор шабадаси дилларга ҳуррият насимини олиб кирсин! Асл ҳуррият нури халқимизнинг ҳам бошига қўнсин!

Наврўз нурингни бергил,

Соғинч титган дилимга,

Баҳорни бошлаб келгин,

Зулмат битган элимга,

Қор остидан бош чўзсам,

Камар бўлгин белимда!

Сен уйғониш рамзисан,

Байроқ кўтар йўлимда!

Қирғизистонда имконият бор!

22 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Қирғизистонда нима бўлади, деб ўйлайсиз, бу Ўзбекистонга ҳам Наврўзнинг келиши бўлармикан? (Наргиза)

ЖАВОБ: Башорат қила олмайман. Аммо таҳлил ва тахмин қилиш мумкин. Гап шундаки, собиқ демократ ва фарзандларини парламентга “суқиш” билан феодал шоҳга айланган Акаев ҳозир икки ўтнинг орасида. Бир томонда мухолифлари ва иккинчи томонда Каримов ва Путин. Акаев халққа қарши куч ишлатиб, 15 йиллик умрини бир кунда сувга оқизиш нияти йўқ. Аммо икки зулмдор уни бунга ундамоқда. Аллақачон намойишчилар орасида террористлар бўлиши мумкин, воқеалардан улар фойдаланиб қолишлари эҳтимоли бор, деган гаплар тарқатилмоқда. Ҳатто атайлабдан тайёрланган “бузғунчилар”ни юборишлари ҳам мумкин.

Агар Акаев зулмдорларнинг босимига рози бўлса, у ҳолда Туркистон заминида кўп қон тўкилиши мумкин. Шундан асрасин!

Ўтган йили Гуржистон воқеалари ва ундан кейин Украина ҳодисалари борасидаги саволларга жавоб берганимда, янги давр инқилоби учун Қирғизистонда имконият борлигини ёзган эдим. Агар яқин орада бу самарали якун топса, у ҳолда илгари тахмин қилганимиздек, воқеалар Қозоғистонга кўчиши ва бу жуда ҳам жиддий тус олиши мумкин. Руслар жунбушга келишлари ва кутилмаган оғир воқеалар ҳам юз бериши ҳеч гап эмас. Шу боис бугун Туркистон мамлакатларининг мухолифат кучлари бирлашадиган ва биргаликда ҳаракат қиладиган, ўйинлар тузоғига тушмасдан сиёсий йўл билан масалани ҳал қилиш чораларини кўрадиган палла.

Қирғизистон демократия ўлкаси бўлса, бу Ўзбекистон озод бўлиши учун платформа ташкил этади. Бугун Қирғизистондаги ўзбеклар қирғизлар билан ёнма-ён турганлари ва ҳатто етакчилик қилаётганлари жуда қувончли ҳолдир. Бугун Ўзбекистондаги мухолиф кучлар кузатувчи ролини ўтамасдан, улар билан ёнма-ён эканликларини амалда кўрсатишлари керак.

Бор-э, сен ҳам Хўжа Аҳрорники!

23 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Баъзи ўзбек мухолифатчилари қирғиз мухолифат лидерларига орқада юрманг, намойишчиларнинг олдида юринг, дея ақл ўргатишмоқда. Шунга нима дейсиз? (Рустам).

ЖАВОБ: Сиз саволингизда ким бу гапни айтганини ва ўша шарҳни ҳам қисман келтирган экансиз. Биласизми, тўғри келган ҳар бир шахснинг қаердадир айтган ёки ёзган ҳар бир гапига бу ерда муносабат билдираверсак, биринчидан, унинг шахсига диққатни ошириб юборган бўламиз ва иккинчидан, умумий, муштарак муаммоларимиздан четлашиб кетамиз.

Шунга қарамай, саволингиздан, яна бир қизиқ савол келиб чиқмоқда: “Шундай шароитда ўзбек мухолифатининг “лидериман” деб юрганларнинг ўрни қаерда бўлиши керак?”

Қирғизлар билан ёнма-ён турса бўлади, десангиз, жавоб ҳозир: ”Каримов чегараларни ёпиб ташлади”.

Четдагилар Қирғизистонга бориши мумкин, десангиз, яна жавоб тайёр: ”Каримов ушлаб кетади”.

Бутун мухолиф кучлар бирлашиб, ҳар куни баёнотлар бериб туриши, Тошкентда Қирғиз элчихонаси ёнида намойишлар ўтказиш имконияти мавжуд десангиз, яна жавоб бор: “Каримов қатағонни бошлатади” ва ҳоказо.

Шундай экан, ҳамма нарса битта одамга боғлиқлигини кўрган Хўжа Насриддин эшагидан тушиб, унинг орқасига бир тепиб, “Бор-э, сен ҳам Хўжа Аҳрорники!” деганидек, сиз ҳам ҳафсалангиз пир бўлиб, “лидерлар”дан юз ўгириб, “Бор-э, сени ҳам қўрқоқ Каримовдан фарқинг йўқ!” дейсиз-да.

Татяна китоб ёзадими?

24 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Кейинги кунларда Каримовниг хотини Татяна Акбаровна кўринмай қолди, бу ҳақда бирор нарса биласизми? (Муҳсин).

ЖАВОБ: Йўқ, билмайман. Қизиққаним ҳам йўқ. Чунки унинг ўзбек жамиятида ҳеч қандай роли ва ўрни йўқ.

Аммо Каримов жаноблари ушбу “Савол-Жавоб” саҳифасини кузатиб бораётганлари боис, бир таклифим бор.

Ислом Абдуғаниевич, ўз отингиздан чиқаётган китобларга ҳеч ким ишонмай, қарамай қўйган. Сизни мақтаётганларга ҳам. Энди битта йўли қолди. Татяна Акбаровна “Маликаи турондотнинг кундаликлари” деган бир китоб чиқарсин.

Бир ўқ билан икки қуённи урасиз: ҳам маликангизни жамиятга олиб кирасиз, ҳам ўзингизни элга танитасиз. Лекин бу китобни унга ёздирманг, баъзи сирларингизни элга ошкор қилиб қўйиши мумкин.“Қаҳрамон” маддоҳларга топширсангиз, улар китобни аёлона услубда ёзиб, бу ишни боплайдилар.

Ажабмас, бу китобни халқ ўқиб қолса!

Вақт ўтиб кетмоқда

24 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Осилсанг баланд дорга осил, деган гапга амал қилиб, Каримов режимига қарши бўлган барча кучлар жуда ҳам катта нарсаларни орзу қилмаяптиларми? (Насиба).

ЖАВОБ: Баъзан менга ҳам шундай туюлади. Дарвоқе, тасаввур қилинг, бир одам умрбодга қамалган. У камерада ўтириб, “Мен адолат тизимини қайта қураман” дейди. Ҳар куни шу ҳақда ўйлайди ва гапиради. Шу зайл 15 йил ўтиб кетади. Бир куни камерадоши:

-Сен аввал бу ердан чиқиш ҳақида ўйла. Ноҳақ қамалганман, дейсан, қаерга мурожаат қилдинг, ёки бу ердан чиқиш учун қандай тадбирлар кўрдинг. Олдинга мақсад қилиб қўйишинг керак: биринчидан, озодликка чиқишни, иккинчидан, номингни оқлашни ва учинчидан, одамларда ўзингга нисбатан ишонч пайдо қилишни…Ана шундан кейингина, адолат тизимини ўзгартириш ҳақида бонг урсанг, натижаси бўлади,-деган экан.

Шунда у қуйидагича жавоб қилибди:

-Келиб-келиб сен жиноятчи менга ақл ўргатасан-ми?

Бугун Каримов режимига қарши бўлган кучлар орасида вазият ана шундай. Таклиф айтган ёки танқид қилган одам ё хоин, ёки МХХнинг жосуси, деб эълон қилинади. Озодликка чиқиш ҳақида эса аниқ бир режа йўқ. Вақт ана шу зайл ўтиб кетмоқда.

Инқилоб муборак!

24 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Акаев тақдири Каримовга дарс бўлармикан? (Носир).

ЖАВОБ: Қирғиз элга инқилоб муборак бўлсин!

Агар диктаторлар бошқа ҳукмдорларнинг бошига келган воқеалардан дарс олганларида улар диктатор бўлмас эдилар. Улар доим тескарисига ҳаракат қиладилар. Уларнинг шиорлари “Хотинингдан маслаҳат сўра ва тескарисини қил” шиоридан фарқ қилмайди.

Маълумотларга кўра, Асқар Акаевни Ички ишлар вазирини ва Бош прокурорни алмаштириб, золимроқ одамларни тайинлашга ундаган Ислом Каримов экан. Аслида бундан бир неча йил олдин кетишни истаган Акаевни кетмасликка ундаган ҳам Каримов эди.

Мана энди у “яхшилик” қиламан, деб Акаевни чоҳга қулатди. Чунки Акаев “чақмоқ инқилоби”дан бир кун аввал Бишкекда намойишчиларга қарши куч ишлатмаганда революция бунча тезлашиб кетмаган ёки Акаев шармандали қочишга қадар етмаган бўларди. Буни унинг ўзи танлади. Путин ва Каримов унинг жонига ора кира олмадилар.

Каримов ҳозир ухламасдан чора-тадбир қидириш билан овора. У яқин орада Акаевни “латта эди” деб ёмонлаб, кечагина “қора кучлар” деб атаганларини эса табриклаб қолади ва мақтайди.

Аммо барибир Каримовнинг ҳам келажаги шармандали якун топади. Қирғизистонга келган Наврўз шамоли Ўзбекистонга томон эсиши ҳам муқаррар. Бугун бўлмаса, эртага, эртага бўлмаса индин, барибир бу режим якун топади. Қирғиз халқига ва уларни жунбушга келтирган ўшлик, жалолободлик ўзбекларга қойил қолмоқ керак. Улар ўзликларини англаб етдилар ва демократия байроғини баланд кўтардилар.

Ўзбекистонда бу осон кечмайди. Каримов ва унинг жаллодлари қон тўкиш учун қўлларидан келган ҳамма ишни қиладилар. Лекин бу қон, бу зулм уларни сақлаб қолмайди, балки ювиб кетади,

Букрини гўр тузатади

25 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Қирғизистон воқеаларидан кейин Каримов юмшайдими ёки янада қаттиқўллик кўрсатадими? Нима деб ўйлайсиз? (Улуғбек).

ЖАВОБ: Баъзи раҳбарларни диктаторга айлантирган нарса уларнинг ички қўрқувлари, ўзларига ва одамларга ишонмасликларидир. Шу жиҳатдан қараганда Каримовнинг ҳам тиззаси қалтирамоқда.

У нима қилиши мумкин? Менимча, шундай ҳам кучсиз бўлган демократик мухолифларга ёпишмаса керак. Акс ҳолда демократик давлатларнинг “Бундай қилсангиз бошингизга инқилоб келиб қолади” дея берадиган дашномини истамайди. Аммо кузатув ва назоратни сусайтирмаслиги аниқ гап. Кўпроқ диққатни диндорларга қаратишда давом этса керак.

Айни пайтда Қирғизистондаги воқеаларни таҳлил қилиб, ҳукуматда ишлаб, четга сурилган одамларни қаттиқроқ назоратга олиши мумкин. Чунки Гуржистон, Украина ва Қирғизистонда ҳам халқни ғалаёнга бошлатган кишилар-булар ҳукуматдан ишдан кетган собиқ раҳбарлар эканлиги сир эмас.

Президент девонидан чиққан электрон мактубга кўра, Каримов ҳукуматда ишлаётганларни, вилоят раҳбарларини ҳам қаттиқ назорат қилишни, уларнинг Интернет алоқаларини текшириб чиқишни, телефонда кимлар билан қандай мавзуларда гаплашаётганларини, қаерга бориб келаётганлари ва кимлар билан айшу ишратда бўлаётганларини МХХ баробарида президент девонига қарашли махсус хизматга топширгани айтилади.

Менимча, турли ўйинларга уста бўлган Каримов бундай назоратни тўла амалга ошира олмаслигига кўзи етгани боис, атайлабдан бу “хабар”ни ташқарига сиздирган бўлиши мумкин. Вазиру вазоратни ваҳимада, қўрқув ичида тутиш учун!

Унинг махсус хизматларга чет эл ташкилотлари, элчихоналар, банк муносабатлари ва хорижий матбуотга кўз-қулоқ бўлишни топширгани эса аниқ маълумотдир.

“Чақмоқ инқилоби”

26 Март, 2005 йил.

САВОЛ:Қирғизистонда юз берган воқеага “Чақмоқ инқилоби” деб ном берганингиз менга ёқди. Ҳақиқатдан ҳам чақмоқдек тез юз берди. Лекин гапларингиздан ҳали Ўзбекистонда бундай воқеалар юз беришига вақт бор, деган хулоса чиқмоқда. Бунга қўшилиш мумкин. Лекин Қирғизистондаги инқилобнинг Ўзбекистон учун ҳеч қандай аҳамияти йўқми? (Юсуф).

ЖАВОБ: Жуда катта аҳамияти бор. Энг асосийси Каримов, Путин ва уларнинг сон-саноқсиз мафкурадош гумашталари йиллар давомида қурган “метин” қалъа қулай бошлади.

Маълумки, 15 йилдан бери Каримов Ғарбга “Агар биз кетадиган бўлсак, бир зумда исломий экстремистлар ҳокимиятни босиб оладилар!” деган гапни уқтириб келмоқда.

Мен ишим юзасидан ва қизиқишим доирасида жуда кўп сиёсатчилар, Марказий Осиё билан ишлаётганлар ҳамда мутахассислар билан гаплашиб келганман ва ҳозир ҳам тортишиб тураман.Йиллар давомида каримовчиларнинг гапи кўпчиликнинг зеҳниятига чуқур сингиб қолган. Улар ҳақиқатдан ҳам бу режимлар кетса, ҳокимиятга ким келади, деган саволга жавоб топишда қийналиб қолганлар. Исломий экстремизм шу қадар кучли қилиб кўрсатилмоқдаки, бу борада гап очилса, улар “Алабўжи”дан қўрққан боладек таҳликага тушадилар.

“Йўқ, Марказий Осиёда дунёвий режим, демократия тарафдорлари кўп”, десангиз, фақат АҚШ Давлат департаменти, Хьюман Райтс Ватч, Сорос фонди каби ташкилотлардагина бунга ишонадиганлар топилади. Кўпчилик ишонқирамай қарайди. Уларни ҳам тушуниш мумкин. Чунки Каримов режимининг 15 йилдан бери давом этиб келаётган сиёсати, қўлга олинган диндорларнинг “иқрорлари”, сирли портлашлар, давомли судлар, Ўзбекистон Исломий Ҳаракати атрофидаги шов-шувлар, Ҳизбу ат Таҳрир ваҳимаси, турли варақалар, ким томонидан яратилгани номаълум қолаётган исломий-радикал веб саҳифалар, турли туман янги оқимлар ҳақидаги маълумотлар… Истайсизми, истамайсизми, Ғарб сиёсатшунослари ва таҳлилчиларига қаттиқ таъсир қилган.

Ўзбекистонга бориб келмаганлари у ерни Арабистон каби тассаввур қиладилар. Ҳатто Ўзбекистондаги исломий ҳаракатлар ҳақида бир фильм олишганда (Канадада олинган) Тошкентда ҳамма эркаклар салла ўраган, ҳамма аёллар паранжи остида ва бутун ҳукумат идораларидаги ёзувлар араб тилида, одамлар ҳам арабча гаплашган тарзда тасвирлаганлари бунинг бир исботдир.

Шу жиҳатдан, каримовчилар яратган ана шу “имидж”ни бузишда Қирғистон жуда катта синов эди. Чунки исломий экстремизм ва гиёҳвандликнинг ўчоғи сифатида шу ўлка кўрсатилар эди-да. Бу ерда сайловлар муносабати билан бошланган намойишлардан кейин дарҳол исломий экстремизм ҳақида гапирганлар кўпайиб кетгани ҳам ана шундан.

Мана инқилоб юз берди ва “Алабўжи” кўринмади. Умуман исломий ташкилот ва гуруҳларнинг инқилоб у ёқда турсин, олдинги намойишларда ҳам ҳеч қандай сас-садолари эшитилган эмас, ўринлари кўринган эмас. Бу эса Тожикистонда сайловларда бир фойиз ҳам овоз ололмаган бундай ташкилотлар Қирғизистонда ҳам ҳамин қадар эканлигини кўрсатди. Марказий Осиё халқлари мусулмон, аммо экстремист эмас. Маърифат, эркинлик, демократияни истаган мусулмонлар эканлигига қирғиз инқилоби кучли ҳужжат бўлди.

Бугунга қадар Каримов режимига очиқ қарши чиқмаган Ғарб энди жиддий ўйлаб кўришга, бу “имидж”га қарши бўлганларга қулоқ солишга ва ишонишга, тадбирлар бошлатишига замин мавжуд. Бошқача айтганда Каримовнинг “Алабўжи”си қўлбола “Алабўжи” эканлиги кўриниб қолди.

Бу қирғиз инқилобининг Ўзбекистонга ва умуман дунёга таъсирини кўрсатадиган фақат бир жиҳатидир. Бундан ташқари ҳам жуда кўп жиҳатлар борки, улар ҳақида ҳам келгусида гаплашиш мумкин.

Мўжиза…

27 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Каримовнинг кетиш учун қандай йўллари қолди? Қарашларингизга ўзгариш юз бердими?(Асламбек).

ЖАВОБ: Илгари бу масалага батафсил тўхталган эдик, лекин савол Қирғизистондаги воқеалардан кейин яна ўртага келиши турган гап ва бу борада олдинги қараш ларимда жиддий ўзгариш бўлган эмас. Мавжуд шаротлардан келиб чиқиб, олдинги каби тахмин қилиш мумкин, албатта бу менинг шахсий тахминим:

1.Тўсатдан келадиган ўлим. Ҳеч ким бундан йироқда эмас.

2.Каримовнинг ўзи жиловни қўлда сақлаган ҳолда ҳокимиятни кимгадир топшириши.

3.Каримовнинг саломатлиги ёмонлашган тақдирда саройда юз берадиган яширин тўнтариш.

4. Мўжиза…

Ҳамма нарсани ўз номи билан айтайлик!

28 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Арабларнинг Рисолатни ёйиш учун қилган юришларини босқинчилик дебсиз, ваҳоланки, улар тўғридан-тўғри бир мамлакатга кириб боришмаган, магарам исломни қабул қилишни шарт қилишган ва 3 кун муҳлат беришган, шундай мамлакатлар бор, бир томчи қон оқмаган.

Саҳобийлар бирор ҳудудга кирса, ҳамма жойни ёндириб, таламаган, ҳатто буни ўша даврда яшаган испан тарихчилари ҳам ёзиб қолдиришган…”Улар озиқ-овқатни бозордан пулларига сотиб олардилар” деган маълумотлар сақланиб қолган…Абу Райҳон Берунийнинг воқеадан 250-300 йил кейин яшаганликларини ҳисобга олсак, кечаги кунни таҳлил қилгандай ёзишларига бир нарса дейиш қийин. Шундай эмасми? (Полвон).

ЖАВОБ: Масалага бу мантиқдан келиб чиқиб қарайдиган бўлсангиз, дунё тарихидаги жуда кўп уруш ва босқинчиликларни оқлаб қўйган бўласиз ва Қуръони Каримда “Исломда зўрлаш йўқ” деган қоидага қисман бўлсада амал қилинмаган деган хулосага замин яратасиз.

Шунингдек, Абу Райҳон Беруний каби улуғ олимларга ишонмайдиган бўлсангиз, ёки улар ёзганлари воқеалардан анча кейинги таҳлил, холос, десангиз у ҳолда умуман олим бўлмаганларнинг турли ривоятларига, минг йил олдин фалон нарса бўлган деганларига нима учун ишониш керак, деган саволни ўртага қўйган бўласиз.

Шу боис бу масалага қанча чуқур кириб бораверсангиз саволлар шу қадар кўпаяверади. Хуллас, кечаги кунни қайтариш мумкин эмас, аммо эртанги кунни яратишга кеч қолиш мумкин. Шу боис кўпроқ вақтни ана шунга сарфлаш керак, деб ўйлайман.

Биз кўрмаган ва гувоҳи бўлмаган кечаги кун тарихчиларнинг ҳукмига ҳавола, эртанги кунни яратиш сиз ва бизга. Бу йўлда, демократияга етишмасак, ҳеч нарсага етиша олмаслигимизни уқиб олган музаффар бўлади, деган фикрдаман.

Сиз Ўзбекнинг бахтини қаро қилгансиз!

28 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Қирғизистонда бўлаётган воқеалар у ерда ҳар ҳолда мухолифатнинг суянадиган аҳоли қатлами борлигидан далолат. Бизда 90 йиллар бошида зиёлилар жамиятда асосий куч эканлигини исботлашганди. Кейинчалик эса Тожикистон воқеаларидан кейин активликлари умуман йўқолди. Бунга албатта ҳукуматнинг қаттиққўл сиёсати ҳам сабаб (Фарғона вилоятининг Риштон туманидаги ўқитувчилар намойиши қатнашчиларининг кўпчилигини бедарак йўқолганини назарда тутяпман). Шу пайтгача ҳам зиёлиларимиз тинчликни 1-ўринга қўйиб, кўп нарсаларга чидаб келишмоқда ва билмайман қанчагача чидашади? Айтингчи, бу қатламни сиз ҳали ҳам Ўзбекистонда катта куч бўлишига ишонасизми? (Баҳром).

ЖАВОБ: Мазкур қатламнинг юзадаги қисмига ишонмайман. 1990 йиллар бошида асосий куч бўлган зиёлиларнинг кўпчилиги халқни мурдадек босиб ўтиб, қўлланиб, Каримов режимига сотилдилар. Аммо шу қатламнинг ёнида бошқа бир сиртқи қатлам борки, унга ишонаман. Бу Каримов режимига ҳамон мухолиф қарашдаги зиёлилар ва ёшлар.

Мен яқинда Ўзбекистондан электрон почта орқали, “Туронзамин” журналида эълон қилишим сўралган ва бир гуруҳ ёшлар имзолаган мурожаатнома олдим. Бу ташқи кўринишдан “ўлик” одамларни тирилтиришга уринишдек туюлсада, аслида ҳақиқий аҳволни кўрсатадиган кучли ҳужжатдир.

Мана ўша мурожаатнома. Уни мана бу ерда ўқишингиз мумкин ва мурожаатнома “Сиз Ўзбекнинг бахтини қаро қилгансиз” (матн кирилда) деб номланади.

Рауф Парфи

29 Март, 2005 йил.

САВОЛ:Рауф Парфи оламдан ўтди, бугун Лабзакда қабрга қўйдик. Эшитдингизми?(Муҳиддин).

ЖАВОБ: Эшитдим…Жойи жаннатда бўлган бўлсин!

Илк бор Рауф Парфи деган шоир борлиги ҳақида талабалик йилларимда эшитган эдим.Аммо шеърларини ўқимаган эдим. Унинг “Дилоромнинг кўзлари” деган тўплами чиққандан кейин, катта шоир эканлигини билгандим.Бу китоб бизнинг курсдошимиз Дилором Исоқовага бағишланган эди.

Дўрмонда ёш ижодкорлар билан учрашувда Дилоромни севиб қолган Рауф Парфи унга уйланди ва севгилари анча-бунча афсоналарга боис бўлди. 1990 йилларнинг бошида уларнинг ҳар иккаласи ҳам ЭРК партиясида эдилар. Дилором Партиянинг етакчиларидан бири эди. У эса оддий, аммо залворли аъзоси.

Улар эр-хотин сифатида ажралдилар, аммо дўст бўлиб қолдилар. Бу Ғарбда кенг ёйилган одат. Ажралгандан кейин ҳам дўст бўлиб қолаверадилар. Аммо Шарқда эр-хотин ажралдими, абадий душманга айланишади. Рауф Парфи ва Дилоромнинг ажралганини эса кўпгина яқин дўстлари ҳам билишмасди. Чунки улар ҳамма намойишлар, ҳаракатлар ва мажлисларда бирга қатнашиб юраверардилар. Ҳатто Дилором унга моддий жиҳатдан ҳам қарашиб турганини эшитиб ҳайратда қолгандим, аслида тескариси бўлишига одатланганимиз бу дунёда…

Рауф Парфи улуғ, бетакрор шоир, Туркистон бирлигини орзу қилган адиб эди. Ўтган йил Тошкентга телефон қилганимда забардаст шоира Гулчеҳра Нуруллаева овозлари титраб, йиғлаган оҳангда:

-Жаҳонгир, бугун даҳшатли хабар олдим,-дедилар,- бу аблаҳ режим одамларни хор қилди. Улкан бир истеъдод, катта бир шоир метронинг чиқишида гадойлик қилиб турганини айтишди, дод деб юбораёздим…

Менинг кўз олдимга дарвеш шоир, ҳақиқатдан сўфиёна, дарвешона ҳаёт ошиғи, гоҳида шишани қўлтиқлаб, гоҳида унга эллик грамм қуйиб берган ёш шоирни қўлтиқлаб юрадиган Рауф Парфи келди.

-Рауф аками?-деб сўрашга журъат этдим. Гулчеҳра опа ҳеч нарса демасдан йиғлаб юбордилар. Бугун ҳам Ўзбекистоннинг дилоромлари ва гулчеҳралари йиғламоқдалар…

”Туронзамин” журналини ташкил этганимизда биринчи сонида Рауф Парфининг мана бу шеърини чоп этгандим.

Ўзбеклар айтингиз, бизда нима бор?

Бизда бор мутелик, қуллик, озорлар.

Бизда бор қуллардан кетган ихтиёр,

Ҳайқириб ётибди буюк мозорлар!

Ўзбеклар айтингиз бизда нима бор?

Бизда йўқ иттифоқ, бизда йўқ бирлик.

Оёқ остидадир инсоний ҳуқуқ,

Оёқ остидадир муқаддас ҳурлик!

Мана энди, абадиятга кетган улуғ шоирнинг ҳурлик деган садосини буюк мозорлардан келадиган ҳайқириқлар элдан-элга ташийди. Зотан бизда инсон ўлгандан кейингина қадрланади! Бу ҳам бизнинг ўзлигимиз, ўзбеклигимиз!

Нега Ўзбекистонда инқилоб бўлмайди?

29 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Нима сабабдан Ўзбекистонда инқилоб бўлмайди, деб айтмоқдасиз? (Холида).

ЖАВОБ: Мен Ўзбекистонда умуман инқилоб бўлмайди, деб айтган жойим йўқ. Аммо ҳозирги шароитда бўлмаслигига кўзим етганини айтганман. Ҳали ҳам шу фикрдаман. Инқилобни уюштирадиган, бошқарадиган куч йўқ. Тўғрироғи режим вақти-вақти билан етишиб турган ана шундай кучни бичиб ташлаган ва йўқ этиб келмоқда.

Ўзбекистон бугун катта қамоқхона ҳолида. Одамлар турли туман камера-катакларга тиқиб ташланган. Бош кўтариш юз берса, ана шу катакларнинг ичидан ташқарига чиқмайди. Чунки ўртада девор, тўсиқлар бор. Бир камерада исён юз берса, қолганларнинг қўлидан нима келади? Фақат темир қошиқлари билан темир косачаларини уриб, шовқин кўтаришлари мумкин, холос. Бу эса бутун қамоқхонадагиларни озод қилишга қадар етиб бормайди. Чунки қамоқбон қонхўр ва муросага бормайдиган жаллод.

Бошқача айтганда бир ниҳолни экиш учун юмшоқ ер ва сув зарур. Уни чўлга олиб бориб ҳам экишингиз мумкин. Аммо кўкармайди. Инқилоб учун ҳам шароит керак. Каримов режими ҳамма ёқни чўлга айлантириб ташлаган. Ҳатто ниҳол экиш учун ҳозирлик кўриш ҳақида ўйлаганларнинг фикри қатағон қилинади.

Қирғизистон, Украина ва Гуржистонда мукаммал диктатура ўрнатилмаган эди. Яккаҳоким режим бўлган, аммо халқнинг сиёсий фаоллигини бичиб ташлайдиган қонли диктатура даражасига етмаган эди.

Ўзбекистонда ҳам инқилоб бўлиши мумкин. Масалан, юзлаб вариантлардан бири, шуки, Каримовдан кейин бўладиган ҳукмдор вазиятни бироз юмшатишга мажбур бўлади ва икки-уч йил ичида унга қарши бошқа бир “ҳукумат” етишади ҳамда халқни оёққа турғазади.

Ёки Каримов тузган партиялар Каримовдан кейин тахт учун кураш бошлатадилар ва ҳокимиятга келиш мақсадида халқни қўлланадилар.

Шунингдек, бугунги шароитда қорин исёнлари юз бериши ҳам мумкин, аммо улар сиёсий инқилоб даражасига етиб бориши мушкул.

Аслида тез-тез адашиб турадиган инсон ҳеч қачон хато қилишни, адашишни истамайди. Аммо мен бу яқинда инқилоб бўлмайди, деган фикрим жуда ва жуда хато бўлиб чиқишини истардим…

Тарихий иллат

30 Март, 2005 йил.

САВОЛ: Қирғизистонда Бакиев ва Кулов ҳокимият талашмоқда, деб ёзишмоқда. Наҳотки лидерлар ҳамма вақт халқни эмас, ўзларини ўйлайдилар? (Мўминбек,2005 йил, 30 Март).

ЖАВОБ: Ташқи кўринишда Қирғизистоннинг собиқ ва амалдаги Бош вазири Қурмонбек Боқиев билан собиқ вице президент ва амалдаги кучишлатар вазирликлар ҳокими Феликс Қулов ўртасидаги нифоқ битгандек кўринмоқда. Аслида мана шундай кўриниш бериш ҳам катта мардлик талаб қилади. Чунки ҳокимият шундай нарсаки, булар ҳали яқин дўстлар эмас, яқин дўстларни, ака-укани, ота-болани бир-бирига душман қилади.

Бунга Ғарб ва Араб дунёсини бир томонда қўйинг, Шарқнинг ўзида ҳам мисол жуда кўп.

Қўлларини ханжар билан кесиб, қонларини қўшиб ака-ука тутинган Тимучин(Чингизхон) билан унинг болаликдан бирга ўсган дўсти Жамука орасидаги мудҳиш интиҳо…

Амир Темур билан амакисининг ўғли Ҳусайин ўртасида Самарқанд учун тўкилган дарё-дарё қон…

Тарихимизда падаркуш номини олган Абдулатифнинг ўз отаси Улуғбек Мирзони ўлдиришга фатво бериши… ва ҳоказо ва ҳоказо.

Бу иллат бугун ҳам давом этмоқда. Узоқ йиллар дўст бўлган, тунларни тонгларга биргаликда улаган ҳамда “эгизаклар” деб ном олган Каримов ва Мирсаидов ўртасидаги даҳшатли якун…

Йўқ “ҳокимият”га мухолифатнинг икки қаноти бошида турган “лидер”ларнинг 15 йиллик муноқашаси…

Шуларнинг ҳаммасини тарозига қўядиган бўлсангиз, Боқиев ва Қуловга тасанно айтиш керак.

Фақат шуни афсус билан илова қилиш мумкин-ки, ишончли манбадан олинган хабарга кўра Каримов Бош вазир Боқиев билан гаплашганда уни қўллаб қувватлашини айтган ҳолда, Қуловни дастакламаслигини ҳам билдирган. Қулов эса бундан хабар топган ва келиб чиқиши ўзбек бўлган янги Бош прокурорга бу ҳақда нолиган.

Америка учун Каримов муҳим эмас

31 Март, 2005 йил.

САВОЛ:Америка Каримовдан воз кечиши мумкинми? Уни ҳимоя қилиб майдонга тушмайдими? (Собир, 2005 йил 31 Март).

ЖАВОБ: Агар Қирғизистондаги каби вазият вужудга келса, АҚШ Каримовни ҳимоя қилмайди, балки ўзбек халқини ҳимоя қилади. Нега?

Биринчидан, Каримов “Американики” бўлолмади. Масалан, Покистон ҳам АҚШ билан терроризмга қарши курашда ҳамкор, Ўзбекистон билан айни даражада АҚШ учун муҳим. Лекин Покистон президентини АҚШнинг энг яқин дўсти, деб ҳар куни айтишади ва у йилда икки-уч марта бу мамлакатга сафар қилади, катта ёрдамлар олади.

Аммо Каримовга бундай ишонч ҳеч қачон билдирилган эмас. Чунки унинг ҳали АҚШга, ҳали Россияга оғиб туришини салбий ҳолат деб қабул қилишади.

Иккинчидан, илгари ёзганимдек, бугун АҚШ учун Каримов муҳим эмас, мамлакатнинг миллий манфаати ижоб этган нарса муҳим. Каримов алмашиб кетавериши мумкин, аммо АҚШнинг Ўзбекистондаги манфаати тураверади.

Учинчидан, АҚШнинг худди ана шу манфаати Ўзбек халқи учун ҳам муҳим. Чунки катта мамлакатдан катта ёрдам олиши мумкин. Бу амалда жиддий равишда сезилмаётган бўлса, демак айб АҚШда эмас, Ўзбекистон раҳбариятида. Аммо бир неча миллион одам турли йўллар билан АҚШдан олинаётган ёрдам, иш лойиҳалари, грантлар эвазига кун кечираётгани сир эмас.

Тўртинчидан, АҚШ маъмурияти демократияни ёйиш масаласида дастурлар ишлаб чиқаётган экан, истайсизми, истамайсизми зулм режими ҳукм сураётган Ўзбекистон ҳам эътибордан четда қолмайди. Ҳозир биринчи галда АҚШ Ўзбекистонда эркин матбуотни вужудга келтирмоқчи ва шу йўналишда одимлар отмоқда. Буни яқинда демократия борасида эълон қилган йиллик ҳисоботида ҳам алоҳида қайд этди.

Бешинчидан, бирор бир давлат ҳокимиятсиз қолган яккаҳоким раҳбарни ҳимоя қилиб, унинг учун майдонга тушмайди. Агар тушганда Россия Акаевдек содиқ қули учун майдонга тушарди. Бундай бўлмади. Шу боис ўзбек халқи оёққа туриб, Каримовни қувадиган бўлса, АҚШ халқ томонида бўлиши аниқ.

Ўзбекистон барқарор ўлками?

1 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Қочиб кетган Акаевнинг “Ўзбекистон барқарор ўлка”, дея айтган гапларига нима дейсиз? (Муроджон).

ЖАВОБ: Бу гапни бугун биринчи Апрел куни айтганда эди, ҳазилга йўйиб юборган бўлардик. Барибир ҳам у ўлик сиёсатчи бўлгани боис унинг гапларини жиддий олиш керак эмас.

У ҳали ҳам нима бўлгани ва бўлаётганини идрок эта олмаяпти. Бишкекда инқилобни амалга оширган “Бирге” ёшлар ташкилоти, яъни талабалар “Акаевнинг қабр тоши”ни ҳозирлаш шиори остида пул тўплашмоқда экан. Улар бутун оиласини сиёсатга суққан, оиласи билан бирга коррупцияга ботган, демократдан яккаҳокимга айланган Акаев учун марказий майдонда қора тошдан монумент ўрнатиб, унинг қора тарихини бошқаларнинг кўз олдига тиклаб қўйишмоқчи. Менимча, мақтовга сазовор, яхши ҳаракат.

Қирғиз ёшларининг ташаббусини давом эттирган ҳолда, Каримов кетганда кейин Мустақиллик майдонига йирик қора тош ўрнатиб, “1989-200.. йиллар давомида бу ўлканинг бошида халқининг қонини ичган диктатор, қора қузғун турганди” деб ёзиб қўйилса, кейинги раҳбарлар учун ибрат бўлар эди.

Пайтавасига қурт тушган

2 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Сиз Қирғизистондаги каби воқеалар юз берган жараёнда АҚШ Каримов томонида эмас, ўзбек халқи томонида туради, дебсиз. Бунга қандай асосингиз бор? (Нозим).

ЖАВОБ: Албатта, ҳар қандай фикр айтилганда, қандайдир асосга таянилади. Менда ҳам шундай замин мавжуд. Бошқаларини қўйиб турайлик, ҳозир АҚШда бошқарувни қўлда тутган республикачилар партиясининг етакчи газетаси, деб танилган “Вашингтон таймс” рўзномаси 2005 йил, 1 Апрел сонида АҚШ конгресси, вакиллар палатасининг Яқин Шарқ ва Марказий Осиё қўмитаси раиси Илеана Рос-Леҳтиненнинг “АҚШнинг Марказий Осиёдаги роли” сарлавҳали мақоласини чоп этди.

Мақоладан, жумладан, Ўзбекистон масаласида ҳам қатор саволларга жавоб топиш мумкин.

Биринчидан, муаллиф АҚШнинг Қирғизистон борасидаги сиёсати Марказий Осиёда бошқаларга нисбатан ҳам айни шаклда сиёсат юрғизишни тақозо этаётганига урғу беради.

Иккинчидан, зулмга таянган режимлар машинаси исломий радикализмни кучайтираётганлиги ва халқаро таҳликани ошираётганлиги таъкидланади.

Учинчидан, минтақада мухолиф партиялар фақат қоғозда ёки Ўзбекистондаги каби ўзини мухолифат деб атаётган гуруҳлардан иборат бўлиб қолганига диққат тортилади.

Тўртинчидан, бундай вазият АҚШни қониқтирмаслиги ва 2004 йилда АҚШ маъмурияти Ўзбекистон билан тузган стратегик шартномасини жиддий назардан ўтказгани ва Ўзбекистон ҳукумати 2002 йилдан бери сиёсий ислоҳотлар ўтказиш борасида Вашингтонни алдаб келаяпти, деб хулоса чиқаргани ҳамда шартномани бекор этгани айтилади.

Ана шулардан келиб чиқиб, конгрессда янги ҳужжатлар тайёрланаётганига ишора этилади.

Бу гаплар шунчаки бир одамнинг эмас, Марказий Осиё борасидаги сиёсатни белгиловчи шахснинг гаплари бўлгани, АҚШ Каримов томонида эмас, балки ўзбек халқи томонида, деб айтишга асос яратади.

Кейинги пайтда Каримов пайтавасига қурт тушган одамдек типирчилаб қолгани ҳам ана шундан.

Ўзига хос бир мафия

4 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ:Бугун Ўзбекистонда ўзига мухолифат кўринишини бераётганларнинг кўпчилигини рус тилида гаплашадиганлар ташкил қилади. Улар ўзбек тилини ўрганмасдан қандай қилиб ҳокимиятга келмоқчилар (Сулаймон).

ЖАВОБ: Аслида ҳар бир мамлакатда турли тилларда сўзлашувчи турли халқларга ҳам уларнинг инсоний ҳуқуқлари кафолатланиши керак. Бу демократиянинг шартларидан бири.

Аммо улар шу мамлакатда яшайдиларми унинг қонунлари, тили, маданияти ва анъаналарини ҳурмат қилишлари керак. Масалан, Америкада тилни билмасдан ҳам яшаш мумкин. Аммо энг кейинги одам бўлиб. Олдинга чиқиш учун эса инглиз тилини билишингиз зарур.

Ўзбекистонда яшаган рус тилида сўзлашувчилар учун қонун бир неча йил муҳлат берганди ва улар ҳалига қадар ўрганмадилар. Ўрганаман, деган одам бир тилни бир-икки йилда ўртача даражада ўрганади.

Аммо орадан 15 йил ўтди ва сиз айтаётган бугунги ‘мухолифатчилар” ҳалига қадар ўзбек тилини билмайдилар. Аслида бу ўзбек тили ва ўзбек халқи учун қаттиқ ҳақорат, унинг тилини менсимасликдир.

Агар ‘мухолифатчиман демасалар, ҳокимият учун курашмасалар, уларни ҳам тушуниш мумкин, энг кейинги одам бўлиб яшашни танлабдилар, бу уларнинг ҳаққи дейсиз.

Зотан сиз айтган гуруҳларнинг мақсади ҳукуматга келиш эмас. Улар кела олмасликларини ва мўъжиза рўй бериб, келган тақдирда ҳам ишлай олмасликларини жуда яхши биладилар. Бугун мактабларда лотинда ўқитилмоқда. Кирил суриб чиқарилмоқда. Шундай экан, келажакда улар мутлоқ чаласавод бўлиб қоладилар. Буни англаб турибдилар. Аммо тирикчилик.

Бугун Россияга борсалар қора иш қилишлари керак. Ўзбекистонда эса ‘мухолифатчилик қилсалар долларнинг ичида ўйнайдилар. Бугун дунёдаги жуда кўп ташкилотлардан ажратилаётган миллион-миллион долларлар асосан ана шу рус тилли гуруҳларнинг қўлига ўтиб кетмоқда. Уларнинг берган сариқ чақасига муҳтож бўлган маҳаллий халқ вакиллари ҳам орқаларидан эргашиб юрибдилар.

Улар Каримов режими ҳақида ёзган ҳамма мақолалари, мурожаатлари рус тилида. Шу боис ҳам ҳукумат уларга индамайди. Чунки бу четга чиқади, ичкарига йўналган эмас, халқни қўзғатишга йўналган эмас. Ҳатто улар ташкил қилган веб саҳифаларнинг ҳам ўзбек тилидаги бўлимлари йўқ, борлари эса номигагина бўлиб, ҳеч нарса қўйилмайди, балки хорижий радиоларнинг сайтларидан у бу нарсани кўчириб қўядилар. Грант берувчини шу йўл билан алдайдилар.

Улар радио очишлари, газета чиқаришлари, китоб нашр этишлари, веб саҳифалар юритишлари мумкин. Диктатурага зарар етказмаганлари учун ҳукумат уларга деярли индамайди. Чегарадан билиб-билмай ўтиб қўйганларини эса баъзан жиловлаб туради. Бу ҳам грантни кўпроқ олишлари, Ғарбдан сиёсий бошпана топишлари учун уларнинг фойдасига ишлайди.

Бугун улар турли ҳуқуқлар учун кураш ниқоби остида ўзига хос бир мафияни ташкил қилганлар, десак янглишмаймиз. Улар тузган юзлаб ташкилотларнинг ҳатто кўпчилиги рўйхатдан ўтган ва бор-йўқлигини эл билмайди.

Биргина АҚШ муассасалари ўтган йили шундай ташкилотлар орқали йигирма миллион доллардан зиёд еб кетарга пул бергани ҳисоботларда қайд қилинган. Агар дунё бўйича ҳисоблаб чиқсангиз бу гуруҳларнинг қўлига йилда юз миллион доллардан кўп маблағ ўтмоқда. Шундай экан, уларнинг ўзбек халқи, тили, маданияти билан неча пуллик ишлари бор! Улар аслида юракдан Каримовни қўллайдилар ва йўлига, заруратлари учун ‘мухолифатчилик қиладилар.

Ўзбекистонда шаръий давлат қуриб бўлмайди

4 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: “Ўзбекистонда шаръий давлат қуриб бўлмайди” деган гапингизга ‘ҳозирча шарти билан қўшиламан…Буни кўпгина катта олимлар ҳам таъкидлашади, халқнинг ҳали диндан узоқлиги ва диний илмларни пухта эгаллаган мутахассисларнинг етарли эмаслигини ҳисобга олиб, баъзи олимлар 40 йил керак дейишса, баъзилари бир авлод ўзгариши керак дейишади…Нима бўлганда ҳам ҳаммалари “ҳозирча” имкони йўқ деган нарсани айтишади…Шу ўринда менинг саволим:

Сиз ҳам баҳс юритишни бошқача тушинадиган бу халқ ҳали демократиядан узоқ дейсиз (тўғридан-тўғри кўчирма эмас, гапингизни маъноси, агар тўғри тушунган бўлсам)…Шундай экан, худди шариатни тушунадиган одамлар етарли бўлмаганидай демократияни тушунадиганларнинг камлиги демократик давлат қуришни узоқлаштириб юбормайдими? (Полвон).

ЖАВОБ: Баҳс юритишни билмайди, дейиш бу демократиядан узоқ, дегани эмас, балки демократиянинг бир чашмасидан бебаҳра, деганидир. Демократия бу уммон. сизга ҳам, менга ҳам етарли. Ўйлайманки, сиз ҳам бу уммондан баҳраманд бўлмоқдасиз. Акс тақдирда юқоридаги каби фикрингизни эмин-эркин ифода этишингиз мушкул бўларди.

Мен доим демократиянинг илдизлари халқимизнинг қонида, тафаккурида бор, деб келаман. Масалан, демократиянинг чашмаларидан биттаси одамларнинг бир-бирига тоқатли бўлиши, ҳар хил фикрларни ҳурмат қилиши, гапига қараб эмас, ишига қараб баҳо бериши, кўпнинг муаммосини бир кишига ёки илоҳий кучга ташлаб қўйиш эмас, балки кўплашиб ҳал этиш бу миллатимизнинг қонида бор.

Агар Наврўз каби анъаналаримизнинг хосиятларини синчиклаб ўргансак, бу илдиз бир неча минг йилларга узанишини кўрамиз. Форобийнинг демократик бошқарув ҳақидаги китобларидан, Сарбадорлар ҳаракатига, Бухоро амазонларидан Тўмарис қаҳрамонларига, Хўжа Насриддин образидан Алдаркўса ҳажвияларига қадар ҳамма-ҳаммаси халқимизнинг демократияга, турли фикрлиликка очиқлигини кўрсатади.

Аммо бугунга келиб, Каримовнинг зулм машинаси ҳам ўзини демократия, деб атаётгани боис, халқимизнинг ана шундай генетик хазинасига путур етмоқда. Минг йиллар давомида яккаҳокимлар, зулмдорлар, диктаторлар зулми остида яшаб келганига қарамасдан демократия руҳини йўқотмаган бу халқ озгина имкон бўлса, бу ниҳолни улкан чинорга айлантиради. Аммо бу ‘Олма пиш оғзимга туш эмас, сиз айтган каби анча вақт талаб қилади.

Демократия догма эмаслиги, ўз-ўзини янгилаб, хатоларини тузатиб, ўрганиб-ўргатиб борадиган тузум эканлигини ҳисобга олсак, бу жараён унчалик узоққа чўзилмаслиги ҳам мумкин.

Бунинг жавобини топган эртанинг президентидир

5 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Яқинда мен “Озодлик”радиоси орқали Жиззахда бир инсон ҳуқуқлари ҳимоячисини ҳимоя қилиб 400дан ортиқ киши қўзғалганини эшитдим, кеча катта гапираётган Жиззах вилоят ҳокими Ёмонқулов бир кунда етиб келиб, ош қилиб, кечирим сўрабди. Ёки биз кўзлаётган: элнинг қўзғалиши пишиб етилаяптими? Мен тарихдан ўқиганларим эски даврдан кўп қўзғолонлар стихияли равишда бўлиб, бир-бирига қўшилиб кетган. Бу давлат халқнинг бирлашиб кетишидан қўрқадими, сиз нима дейсиз (Акром).

ЖАВОБ: Одамларнинг турли сабаблар билан ана шундай қўзғалишлари аслида

ҳамма вилоятларда, тез-тез юз бериб келмоқда. Аммо кўпчилик асосан Жиззахда рўй бераётган воқеалардан воқиф бўлмоқда. Бу эса жиззахлик матонатли инсон ҳақлари курашчиси Бахтиёр Ҳамроевнинг тинмай бонг уриши натижаси, десак хато қилмаймиз.

Айни пайтда Ўзбекистон Инсон ҳуқуқлари жамиятининг раиси Толиб Ёқубов ҳам Жиззахдан эканлиги бу вилоятдаги ҳодисалар жаҳон жамоатчилиги диққатига тез етиб боришига бир омил бўлмоқда дейиши мумкин. Бунинг учун уларга қойил қолиш ва миннатдорчилик билдириш керак. Қани эди ҳар бир вилоятдан ана шундай қўрмас ва иродаси метин бир неча киши жар солиб турса, бугун дунё янада кўп даҳшатлардан воқиф бўларди.

Ўзбекистонда қўзғолонлар нафақат етилган ва балки юз бериб келмоқда, аммо булар турли сабаблар билан бўлиб мамлакат миқёсида сиёсий қўзғолон даражасига етиши мушкул. Одамлар асосан ўзларининг яқинлари қамалсагина пикетга чиқмоқдалар, ўзларининг мулкларига ҳужум бўлсагина норозилик билдирмоқдалар, калтак ўзларининг бошларида сингандагина қўзғолонга қўшилмоқдалар. Бундай қўзғолонларни битта ош, юзаки кечирим ва ёлғон ваъда билан бостириб келишмоқда. Агар бу йўл иш бермаса, ёки одамларнинг қўшилиб кетиш шубҳаси пайдо бўлса жаллод раҳбарлар қурол ҳам қўллашдан қайтмайдилар. Уларнинг кечирим сўрашлари уларнинг халқдан қўрққанларидан эмас, мансабдан айрилиб қолишдан қўрққанларидандир.

Зотан маълумотларга кўра, Жиззах воқеасидан Каримов хабардор бўлган ва Мирзиёев, Ёмонқулов ҳамда Жиззах бўйича куратор Ғаниевларга қандай бўлса ҳам тинчитларинг, деган. Акс тақдирда уларнинг ким бўлишларидан қатъий назар, теппада ўтирган Алдаркўса орқаларига тепиши аниқ-да!

Бугуннинг энг долзарб муаммоси бу қўзғолонларни қандай қилиб сиёсий ҳаракатларга айлантиришдир. Бунинг жавобини топган ва уддалай олган гуруҳ келажакнинг ҳукумати ва бунга бевосита лидерлик қила олган киши эса эртанинг президентидир.

Бошқа жойларингиз очилиб қолиши мумкин

6 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Адресимиз сизнинг саҳифангиздаги хатлар бўлимида эълон қилингандан кейин бизга ажабтовур мактублар келмоқда, шунга нима дейсиз(Ўқувчилар).

ЖАВОБ: МХХни СНБ ҳам дейишади. Албатта, бу русчадан кўчирма. Энди у ўзига ‘Хуршида деб ном қўйганга ўхшайди. Акс тақдирда веб саҳифада электрон адреслари эълон бўлган баъзи ўқувчиларга мана бундай хатни юбориш кимга керак

хуршида_18@инбох.ру

АСАЛОМУ АЛАЙКУМ УЗР МАИЛИЗГА БЕРУҲСАТ ХАТ ЙУЛАГАНИМ УЧУН. БАЛКИ МАНДАН АНЧА КОТТАДИРСИЗ УНДАЙ БУЛСА СИЗДАН УЗР СУРАБ БИТТА НАРСА СУРАМОҚЧИ ЕДИМ АГАР ИЛОЖИ БУСА МАН ҲАМ ЖАҲОНГИР АКАГА ХАТ ЙУЛАСАМ БУЛАДИМИ. МАН СИЗЛАНИ ХАТЛАРИЗНИ САЙТЛАДАН БИРИДА КУРИБ МАНИ ҲАМ ХАТ ЁЗИШ ИШТИТОҚИ ТУГЪЛДИ. УШАНИ УЧУН АГАР СИЗИ АВОРА ҚИЛМАСАМ МАНГА ТУШУНТИРА ОЛМЙСИЗМИ ҚАНҚА ҚИЛИБ ХАТ ЙУЛАШНИ ИЛТИМОС.МАНГА ЁРДАМ БЕРИНГ. ХУРШИДА.

Бечора “Хуршидахон ўша ўқувчиларга хат йўллашни билибдилару, лекин каминага қандай қилиб мактуб юборишни билмабдилар-да. Балки шу йўл билан жавоб олиб, (қизларга хат ёзишга шошиладиганлар кўп-да, айниқса, 18 ёшдалигига шаъма бўлса!) кейин хат ёзувчиларнинг қаерданлигини билиб олмоқчиларми. Балки уларни алдаб-сулдаб ‘тузоққа” туширмоқчимилар

Балки шу йўл билан вебсайт ўқувчиларини чўчитиб қўймоқчидирлар! Лекин шу нарса аниқ-ки, мактуб йўллаган баъзи ўқувчиларнинг электрон адреслари саҳифага қўйилган бўлса-да МХХ, яъни “Хуршида”хоннинг ёш бўлишларига қарамай уларнинг қаерданлигини аниқлаш учун тишлари ўтмабди. Ўтмайди ҳам. Бу ҳам разолат ботқоғига ботиб кетаётган режимнинг, Каримовга қуллуқ қилаётган “Хуршидахон”ларнинг башарасини кўрсатади.

Қолаверса, ‘Савол-Жавоб” бўлимига мактуб йўллаётган ўқувчиларнинг фақат исмларинигина келтираётганимиз, яқинда ҳакерлар бўлимини ишга туширган МХХ-”Хуршида”хонни жунбушга солаётган кўринади.

Шуни ҳам айтиш керак-ки, МХХнинг тузоғига илинган баъзи ‘янги ўзбеклар ҳам турли мактублар, вируслар, спамлар йўллаб турадилар ва қўлларидан келгани қадар ҳаракат қилиб, ‘Савол-Жавобларни, ‘Латифалар ва “Ўзбек радиоси жавоблари”ни (бунинг устига “ИАК”нинг кирилдаги варианти эълон бўла бошлади-ЖМ) тўхтатишга уринмоқдалар. Аммо меҳнатлари сувга оқмоқда.

Бу уринишлар Ўзбекистондан келаётган турли хабарлар оқимини тўхтатишга ҳам қаратилгандир. Йўлтўсарлик қилувчиларга айтадиганим: юзингизни калтагина этагингиз(юбкангиз) билан бекитиб, Ой ва ҳақиқий Хуршиднинг йўлини тўсаман, деб уринсангиз бошқа жойларингиз очилиб қолиши мумкин. Шу боис, кўп ҳам Ислом акангизга ишонманг. Унинг кучи кетиб пучи қолган!

“Мен президентлар билан иш қилмайман”

7 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ:Каримов Ҳиндистонга ҳар йили бир марта борадиган бўлиб қолди. Бунинг ортида бирор сир борми?(Юсуф, Комил, Баҳром, Ойгул ва бошқалар).

ЖАВОБ: Ҳар йили бир борганини билмадиму, лекин камида беш марта бориб қайтганини биламан. У ҳали президент бўлмасдан олдин ҳам Москвада Горбачевни тўнтариш воқеаси пайтида Ҳиндистонда эди ва қайтаётиб Янаевга табрик телеграммаси йўллаб, давлат тўнтарувчилари тарихига кирганди.(Бу ҳақда ўқинг: ГКЧПдан чиққан қаҳрамон)

Шуни ҳам айтиш керак-ки, бугун Ҳиндистон дунёда демократия энг ривожланаётган катта ўлка. Сайловлардан бошлаб сўз эркинлигига қадар олдинга қараб жуда жиддий силжишлар мавжуд. Эркинликка ўрганаётган одамлар яккаҳоким режимлар билан ҳамкорлик қилишларида мушкулликлар чиқади. Шу боис ҳам бу икки ўлка ўртасида имзоланган жуда кўп ҳужжатлар қоғозда қолиб кетмоқда. Бундан кейин ҳам шундай бўлиши турган гап.

Дунёнинг металлургия саноатига деярли соҳиблик қилаётган (Қозоғистон металлургия саноати ҳам унинг қўлида-ЖМ) миллиардер, ҳинд Лакшми Митталга “Олмалиқ кон металлургия комбинатини сотиб олиш таклиф қилинганда” у “Мен президентлар билан иш қилмайман” деган экан.

Шундай бўлгандан кейин Каримов яна нима учун борди. Бу саволга жавобни унинг ҳозирги вазиятидан қидирмоқ керак. АҚШ диктаторларни йўқотиб демократия ўрнатамиз, деб очиқ айтмоқда. Американинг таниқли сиёсатчилари Ўзбекистонда ҳам демократия ўрнатилишинии талаб қилмоқдалар.

Тошкент ва Вашингтон орасидаги икки томонлама стратегик ҳамкорлик шартномаси бекор қилинди. Каримов жаҳлга миниб, АҚШнинг Тошкентдаги бир қатор ташкилотларини бекитди. Афғонистонга борган Давлат котиби Кондолиза Райс ва кейинроқ президентнинг рафиқаси Лаура Буш ҳам Ўзбекистонни четлаб ўтдилар.

Хуллас, АҚШ Ўзбекистонни “тузатилиши керак” ўлкалар рўйхатига ола бошлади. Инқилоб Каримовнинг эшигини қоқмоқда У типирчилаб, ҳам Россия билан, ҳам Вашингтон билан яқин бўлиш йўлларини изламоқда. Ажабмас Ҳиндистондан кейин Хитой каби яна бир катта мамлакатга борса! Яъни ўзини кўрсатишга, диққат марказига тушишга, 2001 йилдан кейинги ‘обрўйи доирасига қайтишга уринмоқда. Лекин мушкул. Унинг ёлғонга асосланган сиёсатининг чуви чиқиб бўлди. Бугун энди унинг номини эшитганда юзини буриштирмайдиган лидер қолмади, дунёда.

Каримов Ҳиндистонга бориш олдидан, “Ҳумоюн мақбарисига борганда нимани ният қиласиз деган саволга умумий жавоб қилиб қўя қолганди. Балки ростдан ҳам бу мақбарада ният қилинганлар амалга ошади, деб ишонган ва “Мени инқилобдан асра. Вашингтонга йўлимни оч!” дея ният қилиб қайтган бўлса, не ажаб! Бу ёғи энди бизга қоронғу.

У ёғи билан, бу ёғининг фарқи йўқ

8 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ:Яқинда собиқ Адлия вазири Палвонзоданинг қочиб кетгани ҳақида гап тарқалди. Мен бир нарсага ҳайронман. Юртбошимизга садоқат билан хизмат қилган инсонлар ҳам тазйиққа учрамоқдалар. Мана шунга ўхшаган воқеалардан ҳозир садоқат билан хизмат қилаётган амалдорлар нега ўзларига хулоса қилишмаяпти?(Акром).

ЖАВОБ: Биласизми, дунёда ўтмишидан дарс олмайдиган икки гуруҳ бўлса, биттаси, агар битта бўлса, у ҳам Ўзбек амалдорлар тўдасидир. Ўзбек амалдорлар тўдаси бугун билан яшайдиган, кеча ва эртанинг бетига тупурадиган антиқа, қўрқоқ, манқуртлардан ташкил топганки, баъзан подадан фарқи йўқ. Ўруслар ‘Баран” деганда ана шуларни назарда тутган.

Биласизми, 1990 йиллар бошида Давлат котиби Раҳим Ражабов, Олий кенгаш раиси Мирзаолим Иброҳимов, Тошкент ҳокими Адҳам Фозилбеков ва бир қатор ҳокимлар ишдан олинганда мен мақолалар ёзган ва қолганларни бундан сабоқ олишга даъват этгандим. Аммо Кейин Мавлон Умурзоқов, Убай Абдураззоқов, Шавкат Йўлдошев, Пўлат Абдураҳмонов, Эркин Самандаров ва ҳоказо ва ҳоказолардан тортиб ҳали кечагина ‘урилган” Исмоил Жўрабеков, Азиз Носировларга қадар ҳар бир садоқатли қул(“Баран”) сурилганда буни қолганларга эслатиб келмоқдамиз. Аммо уларнинг қулоғи кар, бағри сўқир, сиймоси чўтир, елкаси қўтир.

Мансабда эканликларида Каримов уларнинг кўкрагига орден тақади, кейин қувиб, қимирламасинлар деб орқаларига қозиқ тиқиб қўяди. Улар ана шу қозиққа ўрганиб, миқ этмай, садолари чиқмай ётаверадилар. Украина, Гуржистон, Қирғизистонда ишдан кетганлар инқилобнинг марказида турдилар. Бизда эса кетганлар инларига кириб кетишлари… бу ҳам Ўзбекнинг зеҳнияти!

Президент девони кадрлар бошқармасининг давлат сири даражасидаги статистикасига кўра 15 йилда Президент бошқаруви номенклатурасига кирган раҳбарлардан 17 минг 469 киши ишдан олинган. Буларнинг ҳаммаси Каримовга садоқат билан хизмат қилиб, кейин бошларига уртўқмоқ тушганлардир.

Полвонзода масаласига қайтадиган бўлсак, Каримов 1990 йилда уни Олий суд раисининг ўринбосарлигига тавсия этганда, биз қарши чиққанмиз, шунда Каримов

“Полвонзода Сурхондарёлик тожик бўлгани учун қаршилик қилинмоқда деб гап тарқатганди ва демократик депутатларни ‘мот” қилганди. У Олий Судда ва адлия вазирлигида Каримовга содиқ ит каби хизмат қилди, мана энди ғимирлаган бит каби Тожикистонда тешик-мешикларда юрган эмиш.

Душанбедагилар “Бу ерга яқин йўламасин, кўриб қолсак, Каримовга ушлаб беришга мажбур бўламиз” дейишибди. Россия эса унга тор. Ҳали олти ой олдин Ғарбга лаънат тошларини ёғдирганди. Аслида биздагиларнинг у ёғи билан, бу ёғининг фарқи йўқ. Кечаги гапини унутиб, эртага Ғарбдан бошпана сўраши ҳам мумкин.

Коммунистчасига ҳақорат

9 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Ўзбек матбуотида Каримовнинг Улуғ ватан уруши қатнашчиларига 20 минг АҚШ доллари миқдорида пул ва янги ташкил қилинган медал беражаги ҳақидаги фармони кенг тарғиб қилинмоқда. У илгари 9-Майни Хотира куни, деб ўзгартирган эди, энди шу куни ғалабанинг 60 йиллигини нишонламоқчимиз. Бу орқага қайтиш эмасми?(Жаббор).

ЖАВОБ:Орқага қайтиш унинг қонида бўлган касалликдир. Шу касаллик бўлмаганда Ўзбекистон бугун феодализм даврига қайтмаган ва Марказий Осиёдаги қолоқ мамлакатлардан бирига айланмаган бўларди.

Унинг фармони масаласига келсак, бу Алдаркўсанинг навбатдаги ёлғонидир. Илгари у Улуғ Ватан уруши қатнашчиларига бепул машина бераман, деб фармон чиқарганда ҳам ‘Бу унинг чўпчаги деб ёзган эдим. Шундай бўлди, бирорта фахрий бепул машина олган эмас.

Бугун энди у фахрийларга ғамхўрлик қилиш ниқоби билан бошқаларни алдамоқчи. Кўрдингизми, хазинадаги пулни кимларга бераяпман, демоқчи. Шўрлик Ўзбек, дўпини олиб қўйиб, ўйлаб ўтирмайди ва ‘Ҳа, қарая!- деб ишониб кетаверади.

Аслида эса 1941 йилда 17 ёшида бўлган аскар агар тирик қолган бўлса бугун 2005 йилда 81 ёшга кириши керак. Ўзбекистонда ўртача умр кўриш 61 йил. Бу ҳам соғ-саломат, пахта далаларида заҳарланмай қолган, овқатга тўйиб юрган бўлсангиз.

Фахрийлар эса деярли хаста одамлардир. Тасаввур қилинг, Ўзбекистонда қанча фахрий қолди. Каримов уларнинг номларини қўлланиб ўз курсисини мустаҳкамламоқчи.

Айни пайтда у Туркистон легионида русларга, сталинчиларга қарши курашган Боймирза Ҳайитларни, сафдошларини коммунистчасига ҳақорат қилмоқда.

Яна бу билан Совет Иттифоқи ҳали ҳам бизнинг Она ватанимиз, Улуғ ватанимиз, деган руҳни ўлдирмоқчи эмаслигини кўрсатмоқчи ва 9- Май куни оғаси Путиннинг ёнида туришига замин ҳозирламоқда.

“Туронзамин” ва “Ҳаракат”

10 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: “Ҳаракат” веб сайтида одамлардан ёрдам пули сўраб ёзилган эълонда ўз журналларини ҳукуматдан мустақил бўлган ягона журнал дейилган ва ягона сўзи алоҳида ажратиб кўрсатилган. Нима, сиз чиқараётган ва мазмунан “Ҳаракат”дан устун бўлган “Туронзамин” журнали ҳукуматдан мустақил эмасми? (Баҳодир).

ЖАВОБ: Аввало берган баҳоингиз учун раҳмат ва буни журнални янада яхшилаш керак, деган таклиф сифатида қабул қиламиз.

Биз чиқараётган журнал нафақат ҳукуматга балки айрим шахслар ва гуруҳларга ҳам тобе эмаслиги унинг биринчи саҳифасида ёзиб қўйилган. Бу эса журнал кимлардандир тўпланган пул эвазига эмас, шахсий ташаббус эвазига чиқаётганини кўрсатади.

Айтиб қўйишим керак, Ўзбекистонда бу ишни шахсий тарзда бажариш қийин. Аммо хорижда унчалик қийин эмас. Ватан севгиси ва холис ният бўлса бас. Албатта, мақсад пул топишга қаратилган бўлса, бу энди бошқа масала.

“Ягона..” калимасига келсак, ҳақиқатдан ҳам бир пайтлар “Ҳаракат” ягона мустақил журнал эди, аммо бугун эмас. Шу боис бу эълонни ёзган одамнинг манманлиги ёки дунёдан бехабарлигини кўрсатади, холос.

Аслида бундай нарсаларга эътибор қилмасдан, диққатни Ўзбекистонда ҳукм сураётган қаттол зулм ўрнида демократия ўрнатишга қаратиш керак. Бу эса манманлик, дунёбехабарлик эмас, демократия тарафдорларининг ғоявий ҳамкорлиги ва бирлигини талаб этади.

Шу ўринда айтиш керак-ки, кейинги пайтда журналга ўз ёзувларини юбораётган ўқувчилар кўпайди. Улар бу ишни холис ният учун, ватанга хизмат учун қилмоқдалар ва бу билан Ўзбек жамиятида бўлаётган воқеаларга бефарқ қарамайдиганлар кўпайиб бораётганини кўрсатмоқдалар.

“Самара”

12 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Кеча ‘Озодлик” радиосининг “Қурултой” программасида жумладан, Сизнинг журналист Исмат Хушев билан тортишувингизни тингладик. Исмат Хушев ўз сўзида ‘Ислом Каримов дастлабки беш йиллик фаолиятида демократия учун, ўзбек халқи, Ўзбекистон учун жуда катта хизмат қилган эди деди. Сиз эса бунга қарши чиқдингиз, Исмат Хушевга ‘Ислом Каримовнинг хизматларини санаб бер деганингизга қарамай, санаб бермади, хўш сиз Каримовнинг шу йилларда демократия, ўзбек халқи, Ўзбекистонга қарши хизматларини санаб беришингиз мумкинми?(Сулаймон).

ЖАВОБ: Мен буни қачонлардир бирма-бир санаб қўйганман. “ИАК” ҳужжатли романининг

КУЧ АДОЛАТДАМИ, АДОЛАТ КУЧДАМИ?

деб номланган бўлими Ислом Каримовнинг 1990 йиллар бошидаги бевосита демократия, ўзбек халқи, Ўзбекистонга ‘хизматлари” ҳақидадир. Умуман бу ҳужжатли романда Каримовнинг асосан ўша йиллардаги ‘хизматлари” қаламга олинган.

Шунингдек ‘Ўзлигим” роман-памфлетида ҳам Ислом Каримовнинг дасталабки беш йилдаги беш тамойили ва “самараси” ҳақида сўз боради. Шу боис қайта такрорлашга ҳожат бўлмаса керак!

Мос келадиган одам

13 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Рангли революциялар тўғрисида гап кетганда, “АҚШ га мос келадиган одам” деган атама тўғрисида сўз кетади, яъни АҚШ ўзига мос келадиган одамни президент бўлишига ёрдам беради, деган тушунча бор. Сизнинг фикрингизча ўша одам қайси жиҳатлари билан АҚШ га мос келиши керак Бўлғуси президентга қанақа талаблар қўйиши мумкин?(Полвон).

ЖАВОБ: Инқилобларни АҚШ тайёрламайди, балки диктаторлар, яккаҳокимлар ‘тайёрлайдилар” ва оломон амалга оширади. Шундай пайтда бошқарув кимнинг қўлига ўтиши масаласида ҳар ким ўз манфаатидан келиб чиқиб, ёрдам беради. Ҳеч ким ўз манфаатига зид иш қилмайди, буни кутиш ахмоқликдир.

Қайси куч демократияни қўлласа, АҚШга ҳам, Авропага ҳам мос келиши ва ёрдам олиши мумкин. Бу асосий мезон. Қолганлари эса ҳар икки томоннинг турли манфаатларидан келиб чиқади.

Сиз Карзайни(Афғонистон) АҚШга мос одам дейишингиз мумкин. Тўғри. У барибир осон бўлмаган сайловдан ўтди ва яна бир мураккаб сайлов билан юзлашиб турибди.

Демократия бошланган жойда, барибир асосий гапни халқ айтади. Ироқда АҚШга мос дейилган одам-Алавий қолиб, мос эмас дейилган-Жаъфарий Бош вазирликка, яъни асосий раҳбарликка сайланди. У диндор, исломий партиянинг вакили. Аммо демократияни инкор этмайди.

Қирғизистонда эса Путин ва Каримовга мос бўлган Боқиев ҳукумат теппасида. Лекин у ўзини демократия томонида қилиб кўрсатмоқда ва демократия йўлидан боришга интилмоқда.

Юшченко(Украина) АҚШ билан ҳамкорлик қилиб, Авропа билан эса бирлашмоқчи. Саакашвили(Гуржистон) ҳам айни қаноатда. Лекин ҳаммаси демократияни инкор этмагани боис диққат марказида.

Демак, бўлғуси Ўзбек президентига ҳам биринчи қўйиладиган талаб унинг демократ бўлиши, демократияни рад этмаслиги ва иккинчи талаб мамлакатнинг халқи томонидан демократик йўл билан белгиланган миллий манфаатларни ҳимоя қила олиш қобилиятига эга бўлиши шартлигидир.

Инқилобни четдан туриб бошқариш мумкин эмас

13 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Сиз инқилобни четдан туриб бошқариш мумкин эмас, дейсиз. Мана Ленин ва Хумайнийлар четдан туриб шунга муваффақ бўлганларку?(Улуғбек)

ЖАВОБ: Ленин ташқарида бўлган, аммо давлат тўнтарилишидан олдин Россияга бориб, бевосита бу ишга раҳбарлик қилган. Гарчи 70 йил уни ‘инқилоб” деб атаган бўлсак-да у инқилоб эмас эди. Менинг назаримда инқилоб бу асосий халқнинг хохишини ифода этган тушунча бўлиши керак. Коммунистлар эса жуда озчилик эдилар, аммо куч билан ҳокимиятни қўлга киритиб, халқни зулм билан бошқардилар, миллионлаб одамларни гумдон қилдилар.

Ҳумайни масаласида ҳам гарчи ‘Эрон инқилоби” дейилса-да аслида бутун халқнинг хоҳишига зид иш қилинганди. Бугун агар очиқ сайлов бўладиган бўлса, кўпчилик бу режимни қўлламаса керак. Тез-тез бўлиб турган намойишлар шундан дарак бермоқда. Шуни билгани учун ҳам Хотамий ислоҳот қиламан, деб ҳокимият теппасига келганди.

Ўзбекистонга униси ҳам, буниси ҳам тўғри келмайди. Ҳар иккаласи ҳам ўз номини халқ ҳокимияти деб қўйган бўлса-да аслида халқнинг бошқарувини, сиёсий эркинликларни рад этади.

Четдан туриб давлат тўнтариши билан ҳокимиятни қўлга киритиш ва сўнгра халққа диктат қилиш тажрибаси кўп бўлган. Аммо Ўзбекистондаги диктатура шароити билан Эрондаги шоҳ даври ва Чор Россиясидаги даврни тенгаштириб бўлмайди. Ер билан осмонча фарқи бор.

10 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ:Фараз қилинг, Америка Каримовни алмаштиришга қарор қилди ва унинг ўрнига кимни танлаши мумкин?(Комил, 2005 йил, 14 Апрел)

ЖАВОБ: Фараз қилишимиз мумкин. Агар Конгресс, Президент ва Пентагон ‘Каримов кетиши керак, у Америка манфаатларига зиён етказмоқда”- деган қарорга келишса ва буни биринчи галдаги масалалар жумласига киритишса, (Ҳали бундай қарорга келинган эмас) табиийки, номзодлар кўп.

Агар 100 фойизлик ўлчовда қарайдиган бўлсак, шундай ҳол юз берганда 50 фойизлик ҳисса Қодир Ғуломов ва ҳар бири 25 фойизлик ҳиссалар Рустам Азимов ҳамда Содиқ Сафоевга тушади.

Қолган оғирлик воқеалар ривожи, халқнинг сиёсий фаоллиги, демократияга хайрихоҳлиги билан боғлиқ бўлади. Бу номзодлар демократияга ўтиш даврининг қисқа муддатли ‘кўприги” бўлиб қолишлари ҳам мумкин. Бу бир фараз.

10 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Ўзбекистонда Интернет қаттиқ назоратга олинмоқда. Бизнинг мактубларимизни ҳам ўқишлари мумкинми? Бу борада қонун ҳам чиқаётган экан, шу ростми?(Абдумалик, 2005 йил, 14 Апрел).

ЖАВОБ: Ҳа, рост. Масалан, Интернет рейтинглари уюштириш ва оммавий жойларда Интернетдан фойдаланиш ҳақида Каримов ҳукумати қонун лойиҳаси тайёрлаган ва шу йилнинг Сентябр ойига қадар қабул қилинмоқчи.

Бу йўл билан кимнидир қўрқитишлари ва ҳатто ушлаб ‘жазолашлари” ҳам мумкин. Аммо умумий нуқтаи назардан Интернетни, айниқса, электрон почталарни назорат қила олишмайди.

Бугун Ўзбекистонда кунига икки миллиондан зиёд электрон мактуб чиқар экан. Демак, шунча қайтиб ҳам боради. Бу рақам кундан-кунга кўпаймоқда. Қолаверса, бу тахмин қилингани. 750 минг кишининг Интернетга кириш имконияти бўлгани боис шундай рақам тахмин қилинган бўлса керак. Тахмин четида қолгани яна шунча. Бунча нарсани фақат ўқиб чиқиш учун МХХга камида бир миллионта штат, яъни иш жойи керак. Бунга эса ҳукумат қодир эмас. Ҳукумат Интернетни назорат қиламан, деб ўргимчак инига кириб қолади.

Мана мен яширмасдан айтаман. Беш йилдан бери Президент девони ва ҳукуматдаги танишларимдан электрон мактублар оламан. Аммо бугунга қадар МХХ улардан бирортасини ҳам ушлай олмади. Ҳатто кечалари келиб, уларнинг компютерларини текшириб ҳам кетишган.

Улардан бирининг кеча ёзган электрон хатига кўра, ‘Ўзбеккино” директорлигидан яна Президент Девонига қайтиб олиб келинган Мурод Муҳаммад Дўст бундан кейин Интернетда чиқаётган рус тилидаги танқидий чиқишларга қарши пропаганда материаллари тайёрлаш ва тарқатиш билан шуғулланади. Шунинг ўзи ҳам ҳукумат Интернетни чеклай олмаслигини билганидан дарак беради.

Дунёда нуфузи катта бўлган, Ғарбда жойлашган Интернет хизматлари(Масалан, яҳоо.cом каби) орқали мактуб юборсангиз, МХХ ҳеч қачон ўқий олмайди. Фақат паролингизни янгилаб туришингиз ва луғатларда учрамайдиган сўзлар ҳамда турли рақамлар бирикмасидан парол тузишингиз керак бўлади.

САВОЛ: Жўрабеков қочиб кетибди, деган гаплар тарқалди. У АҚШда эмасми?(Жўрақул, 2005 йил, 14 Апрел).

10 Апрел, 2005 йил.

ЖАВОБ: Йўқ. Исмоил Жўрабеков Москвага яқин бир шаҳарда ва ҳар йили баҳорда ўша ердаги илмий текшириш институтида қонини тўла алмаштиради. Унинг қон ҳужайраларида оқ таначалар кўпайиши хасталигига учраганига анча бўлган. Бундай касаллар тез оламдан ўтиб кетадилар. Аммо жуда катта пул эвазига вужуддаги қонни бутунлай алмаштириб яшаётганлар бармоқ билан санарлидир. Шулардан бири Жўрабеков. Буни Каримов ҳам яхши билади. Уни қамаса, ёки, ташқарига чиқишига изн бермаса, ўлиб қолишини ҳам билади. Жўрабеков ҳам ана шу тузоққа тушиб қолмасликни ўйлаб, чора кўриши табиий.

Ишончли маълумотларга кўра Жўрабековнинг ҳамма қариндошлари Самарқандда, эски ишларида ишлаб юришибди. Укаси вилоят миқёсидаги ишда. Вилоят ҳокими эса Жўрабековга содиқ одамлардан бири.

“Исмоил Ҳакимович хотини Сора опа билан бирга Москвада, болалари ва яқинлари уларни зиёрат қилиш учун бориб келиб юрибдилар”, дейилади бу борада олинган электрон мактубда.

15 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Ўзтелерадио компаниясининг раиси Абдусаид Кўчимов нега ишдан олинди, деб ўйлайсиз? (Комилжон, 2005 йил, 14 Апрел).

ЖАВОБ:Президент Девонидан олинган хабарга кўра, бу Қирғизистонда юз берган воқеалардан чиқарилган ‘сабоқ” туркумига киради. Инқилобда телевидение ва радио муҳим нуқта ҳисоблангани учун Каримов бу жойга МХХ резервида бўлган одамни қўйишни режалаган. МХХнинг резервида турган 42 ёшли Алишер Хўжаев(Тошкент вилоятида туғилган, СамДУда физикани ўқиган)нинг бу вазифага тайинланиши Каримовнинг Совет даври тажрибасидан ҳам илгари кетганини кўрсатади. У пайтда бу идора раисининг биринчи ўринбосари КГБ резервида турарди.

Қирғиз воқеаларининг ёритилиш жараёни ҳам Каримовни қониқтирмаган. Шу боис Кўчимовга ўринбосар бўлган Фахриддин Низомов ва Низомиддин Маҳмудовлар ҳам ишдан олинган.

Кейинги пайтда юз берган бир воқеа жамоатчиликнинг эътиборидан четда қолди. Каримов МХХ ва Бош прокуратурани ҳукумат таркибига қўшмасдан, бевосита Президент Девонининг бошқармасига айлантирди. Шу боис ҳам бу идора раҳбарларини ҳукумат таркибига кирган вазирликлар раҳбарларидан айри Фармон билан тайинлади. Бир томондан кўпгина вазирликларни ҳукуматга, Мирзиёев қўл остига бериб, иккинчи томондан бу идораларга МХХ вакилини қўйиб, сиртдан назорат ўрнатмоқда.

Каримов Кўчимовни қабул қилишни ҳам истамаган, аммо Девонда асосий одам даражасига етиб қолган маслаҳатчи Хайриддин Султоновнинг илтимоси билан у компания раисининг радио бўйича ўринбосарлигида қолдирилган. Мурод Муҳаммад Дўстни ҳам ўз қўл остига ишга олганини назарда тутсак, бугун ёзувчи Хайриддин Султонов(Тошкент вилоятида туғилган) Каримовнинг ўнг қўлига айланганига шубҳа қолмайди. Лекин келгусида Мурод Муҳаммад Дўст яна Каримовнинг кўнглини топиши ва Султоновнинг остига сув қуйишига ҳам шубҳа йўқ.

16 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Ислом Каримов ҳақидаги “ИАК” ҳужжатли романингизни қизиқиш билан танишиб бораяпман. Менда бир савол туғилди, президентимизни Ўзбекистон Республикаси коммунистларининг биринчи котиби бўлишида аёл киши сабабчи бўлган экан. У бир замонлар Олий мажлисда қўмита раисаси бўлган экан. Шу ҳақда маълумот бера оласизми? (Акром).

ЖАВОБ: Ҳар ҳолда сиз менинг икки йил олдин ‘Америка овози”да Ўзбекистон Олий мажлисида 1990 йиллар бошида қўмита раиси бўлган Ҳалима Усмонова билан ўтказган мулоқотим ҳақида эшитган бўлишингиз мумкин. ‘Садоқатга хиёнат” деб номланган ушбу мулоқотда Ҳалима Усмонова Тошкент шаҳридаги туманлардан бирининг раҳбари экан, Шукрулла Мирсаидовнинг топшириғи билан Каримовни қаттиқ ҳимоя қилганини айтганди.

Гап шундаки, Каримов Қашқадарё вилоят қўмитасининг биринчи котиби экан, Москвадан келган Гдлянчи ‘тозаловчилар” ёрдамида унинг номзоди биринчи котибликка кўрсатилади. КПСС МКнинг иккинчи котиби Егор Кузмич Лигачев Сурхондарё вилояти раҳбари Мамарасуловга розилик бериб, Каримов номзодини қайтаради. Бунга унинг акаси ва укаси қамоқда эканлиги сабаб қилиб кўрсатилади.

Шунда Мирсаидов ишга тушади. Мамарасуловга вазифа рад эттирилади. Горбачев Ўзбекистон КП МКси масалани кўриб чиқсин, дейди ва пленумда катта муҳокама бўлади. Ҳамма чиқиб ‘Нима учун биров акаси ёки укаси учун жавоб бериши керак деган масалани қўядилар. Ҳалима Усмонова ана шу муҳокамага ва кейин парламент сессияларида ҳам Каримовни ҳимоя қилганига, аммо оқибатда садоқатига хиёнат бўлганига ишора этганди.

Шуни айтиш керак-ки, ўша пленумда энг ‘ёрқин” нутқни Пўлат Мажидович Абдураҳмонов сўзлаган ва унинг нутқи бир неча марта олдиндан режаланган олқишлар билан бўлинган. Бундан таъсирланган Каримов уни Самарқанд вилоятига раҳбар қилиб қўйди ва у режим мухолифларининг қариндошларига қадар қатағон этди.

Каримов ҳам одамларнинг ака-укаларигина эмас, балки ота-оналари, қариндошларигача масъул, деган қатағон тажрибасини ўрнатди. Яъни жаллодлиги билан машҳур бўлган коммунистбоши Лигачевдан ҳам ўтиб кетди. ‘Табиб табиб эмас, бошига тушган табиб” деган гап ҳам бекор экан!

17 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Ўсиб турган олмаларнинг ҳаммаси сифати паст олмалар бўлса , ичидаги яхшироғини танлаб, шуниси етарли, дейиш керакми, ёки бир вақтларда яхши мева берган, лекин душманлар томонидан кесиб ташланган яхши олмаларни тиклаш керакми?(Полвон).

ЖАВОБ: Ўша йўқолиб кетган олманинг ниҳолини ёки уруғини қайси бозордан сотиб олиш керак?Ёки кўрмасдан туриб, битта олма кўчатини экиб, бепушт чиқса меҳнатингиз ва умрингиз зое кетса ҳам майлими?

Бир пайтлар кўкариб, энди ҳеч қаерда кўкармаётган ёки кўкарса ҳам мевасиз, қуруқ дарахтга айланиб қолаётган бўлса-чи? Ўшанда ҳам йўқ, мана мен эксам, ҳосил беради, дейсими? Ким ишонади, ким йўқ..

Ҳамма ҳам кўчатини мақтаб сотади. Менинг кўчатим чирик олма беради, дейдиган одамни тентак дейишингиз аниқ. Шунинг учун пайванд пайтида ёки кўчат ўтқазишда таваккал қилган эмас, борларини кўриб, орасидан яхшисини еб кўриб, кейин ўшандан ниҳол ёки қаламча олган ютади.

Аммо бу билан масала ҳал бўлмайди. Асосий гап парваришда. Парвариш қила олмасангиз ҳар қандай кўчат ҳам қуриб қолади

17 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Мани навбатдаги саволим Ўзбекнинг ер ости бойликлари ҳақида, тўғрироғи, рангли металлар ҳақида…

Эшитишимча, Кучерский ҳамма нарсани Россияга ташиётган экан, унга ҳеч ким ғинг деёлмас эмиш…Бу одамни қилаётган ишларидан Диктатор хабардор бўлса керак. Ёки хабари бўлса ҳам ҳеч нарса қилолмайдими. Бутун РМЗ нинг идора ходимлари руслар, ички назоратчилари ҳам руслар, битта ҳам ўзбек ходим йўқ, энг аламлиси, шу олтинлар ҳисобига уларнинг болалари МГУ да мазза қилиб ўқиб юришибди, ҳар бирига алоҳида уй ҳам олиб беришган…Олтинлар Ўзбекларникими ёки бу келгиндиларникими? (Полвон).

ЖАВОБ: Бу савол 1990 йиллар бошида ҳам худди ана шу шаклда қўйилган ва бугунга қадар ҳеч нарса ўзгарган эмас. Фақат ўзгарган нарса шуки олтинлар битта қўлдан иккинчи қўлга ўтди ва энди Каримовнинг шахсий мулкига айланган.

Бу Давлат сиригина эмас, Каримовнинг сири бўлиб қолди. Истаса, Россияга, истаса дунёнинг нарига четига ташимоқда.

Шу кунларда унинг қизи ҳам ҳамма бойликларини (Ўзбек халқининг бойликларини-ЖМ) Ўзбекистондан ташқарига чиқармоқда.

Кучерский эса Каримовнинг лайчаси. Ҳар ҳолда топшириқ ‘хазинабон”дан бўлганга ўхшайди. Қирғизистонда бир кунда сувлар тескари оқиб кетганидек бир ҳол юз бериб қолса, нима қиламан, деган ташвишда ҳар эҳтимолга қарши олтинларни четга чиқараётганларига шубҳа йўқ.

Қачонки, Ўзбекистонда халқ бошқаруви ўрнатилса ана ўшанда олтинлар ҳақида очиқ сўраш, очиқ ёзиш мумкин ва ўшандагина бу бойлик халқнинг мулкига айланади.

18 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Сизнинг Ислом Каримов ҳақидаги “ИАК” романингизни жуда қизиқиш билан ўқиб бормоқдаман. Олдин ‘Қувғин” ва ‘Ўзлигим”ни ҳам ўқиб чиққандим. ИАК китобининг бош қисмида бошқалар ҳам Каримов ҳақида билганларини ёзиб борсинлар, деган даъватингиз мени ўйлатиб қўйди. Нишоновдан бошлаб, Бобур Маликов, Абдурахим Пўлатов, Муҳаммад Солиҳ ва яна Ўзбекистондан чиқиб кетган юздан ортиқ одам Каримов билан учрашган ва у ҳақида нималарнидир билишлари керак. Лекин нима учун бугунгача бу ҳақида ёзмадилар. Ёки ёзганлари бору мен ўқиганим йўқми?

Ҳозир Жўрабеков, Полвонзода, Хушев кўп сирни биладилар, деб уларни ёзишларини кутсак, яна 15 йил ўтиб кетса керак. Яқинда қочиб кетган Исмат Хушев ҳам ўзининг бачканаликлари ҳақида олди-қочди гапларни ёзишдан нарига ўтмаяпти. Уни 40 йил олдин Абдулла Ориповнинг ёқаси яғир қўйлагини мақтаниб кийгани кимга қизиқ? Бугун одамларга бу эмас, унинг Каримов ҳақида билганлари керак. Диктаторни фош қиладиган воқеаларни айтиб берсин ва бу ишни тезроқ қилсин. Каримов тириклигида ёзилмаган нарсанинг кейин бир тийинга ҳам кераги йўқ деб тушунаман. Ёки у ҳам ҳозир шунақа қилиб вақтни чўзиб Каримовнинг ўлишини кутмоқдами?

Инсонга ҳаётида катта имкониятлар жуда кам берилади. Сизларга, Каримовни шахсан таниган ва билган шахсларга Ўзбекистоннинг биринчи диктаторининг характери, ким эканлиги, қанақа одамлигини бизларга танитиш имконияти берилган. Буни Сиздан бошқа ҳеч кимнинг китобидан топмадим. Сиз 15 йил олдин ҳам ёзган экансиз, бугун ҳам ёзаяпсиз. Ўзингиз қаердадир айтган каби Каримовни қора қилмишлари билан бирга тарихга михлаб қўйдингиз. Бу хизматингиз номингизни абадий қилишига шубҳам йўқ.

Агар бошқаларнинг ҳам Каримов ҳақида бевосита билганларини ёзган китоблари бўлса маълумот беришингиз мумкинми? Ёки е-маилимни ҳам эълон қилсангиз, агар уларнинг ўзлари бу ҳақда менга маълумот берсалар, хато қилган бўлсам кечирим сўраган бўлардим. Мен ёш журналистман, жуда қизиқаман, Каримовни таниган одамларнинг у ҳақидаги хотираларига, ким ҳам қизиқмайди? (Шерзод, ашерзодбек@яҳоо.cом).

ЖАВОБ: Сиз мени 15 йилдан бери ўртаган муаммони тилга келтирибсиз. Ҳақиқатан ҳам четга чиққанлар ҳеч нарса қила олмасалар-да бугунга қадар Каримовни фош қилишлари мумкин ва бу сиз айтган каби уларнинг олдидан чиққан имконият. Балки Муҳаммад Солиҳ ва Абдураҳим Пўлат Каримов билан юзма-юз учрашувлари давомида уни ўрганганлари ҳақида бир нарсалар ёзган бўлишлари мумкин, аммо уларнинг бундай китобларига кўзим тушган эмас, ўқиганим йўқ.

Сиз айтган имконият Мақсудийлар олдида ҳам пайдо бўлди. Улар менга айтганларидан ўтиб, ҳали бирор янги гап айтганлари эмас. Тўғри, Каримовнинг сирлари сирлигича қолиб кетмайди, лекин бу унинг тириклигида ошкор бўлганда эди диктатуранинг умрини қисқартирган бўларди.

Аслида бир-икки марта ёки узоқдан келиб учрашиб кетиш билан бир одам ҳақида кўп нарсани ўрганиш мушкул. Аммо сиз айтган кўпчилик Каримов билан деярли ҳар кун бўлмаса ҳам, кун ора учрашган бўлиши мумкин. Мен айниқса, собиқ Адлия вазири Муҳаммад Бобир Маликовдан кўп нарса кутгандим. У бугунга қадар Каримов шахси ва қилмишлари ҳақидаги билганларини сир сақлаб келди. Балки унга шериклиги очилиб қолишидан қўрққан бўлиши мумкин. Аммо тарих олдида ва виждони олдида ўзини тозалаб олган бўларди. Бугун энди унинг партия туздим, деб ҳалига қадар ҳам Каримов ҳақида ҳеч нарса демаслиги самимиятини кўрсатмайди. Худди шу каби унинг тақдирдоши ва издоши Полвонзода ҳам ҳеч қачон бир нарса ёзмайди. Унга ҳам қўрқоқлик қўндоқда теккан.

Каримовни йиллар давомида мақтаб, унга тилёғламалик қилганлар учун четга чиқиш ўзларини оқлашлари йўлида Тангридан берилган инъомдир. Ана шу инъомни оёқ-ости қилган одамлар ҳеч қачон халқ, миллат ва Ватан томонида бўла олмайдилар. Улар доим ўзларининг тор манфаатлари, қўрқувлари, ҳадиксирашлари атрофида айланиб юраверадилар ва ўргимчак инидан ташқарига чиқа олмайдилар.

Бу балки умумий фожеамиздир. Акс тақдирда Каримовни бевосита билганлар бугунга қадар мум ютиб юрмасдилар ва Каримов ҳақида камида юз томлик қора китоб нашрдан чиққан бўларди.

19 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Нима сабабдан одамлар (кўпчиликни назарда тутаяпман) мухолифатчиларга яхши назар билан қарамайдилару, мансабдаги тўраларга таъзим қиладилар? (Зулфия, 2005 йил, 19 Апрел)

ЖАВОБ: Агар ўша мухолифатчи ҳам янги костюм-шим кийиб, бўйнига бўйинбоғ боғлаб, эшигининг ёнига келган ҳукумат машинасига миниб кетса, бутун маҳалланинг қараши бир кунда ўзгаради. Мабодо ҳукумат мажлисларида қатнашиб телевизорда кўриниб қолса борми, унинг йўлига поёндоз соладиган бўладилар.

Бу зеҳниятдаги, кўпроқ бизга хос бўлган яна бир нуқс. Инсонни эмас, мансабини ҳурмат қилиш нуқси. Адолатга эмас, манфаат келадиган жойга талпиниш нуқси. Агар президентнинг ўрнига битта эшакни ўтқизиб қўйсангиз ҳам унинг оёғини ўпадиганлар сон-саноқсиз бўлади. Нега бизга эшак бош бўлиб қолди, деб сўрайдиган эса оз бўлади.

Зеҳниятдаги бу доғ бугун пайдо бўлган эмас. Насриддин Афандининг олтин туғадиган эшагига қанча одам сиғингани ҳақидаги каби латифалар бу иллатнинг илдизи узоқлардан келишини кўрсатади. Бир томондан масхара қилиб, иккинчи томондан ўзи ҳам шу йўлга юриши бу ҳам зеҳниятдаги зангдир.

Мансабга минган кун одамлар наздида шоҳга, мансабдан кетган кун гадога айланиш, мансабда экан давраларининг тўрини унга бериб, мансабдан кетиши билан остонадан ҳам жой бермаслик одатлари ҳам диктатуранинг умрини чўзаётган ‘дармон”дир.

Сиз айтган мухолифатчи ўзини ўйламасдан бечора одамлар ҳақида қайғураётганига кўз юмиб, ҳақларини ўмараётган, топтаётган мансабдорга қуллуқ қилиш зеҳниятидан қутулмас эканмиз жамиятда кўп нарса ўзгармай қолаверади.

Бу иллатнинг илдизига керосин қуядиган ҳам- демократия.

Журналистларни уч тоифага бўлиш мумкин

20 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Қайси бир форумда бугунги ўзбек журналистикаси ҳақида гап кетганда бир киши сизни “Империализм ғояларини тарғиб қилувчи” деб айблади. Унинг бу гапи бошқаларга ёқмади, лекин сиз айтган каби бу ҳам фикр, шунга ўзингизнинг муносабатингиз қандай? Қолаверса, бугунги журналистлар ҳақида нима дея оласиз?(Мансур).

ЖАВОБ: Агар “Империализм” дегани диктатурага, зулмга қарши кураш, бечора халқ томонида туриш ва демократия, халқ бошқарувини исташ бўлса, у ҳолда ўша одам ҳақ. Аслида диктатурага қарши бош кўтаришни, халқ ҳокимиятини ўрнатишни “Империализм ғоялари” деб жар солаётганлар оз эмас. Шулардан бири Ислом Каримовдир. Бугун Ислом Каримов “мактаби”нинг толиблари ва ҳали журналистикада кўйлагинининг орқасини тепага санчоқлаб қўйган болакайдек улғая олмаётганлар ҳам шу фикрдалар. Бундайлар анчагина. Ёмон қовуннинг уруғи кўп бўлади, деганлари бежиз эмас.

Журналистлар ҳақида эса фикримни илгари ёзганман ва ҳали ҳам ўша қарашдаман. Журналистларни уч тоифага бўлиш мумкин.

1.Ўз жонига суиқасд қилганлар. Улар туғма қобилиятга эга бўладилар ва журналистликдан адиб, арбоб даражасига етадилар.

Сўз сеҳрини ўзлари ҳам ҳис этадилар ва ўқувчига ҳам ҳис эттирадилар. Ёзганлари воқеага айланади, эсда қолади, ўлмайди. Улар умрларини ёзганларига бағишлайдлар.

2. Чалажон журналистлар. Улар журналистика билан чекланиб қолган ижодкорлардир. Ўз истеъдодларини қандай қилиб ишга солишни билмай юрадилар, ёзганлари чала жон бўлгани каби ўзлари ҳам чала жондек ички бир қийналиш билан яшаб ўтадилар.

3. Ҳайкал журналистлар. Улар ишчан, аммо ёзганлари лойдан ясалган ва қуриб қолган ҳайкалчаларга ўхшайди. Уларни қуп-қуруқ журналистлар ҳам дейиш мумкин.Уларга кўча супуришни топширсангиз ҳам қойил қилиб бажарадилар, аммо кўча ифлос кўринаверади. Биров уларнинг бирор ёзган нарсасини эслай олмайди, аммо жуда кўп ёзадилар.Маҳмаданаликлари ҳам оламга сиғмайди. Не дариғки, булар кўпчиликни ташкил қиладилар.

Шубҳа

21 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Баъзи Интернет сайтлари Ўзбекистонда цензурага қарши кураш кампанияси бошлатдилар ва сиз бу ҳақда ҳеч нарса демадингиз. Шунинг учун саволим шундай, Одил Рузалиев чиқараётган Узланд.инфо-hттp://www.uzland.info/indeх.html веб сайти ва унинг ҳозир Ўзбекистонда цензурага қарши кураш кампанияси ҳақида нима дея оласиз? .(Умида)

ЖАВОБ: Мен Одил Рузалиевни шахсан танимайман ва унинг ўзбек журналистикасига гултож бўладиган бирор нарсасини ҳали ўқиганим йўқ. Балки келгусида ўқиб қолармиз. Аммо у вебмастер бўлган саҳифани вақти-вақти билан кўриб тураман. Илгари бу веб саҳифа ҳақида “Ўзбекистон ҳукумати томонидан молиялаштирилмоқда” деган гаплар бор эди. Бунга менимча, саҳифада Каримов режимининг қарашлари тарғиб қилиб келингани, саҳифа режим маддоҳларининг минбарига айлангани, мухолифат, мухолиф қарашлар, Каримов режимининг кирдикорлари ҳақида ҳеч нарса бермасдан, бўлаётганларга кўз юмилгани сабаб ўлароқ хизмат қилган бўлса керак.

Дарҳақиқат, илгари саҳифа Узланд.уз адреси билан чиққани (ҳттп://www.рферл.орг/феатурес/2003/01/31012003182158.аспҳам) ва Каримов ҳукумати манфаатларини ҳимоя қилгани унинг Ўзбекистон режимига боғлиқлигига шубҳа қолдирмасди. Кейин нимадир юз берди. Унда Каримов ҳукуматига қарши бўлган баъзи мақолалар ҳам бошқа жойлардан кўчириб қўйиладиган бўлди. Шунда ҳам жуда эҳтиёткорлик билан иш тутилгани, режимнинг жаҳлини чиқармасликка интилгани сезилиб турарди.

Диктатурага ҳар қанча эгилманг, бир куни билмасдан унинг оёғини босиб қўйсангиз ёки чизиб қўйилган чизиғидан чиқсангиз у сизни бегона, деб эълон қилади, деган ҳақиқат мавжуд. Ҳар ҳолда Одил Рузалиевнинг саҳифаси билан ҳам шундай бўлди .Бугун Ўзбекистон режими унга ҳам таъқиқ қўйган бўлса керак-ки у баъзи саҳифаларга қўшилиб Каримов режимининг цензурасига қарши кураш кампаниясини давом эттирмоқда.Трибуне-уз ходимининг хорижий радиолардан бирига айтишига кўра, Каримов цензурасига қарши кураш ташаббусини Одил Рузалиев бошлатган. Буни учун уни қутламоқ керак. Ҳа, кеч бўлса-да ҳақиқатни англаган одамларни қутлаш зарур. Шу нуқтаи назардан Каримов цензурасига қарши кураш кампаниясини давом эттиришда Одил Рузалиевга ва шерикларига куч-қувват тилаймиз.

Орада бир муддат ўлик бўлиб қолиб, ҳозир “тирилган” саҳифасини эса, янада очиқроқ, диктатура қилмишларини фош этишда янада жасоратлироқ ўринга олиб чиқишини тилаймаиз. Кундалик янгилик-шарҳларни фақат рус ва инглиз тилларида тўплаб қўйиш эмас, балки муҳимларини ўзбек тилига ҳам ўгириб (табиийки бу осон иш эмас) нашр этса, диктатурага қарши кураш жабҳасига анчагина ҳисса қўшган бўлади.

Қачонгача адашиш мумкин?

22 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Сиз адашмасам, 1992 йилда Исмат Хушев ҳақида “Тўппонча”га жавоб” деб ёзганингизда уни Каримов ишлатиб, ахлатхонага ташлайди, кейин яна биттаси топиб олса, яна қўлланади, деб ёзганингиз эсимда. Шундай бўлди ҳам. Каримов уни қўлланиб отиб юборди. Шунда ҳам у хулоса чиқармай, 15 йил Каримовга маддоҳлик қилди. Энди четга чиқиб олиб, “Мен ҳуррият учун курашгандим”деяётганига ва бошқаларга маддоҳлик қилаётганига ёқамни ушлаб қолдим. Наҳотки, одам ҳам шунча безбет бўлса?

Сизга эса саволим, кеча Трибуне-уз да унинг мақоласини ўқидим. Карим Баҳриев ҳақида ёзиб 1992 йилда, уни Каримов вазир ўринбосари, этиб тайинламоқчи эди, аммо (киноя шаклида) “Кейин бу ўринга Жаҳонгир Маматовни тайинлашади”, деб ёзган. Китобингизни ўқиб чиққанман ва ҳеч қаерда вазир ўринбосари бўлганингиз ҳақида гап йўқ. Шунга изоҳ беролмайсизми? (Алимардон).

ЖАВОБ: Аслида бунга изоҳни Хушевдан сўраш керак эди. У кейинги пайтда менга ёзган мактубларида тарихни ёритишда ҳақиқатга тўла риоя қилишни олдига мақсад қилиб қўйганини таъкидлаб келмоқда ва хатлар бўлимида баъзиларини ўқишингиз ҳам мумкин. Аммо ҳақиқат тулкининг кулкиси шер кетгандан кейин заҳарга айланади, каби бўлмаслиги керак.

У бир куни менинг “ИАК” ҳужжатли романимда Журналистлар уюшмаси ҳақида ёзганимга эътироз билдириб, у ерда Компартия МК Бюросининг аъзолари қатнашмаган эди, “Кўпиртириб ёзаверса бўларкан-да” деди киноя қилиб. Мен битталаб, кимнинг қатнашгани, қаерда ўтиргани ва нима деганини эслатганимдан кейин “Ҳа, юришган эди-я, энди эсладим” деди.

Худди шундай, у “Озодлик” радиосидаги мулоқотимизда ҳам 1991 йилдаги 7-сессияда мен ўша ерда ўтирган эдим, дея у пайтда Каримовни халқ истаганини иддао этди. Демак, биз халқ истагига қарши бош кўтарган эканмиз-да! Балки халқ деганда у ўзини тушунган бўлса, у ҳолда гапимни қайтиб олдим.

Мазкур сессиянинг асосий қисмининг матнини видеолентадан сўзма-сўз кўчириб, “ИАК” китобида эълон қилганман. Магнит лентасига ёзилган ёзуви эса, “Америка овози” радиосида эълон қилинганди. Шунга қарамай у тарихни сохталаштиришга ва Каримовга қарши кураш 1991 йилда бошланганини рад этишга уринаётган бўлса, бу жуда жиддий масала. Наҳотки, яна топшириқ олиб, ташқарига чиққан бўлса? Ёки топшириқни ташқаридан олдими?

У “Озодлик” радиосидаги мулоқотда уялмай нетмай Каримов дастлабки беш йилда демократия учун катта хизмат қилди, деб айтди. Демак-ки, мухолифатни, ҳуррият тарафдорларини қатағон қилиш демократияга хизмат экан-да! Ёки Каримов суяк ташлаб турганда “демократияга хизмат қилмоқда”, ташламаганда эса акси бўладими?

Қолаверса, “ИАК” китобининг Саройга оид қисмларини 15 йилдан кейин хотирани титкилаб эмас, 1992-93 йилларда қоралаганман. “Эрк” фаоли, адиба Дилором Исхоқова муҳаррирлик қилиб, кўриб берган ва мухолифатдан кўпчилик ўқиган . Алматовнинг одамлари ҳам бир нусхасини олишган ва Каримовга етказгандан кейин мени қувғин этиб, қамоқда чиритмоқчи бўлишган.

Мен китобимда ёзганимдек, қисқа муддат Ўзбекистон Телерадио компанияси раисининг телевидение бўйича ўринбосари бўлганман ва бу ишга 1991 йил охирида тайинланиб, 1992 йилнинг Январ ойида Талабалар шаҳарчасидаги воқеалардан сўнг истеъфо берганман. Хушевнинг версияси бўйича, ўзим ҳам билмаган ҳолатда яна бир марта тайинланганман, шекилли?!

Бу жойда Элбек Мусаев ишлаб тургани учун Каримов янги бир штат очганди ва менинг истеъфомдан кейин бу штатни қисқартирганди. Ҳар ҳолда Исмат Хушев Карим Баҳриевдан бошқа бир воқеани эшитиб, ўшани ўзлаштириб, чалкаштириб ёзган бўлса керак. Зотан у ўзининг шундай одати борлигини ҳам инкор этмайди.

Телевидениедан истеъфо берганимдан кейин бир куни президентнинг кадрлар бўйича маслаҳатчиси Мавлон Умурзоқов чақирди. Борсам, Карим Баҳриев ҳам ўша ерда экан. Уни ҳам чақиришибди.

-Сизлар билан оқсоқол учрашмоқчилар,-деди у.

Кутиш узоқ чўзилди. Каримга қандай вазифа ваъда қилишганини билмайман. Мен илгари ишлаган жой ваъда қилингандир десам, у штат қисқартирилиб, яна Элбек Мусаевнинг ўзи телевидение жабҳасига раҳбарлик қилаётганди.

Ўша кун Мавлон ака менга ЎзА директорининг ўринбосари вазифасини таклиф қилди. Мен қабул қилмадим ва Каримов ҳузурига ҳам кирмадим. Шундан кейин газетада менга қарши бўҳтоннома чиқди. Биз Карим Баҳриев билан яқин эдик. У мақола чиқишидан бир кун олдин менга телефон қилиб, унга ҳам қўл қўйиш сўралгани, аммо бош тортгани ва бу ифлос иш “тўппонча”га қолганини айтганди. Унинг ана шу ибораси менга ёқиб қолиб, Хушевга ёзган жавобимга сарлавҳа бўлган ва унинг бу лақаби оммалашиб кетганди. Бу ҳақда ҳам “ИАК”да ёзганман.

Яқинда Хорижий радиолардан бирининг Тошкентдаги мухбиридан мактуб олдим. Унда ёзилишича, Хушев ишдан кетиб, халқаро бир конференцияда бу ҳақда баёнот берганда унга саволлар ёғилган ва шулардан бири мен ҳақимда экан.

Ундан:

-Бир пайтлар Жаҳонгир Маматов ҳақида топшириқ билан бўҳтон ёзган эдингиз, мана энди ўша кун сизнинг ҳам бошингизга келди. Ўша қилмишингиздан пушаймонмисиз?,- деб сўрашганда у:

-Мен пушаймон эмасман, мақолани ўзим ёзганман ва ҳали ҳам ўша фикрдаман,- деган экан.

Мени ҳайратга солгани шу конференциядан кўп ўтмай у Би-Би-Си(ББC) радиосининг Тошкентдаги офисидан менга телефон қилиб, кечирим сўради. У йиғлагани учун уни маст, деб ўйлаб, гапини жиддий олмадим.. Кейин радио орқали чиқиш қилиб, менга қарши мақолани топшириқ билан ёзганини тан олди.(Мана ўз овозидан эшитиб кўринг).Кейин ҳам бир неча марта кечирим сўради.

Хуллас, унинг бу сафарги хатоси атайлаб эмас, балки шунчаки адашиш ҳам бўлиши мумкин. Аммо қачонгача адашиш мумкин? Ёки букрини гўр ҳам тузатолмайди, деганлари ростмикан?!

Асадулло Ортиқов

23 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Саҳифангизда журналист Асадулло Ортиқов вафоти ҳақда таъзияномани кўрдим, бу киши ҳақида маълумот беришингиз мумкинми?(Рустам).

ЖАВОБ: Қашқадарё вилоятининг Яккабоғ туманида яшаб, ижод этган Асадулло Ортиқов (Яккабоғли) 2005 йилнинг 21 Апрел куни юрак хуружидан, жуда ёш ва бевақт вафот этди. Ўзбек журналистикасининг бир исёнкор овозини тиндиришди. У Ўзбек журналистикаси тарихида икки жиҳати билан ўчмас из қолдирди.

Биринчиси, унинг ҳеч кимга ўхшамаган, ўзига хос услуби бор эди.

Иккинчиси, эса у фавқулодда камтар, камсуқум, ўз манфаатини ўйламайдиган, ростгўй, адолатпеша қаламкаш эди.

Унинг “Озодлик” радиосидан янграган деҳқончилик, фермерлар ҳақидаги туркум фельетонлари Каримов режимининг башарасини очганди. Унинг бу режимга астойдил хизмат қилган Ўткир Ҳошимов, Абдулло Орипов, Эркин Воҳидов, Озод Шарафиддинов каби маддоҳлар ҳақидаги жуда кўплаб мақолалари ҳам асло эсдан чиқмайди. Улардаги Абдулла Қаҳорчасига янги топилмалар ва деҳқончасига содда ифодалар ҳамда дилларни ларзага солгувчи давомли саволлар ўқиган ёки эшитган одамнинг бир умр ёдига муҳрланиб қоларди.

Мен “Америка овози”да ишлаган пайтларимда уни ҳамкоримиз Тўлқин Қораев орқали кўп қидирардим. Чунки унинг янги-янги асарларини ўқигим, эшитгим келарди. Маълум кунларда у Яккабоғдан Тўлқинжоннинг уйига ташриф буюрар ва биз телефон орқали дардлашардик. У халқнинг оғир аҳволидан дод деб фикр юритарди. У билан ўтказган ўнлаб суҳбатларим радиожурналистикадаги ўзига хос бир тарих, десам, муболаға қилмайман.

Унинг бошига Каримов режими кўп ишларни солди. Кунларини милиция, суд остоналарига боғлаб қўйди. Ортидан кузатишди, таъқиб этишди, калтаклашди, асоссиз қамашди, оиласи, фарзандларини қувғин этишди ва буларнинг ҳаммаси унинг соғлиғини емирди.

Уни ҳатто Қаршида ва Тошкентда даволанишга қўймадилар.

Касалхонада ҳам таъқиб этдилар, заҳарладилар. Четга чиқиб даволанмоқчи эди, аммо муттаҳамлар, каззоблар, Каримовинг “латта”ларига очилган йўл, Ўзбек халқининг дардини елкалаган алпомиш журналистга очилмади.

Қашқадарёдан қандай қаламкашлар чиққан эди, десалар Абдулла Орипов кабиларни ҳазар билан, Асадулло Ортиқов сингариларни эса ҳавас билан тилга оладиган кунлар келишига ишонаман.

Тизим ва тузум

24 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: “Халқ сўзи” газетасида ўтган кун мамлакат Бош прокурорининг мақоласида беш йилда раҳбарлардан 8 мингдан зиёд кишининг устидан иш очилгани айтилади. Бу рақамни эълон қилишдан қандай мақсад бўлиши мумкин?(Иброҳим).

ЖАВОБ: Мана шу савол-жавоблар бўлимини Ислом Каримов ўқиб бораётгани ҳақида илгари ҳам далил келтирган эдик. Бу ҳам яна бир ҳужжат. Давлат сири ҳисобланган қайси маълумотни ошкор этсак, орадан кўп ўтмай шу мавзуда мақола пайдо бўлмоқда.

Шу йилнинг 8 Апрел куни Акром исмли ўқувчининг Полвонзода ҳақидаги саволига жавоб берганда, жумладан шундай деб ёзгандим:

“Президент девони кадрлар бошқармасининг давлат сири даражасидаги статистикасига кўра 15 йилда Президент бошқаруви номенклатурасига кирган раҳбарлардан 17 минг 469 киши ишдан олинган. Буларнинг ҳаммаси Каримовга садоқат билан хизмат қилиб, кейин бошларига уртўқмоқ тушганлардир.”

Ана шундай кейин Каримов булар нега ишдан олинганига изоҳ бергиси келган бўлса не ажаб?! Чунки Каримовдан кўрсатма бўлмасдан Бош прокурор бу мавзуда ёза олмаслиги аниқ.

15 йиллик маълумотни эълон қилса, бизники билан айни чиқиб қолади ёки нега илгари бу рақамлар яширилган экан, деган савол туғилади. Шу боис беш йиллигини эълон қилишган, шекилли. Олдин ҳам шундай воқеалар кўп бўлганди ва буни ўқиб, кузатиб бораётган бўлишингиз керак. Мурод Муҳаммад Дўст ва Абдусаид Кўчимовлар ҳақида инкор этиб бўлмайдиган баъзи муҳим сирлар шу ерда очилганди ва кўп ўтмай Каримов улардан юз бурди. Лекин ҳали уларнинг устидан иш очган эмас, аммо текшириш ҳам давом этмоқда.

Мамлакатда ўтган йилларда бу қадар кўп раҳбар ишдан кетиши, бошига уртўқмоқ билан урилишининг асосий сабаби режим, режимнинг коррупция ботқоғига ботганидир.

Раҳбарлар пора бериб вазифани сотиб оладилар, кейин пулларини теришга киришадилар, халққа эмас, Каримовга содиқ хизмат қилиш баробарида пул теришни кучайтирадилар. Лекин юқори уста, унинг териб олганини ҳам олади. Аввал вазифадан четлатади, кейин устидан жиноий иш қўзғаб қўйса бас, у тўплаганларини яна пора сифатида “топширади”. Бу тизимдан ўтиб тузумга айланган.

Кўпчилик томонида бўлинг!

26 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Сиз ҳамма масала референдум йўли билан ҳал этилишини истайсиз. Сиз истаётган Демократия шароитида ҳам барибир бутун халқнинг фикри ҳисобга олинмайди-ку? Озчиликнинг фикри четлаб ўтилади-ку?(Бобохон).

ЖАВОБ: Ҳамманинг фикри бир хил бўлиши бу диктатура шароитидагина мумкин. Чунки бу режим одамларни роботга айлантириб қўяди. Диктаторлар ҳатто бир фойиз одам ҳам қўлламаса-да бутун халқнинг фикри шундай, деб эълон қилаверадилар. Ҳақиқий ҳаётда эса. доим зиддият, қарама қаршилик, турли фикрлилик(плюрализм) мавжуд. Яъни ҳақиқий ҳаётда ҳамманинг фикри бир хил бўлиши мумкин эмас. Шундай ҳолда демократик тузумда кўпчиликнинг истагани амалга ошади. Кўпчиликнинг фикри балки сизга ёқмас. Аммо кўпчилик томонига қўшилиш сизни ёмонликдан сақлайди.

Аввал бирлашиб, демократик бир жамият қуриш зарур, кейин қандай ғоялар бўлса, халқнинг олдига олиб чиқасиз, референдум йўли билан ҳал этасиз, кўпчилик истамаса, бош эгасиз, истаса бошқа гап, деган эдим мен. Билмадим, бунинг нимаси ёмон? Бундан яхшироқ йўл борми? Ҳатто саҳиҳ ҳадисларда айтилишича, ҳазрати пайғамбар ҳам шу йўлни қўллаган:

“Менинг умматим ёппасига адашиб, залолатга тушиб қолмайди. Қачонки, улар орасида қарама-қаршилик кўрсангизлар, сизлар кўпчилик томонида бўлингиз!” (“Сунани ибн Можжа”, 8-боб).

Яна Рауф Парфи ҳақида

27 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Сиз адибларга баҳо беришда соҳилдан соҳилга ўтилиб келинаётганига кўп урғу берасиз. Кимнидир қаҳрамон қилиб юбориш ва кимнидир қаро ерга киргизиб юбориш керак эмас дейсиз, масалан ўзларингиз Эркин Воҳидов, Абдулла Орипов, Озод Шарафиддиновларни қоралаб, Рауф Парфини жуда ҳам улуғлаб юбормадингизларми? (Абдушариф).

ЖАВОБ: Рауф Парфи вафотидан кейин мен ҳам у ҳақда ёзгандим ва кўплаб ана шу руҳдаги саволлар олдим. Аввалига уларга жавоб бериш шартмикан, деган фикр ҳам кечди кўнгилдан. Аммо саволлар мавзуи чекланмаганини ўзим эълон қилганим боис уларнинг баъзиларига мухтасар тўхталмоқчиман ва булар сизга ҳам жавоб бўлар деган умиддаман.

САВОЛ: “Туркистон учун йиғлайдиган одам қолмади, деб ёзишмоқда, йиғлайдиган одами қолмаган бўлса, курашадиган одами бордир, ёки йўқми, чиқмайдими? Бир кишининг ўлими билан ҳаёт тўхтайдими?”(Искандар)

ЖАВОБ: Йўқ, ҳаёт тўхтамайди. Марсия муболағадир. Рауф Парфи яхши шоир эди, аммо яккаю ягона буюк шоир эмас эди. У курашчи шоирлардан бири эди.

САВОЛ: “Би-Би-Си радиосининг ўзбек сайтида ёзилган мақолада Рауф Парфи “Ўзбекистон халқ шоири” унвонини рад этгани айтилиб, айни пайтда у мазкур унвон берилгани ҳақидаги ҳужжатни кўрсатиб милициядан қутулиб юргани ҳам айтилади. ”Озод овоз” саҳифасида эса Гулчеҳра Нур бир куни Рауф Парфини Ёзувчилар уюшмаси олдида кўрдим ва у унвон учун бериладиган пулни олишга келганини айтди деб ёзди. Бу эса эшакни кучи ҳаром, гўшти ҳалол дегандек гап эмасми? Ёки у унвондан кечдим, дея шунчаки гапириб қўйганмиди?”(Умурзоқ)

ЖАВОБ: Агар қийин вазиятга тушсангиз ҳаётингизни қутқазиш учун ҳатто ўлакса ҳам ҳалол деган қоида бор.

САВОЛ: “Озод Шарафиддинов мен унга “Жаҳон адабиёти” журналидан иш топиб бердим, бўлим мудирлиги, аммо у эпламади, деди. Наҳотки гадоликни танлаган бўлса?”(Баҳодир)

ЖАВОБ: У эпламадими ёки эплашни истамадими ёхуд Озод Шарафиддинов каби виждонни сотиб юборган одам билан бирга бўлишдан ҳазар қилдими? Бу ҳам савол.

САВОЛ: “Рауф Парфи ҳақида ёзган Муҳаммад Солиҳ, у Туркистон учун буюк йўқотиш эканлигини ёзганди.. Хўш у шу қадар бир буюк одам экан, нега унга ойига 50 доллардан юбориб турмаган? Мана Ойгул Маматовага бир неча минг доллар юборган экан-ку?”(Дўст).

ЖАВОБ: Бировнинг чўнтагидагини бировдан сўраш маданиятдан эмас, аммо бу Ўзбекка хос бўлиб қолди.

Ким ташаббус қилса, ўшани жазолаш керак бўлгани каби саволларга ким жавоб берса, ҳамма нарсани ундан сўраш керакми? Бу савол тўғридан тўғри менга тегишли эмас. Балки сиз мендан нега сиз юбориб турмадингиз, дея сўрашга истиҳола қилган бўлсангиз керак. У ҳолда жавоб беришим мумкин: Рауф Парфику “Ўзбекистон халқ шоири” унвони учун сариқ чақа бўлса-да бир нарса олар экан, аммо сариқ чақасиз қолган буюклар ва миллионлаб оддийлар ҳам бор. Қайси бирига етишасиз?

САВОЛ: “Ўзбекистон ёзувчилар уюшмаси ҳам казо-казолар имзоси билан “Ўзбекистон адабиёти ва санъати газетаси”да Рауф Парфига таъзиянома эълон этди. Кейин Сурхондарёда бир кўчага унинг номи берилди. Буни маҳаллий одамлар амалга оширди деб баҳона қилишди. Демакки агар халқ истаган жойига истаган одамининг номини бера оладиган даражага етган бўлса, Ўзбекистонда демократия юз берибди-да?“(Муҳсин)

ЖАВОБ: Ўзбекистонда демократия юз берса халқ ўзини дарвеш, гадо ҳолига туширишга хизмат қилгани учун шоҳ кўчалардан шоирлару ёзувчиларнинг номларини олиб ташлайди. Балки Рауф Парфи ҳам “биздан эди” дея кўчасининг номига тегмас.

САВОЛ: “Нима бўлганда ҳам балки Совет даврида балки зулм даврида, унинг бир қанча китоби Ўзбекистонда нашр этилибди-ку?”(Шоира).

ЖАВОБ: Шу ҳам нашр этилмаса эди, демоқчимисиз.

Рауф Парфи дарвеш эди, дарвешона яшади, балки дарвешнинг ҳаёти шундай бўлиши керакдир? Аслида ҳаммамиз ҳам ана шундай саволлар гирдобидамиз. Фақат бу саволлар кимни ютиб кетади ва кимни юта олмайди. Гап ана шунда.

Хафа бўлманг, ҳатто Ўзбек адабиётининг қотили Лазиз Қаюмовни мақтаб ёзадиган Аъло Хўжаевлар топилганидек, Эркин, Абдулла, Озод акаларингиз ўлганда ҳам уларга марсия битадиганлар кўп бўлади.

Яъни соҳилларда жой кўп. Бирига сиғилмаса иккинчисига сакралаверади.

Лазиз Қаюмов

29 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Сиз саволлардан бирига жавоб бериш мобайнида, Лазиз Қаюмовга “Ўзбек адабиётининг қотили” дея баҳо бергансиз.Тўғри унинг бир вақтлар 27 лавозимда ишлаганини эшитганмиз. Лекин унинг айнан “қотил” эканлигини тушунтириб берсангиз? (Фарҳод, Шерзод ва бошқалар).

ЖАВОБ:Аълохон Хўжаевни ва умр йўлдошини ишга жойлаб қўйгани учун у Лазиз Қаюмовни улуғлаб ёзгани менинг ҳаёт тарзимга зид бўлгани учун бу ҳақда жуда қисқа тўхталиб ўтгандим. Лазиз Қаюмов шахсан мени ҳам туҳматчилардан ҳимоя қилган. Лекин бу унинг бутун фаолиятини оқлашимга асос бўлмайди .Таниқли журналист ва давлат арбоби Аҳмаджон Мухторов эса менга ёмонлик қилган бўлса ҳам (Бу ҳақда “ИАК”да ўқишингиз мумкин-ЖМ) унинг фаолиятини мен доим мақтаб келаман.

Маълумки, Қотил дегани ўлдирувчи, маҳв этувчи, деганидир. Лазиз Қаюмовнинг Ўзбек адабиётида ўлдирувчи, маҳв этувчи ролни бажарганини кўпчилик яхши билади. Унинг ТошДУдаги “фаолияти” ҳам бир достон. Аммо гап “қотиллик” ҳақида экан, бу борадаги минглаб мисоллардан фақат учтасини келтираман.

1.Маълумки, у Ҳамзашунос сифатида машҳур эди. У “Яша шўро, яша шўро, сен яшайдиган замон” деган машҳур шеърни ва бошқа ўзгартирилган шеърларни Ҳамзанинг номидан адабиётга олиб кирган ва бу каби “асарлар” миллионлаб ёшларнинг онгига сингдирилган эди. Кейин Боймирза Ҳайит жанобларининг ўша пайтдаёқ Ҳиндистондаги халқаро конференцияда унинг юзига қараб айтган гапларидан маълум бўлдики, Ҳамза бу шеърни “Яша Турон, яша Турон, сен яшайдиган замон” шаклида ёзган экан. Иккинчисида қофия ҳам уйғун. Биринчисида эса, “каллани” кесган қотил бошқа нарса ҳақида ўйламаган.

У Ҳамза Ҳакимзода ва бир қатор сафдошларининг асл асарларини ўлдириш билан русларга хизмат қилиб берганди. Бу аслида одам ўлдиришдан ҳам оғир жиноят. Чунки у шу йўл билан миллионлаб онгларни заҳарлади ва бугунга қадар ҳам мазкур заҳри қотил ўз ишини кўрсатмоқда.

2.Қайта қуриш энди бошланаётган йилларда у Ўзбекистон компартияси МК котибаси Раъно Абдуллаеванинг биринчи маслаҳатчиси эди. Абдуллаевага “Наврўз-диний байрам”, дея уни йўқотиб, ўрнига “Навбаҳор” байрамини ташкил қилайлик деган таклифни берган Лазиз Қаюмов эди. Бир неча йил Наврўз бўғилиб, 5 Апрел куни “Навбаҳор” байрами “нишонланган”, аммо халқ буни қабул қилмаганди.

Бу “ташаббус” Ўзбек миллий одатларини ҳам яксон қилиш ҳаракатига айланиб кетганди. Ўша пайтда Қаюмов бошида турган гуруҳ жуда кўп миллий руҳдаги асарларни четга сурдириб, коммунистик партияни улуғлайдиган нарсаларни чоп эттиришганди.

3.Лазиз Қаюмов бош муҳаррир бўлганда, мен “Совет Ўзбекистони” газетасининг Самарқанд вилояти бўйича мухбири эдим. Менга туҳмат бўлганда, бунга ишонмаган. Охирига қадар текширтирган эди. Бу раҳбарликка хос яхши хислат. Бунинг учун Худо уни раҳмат қилсин.

Лекин менга нисбатан шундай адолатли бўлган эди, дея унинг бутун бошли “қотилликлари”дан ҳам кўз юма олмайман. У газетада ҳам гоҳо билиб, гоҳо эса билмай кўп асарларни ҳам маҳв этганди. Бир кун таҳририят таклифи билан Тошкентга келдим. Лазиз Қаюмов беш соатлик тушликдан қайтгач, мени чақириб топшириқлар бера бошлади. Шу пайт котибиятдан бир киши янги чиқадиган газетанинг саҳифасини олиб кирди ва “Мана бу фельетон саҳифага сиғмаяпти” деди. Лазиз Қаюмов қаламни теппага кўтариб, саҳифанинг устига ташлади-да, ҳатто нималигига ҳам қарамасдан қалам тушган жойидан 100 сатрдан кўп қисмини чизиб, котибга берди. Кейин билсам, бу менинг фельетоним экан ва қалам тушган жойида танқид қилинаётган адрес ҳамда фельетоннинг энг муҳим қисми бор экан. Котибиятдагиларга ҳар қанча тушунтиришга уринмайин “Домланинг айтганини бажармасак, бошимиз кетади” дейишди ва фелъетон адрессиз, мазмунсиз бир шаклда чиқиб кетди. У менинг ҳам бир асаримни шу зайл ўлдирган эди. Бу энди унинг бошқаларнинг ёзганларига нисбатан беписанд қарайдиган бир “хислати” эди.

Мансаб ва манфаатга сиғиниш иллатидан бир қутула олсак

30 Апрел, 2005 йил.

САВОЛ: Бугун зиёлиларимиз Ўзбек зеҳниятидаги камчиликларни ҳам кўрсатиб беришлари керак, деб ўйлайман. Масалан, сиз ўзингиз кузатган камчиликлардан баъзиларини айтиб беролмайсизми? (Еркин)

ЖАВОБ: Менимча фақат Ўзбек зеҳнияти эмас, балки Шарқ зеҳнияти ҳақида ўйлаш ва нуқсларнинг илдизини таҳлил қилиш керак. АҚШда ишлаган жойларимда Шарқ мамлакатларидан келиб бу ерда яшаётган одамлар билан кўп учрашдим ва икки нуқта диққатимни тортди.

Биринчиси, Шарқдан келганлар мансаби озгина юқори бўлган одамга, гарчи унинг фойдаси тегмаса ҳам қуллуқ қиладилар, унинг атрофида айланадилар, у билан яхши муносабатлар ўрнатиш учун қўлларидан келган ҳамма ишни амалга оширадилар. Керак бўлса, ўзларини унинг оёқлари остига ташлайдилар. Яъни ўзларини камситиш даражасига ҳам бориб етадилар. Бу нарсани америкалик ёки Авропадан келганларда кўрмайсиз.

Иккинчиси, сиз ким бўлишингиздан қатъий назар, агар сизга ишлари тушган ёки тушадиган бўлса, тиржайиб яхши гаплашадилар, кўнглингизни топишга уринадилар, байрамлар ва бошқа сабаблар билан телефон қилиб турадилар, ўтиришларга чақирадилар, ўзларини яқин оладилар, дўст бўлиб кўринадилар ва ишлари битиб, эшаклари лойдан ўтиши билан кичик бир баҳона сабаб сиздан юзларини буриб кетаверадилар.

Ҳар иккаласи ҳам Ўзбек жамияти учун жуда таниш манзара, шундай эмасми? Мен бу манзарани араблар мисолида ҳам, дари, паштун, турк, форс, курдлар мисолида ҳам кўрдим. Аввалига бу дин билан боғлиқмикан, деб ўйладим. Бунга далил тополмадим. Аксинча дин фақат Худога қул бўлишга, фақат Худогагина сиғинишга чақиради. Динсизлик билан боғлиқмикан, деб ўйладим. Кузатсам, диндорлар бу масалада бошқалардан ҳийла олдинда. Бошқа динда бўлганларда ҳам шуни кузатдим. Масалан, корейслар, непал, бирма ва ҳоказоларда.

Бу узоқ тарихдан зеҳниятга сингиб кетган қуллик белгиси деб ўйласам, асрлардир расман қул бўлиб яшаган қора танлиларнинг бугун Америкада ўз ғурурларини ҳаммадан баланд тутишлари бу фикримни ҳам рад этди. Улар бировнинг мансабига қарамайдилар ва ундан фойда келиб келмаслигини ҳам ўйламайдилар. Агар нафсониятларига тегадиган гап бўлса, ким бўлишидан қатъий назар дарҳол жавоб қиладилар. Менимча, бу бизнинг анъаналар ва тарбия тизимимиз билан боғлиқ.

Менга яқинда бир Ўзбек: “Сиз ҳамма лидерларимизни танқид қилаяпсиз, улардан бири президент бўлиб қолса, яна Ўзбекистонга қайтишингиз мумкин бўлмай қолади-ку?” деб хат ёзди.

Унга жавобимда: “Мен уларни танқид қилиб, уларга ёрдам бераяпман. Агар улар сиз айтган каби йўл тутсалар, демак Каримовдан фарқлари қолмайди. Масалан, мен президентликка, лидерликка даъвогар эмасман, лекин фалакнинг чархи тескари айланиб кетиб, шундай ҳол юз берганда уларнинг ҳаммасини ҳурматларини жойига қўйиб, Ватанга қайтарган ва юракларида ростдан ҳам элга хизмат қилиш нияти бўлса, шунга йўл очиб берган бўлардим” дедим.

Шундан бери унинг менга муносабати ўзгарган, тез-тез телефон қилиб туради, гап орасида “Америка ҳукумати бу вазифага сизни лойиқ кўрган бўлса керак” ҳам деб қўяди. Кўрдингизми, бу ўша қусурли зеҳниятнинг асорати.

Биз ана шу мансаб ва манфаатга сиғиниш иллатидан бир қутула олсак.

Қайтсангиз ботиб, маҳв бўлиб кетасиз

3 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Биласиз 15 йилдан бери мухолифатдаман. Менинг ҳукуматга яқин жойда ишлайдиган бир жияним бор. Унинг фамилияси бобомнинг исмида. Меники отамнинг исмида. 1999 йил у уйимга келиб мени «тарбия» қилмоқчи бўлди. Ҳатто ўз қўлим билан МХХ га топшираман, деган гапларни айтишгача борди. Мен албатта тоға сифатида босиқ бўлдим ва бу йўлдан қайтмаслигимни тушунтиришга ҳаракат қилдим, бўлмади. Уйимдан чиқиб кетишидан олдин «Сени уйингни елкамнинг чуқури кўрсин» дея чиқиб кетди. Мен хафа ҳам бўлганим йўқ. Мана олти йилдан бери на гаплашамиз, на алоқа бор. Олти йил давомида фақат ўлим маросимларида бир-биримизни узоқдан кўрдик, холос.

Яқинда у бир икки қариндошим билан кириб келди. Ўз қондош яқинларим битта талабни қўйишди: Ё олиб бораётган ишингни ташлайсан, биз билан бўласан, ёки барча ака-ука ва сингиллар билан алоқани бутунлай узасан.

Ўзинг ҳам, болаларинг ҳам қишлоққа бормайсан. Бу сафар ҳам ўзимни оғир тутдим ва бу йўлдан ҳеч қачон қайтмаслигимни аниқ қилиб айтдим. Бу ерда қишлоқдаги ака-укаларим ва сингилларимни айблашдан умуман йироқман. Чунки улар қишлоқда яшашади. Фақат уларни амалдор жиян роса қўрқитган, ваҳима қилган.

Акамнинг айтишича, жиянни ҳукумат идорасига чақириб, агар тоғангни бу йўлдан қайтармасанг сени қаматиб юборамиз, деб қўрқитишган. Мен йўлимдан қайтмаслигим аниқ. Аммо ака-ука ва сингилларим билан бўладиган муносатни энди қандай олиб бораман? Мана шу савол мени қийнаяпти Биламан улар ўз хатоларини вақти келиб тушунишади. Оз қолди албатта. Жуда кўп тазйиқлар ва азобларни кўрган инсон сифатида, бунга нима дейсиз?(Дўст).

ЖАВОБ: Каримов режимининг энг кечирилмайдиган жиноятларидан бири мухолифларининг ота-онаси, яқинларига қилган зулмидир. Ҳамма нарсага баҳона топиши мумкин улар, аммо бу жиноятга ҳеч қандай баҳона топа олмайдилар. Бу масалада инсоният ҳеч қандай баҳонани қабул қилмайди. Бу бутун дунёда оғир жиноят ҳисобланади.

Албатта бугун сизга осон эмас. Бундай кезларда одамга анча қийин бўлади. Мен ҳам шундай кунларни яшаганман. Президентга қарши чиққанимда қариндошларга қаттиқ тазйиқ бўлган, кейин уларни бир-бир қамашган ҳам. Баъзилари мендан қаттиқ хафа бўлишган. Аммо кўпчилик қатори улар ҳам мен ҳақ эканлигимни юрак тубида тушунишса керак, деб ўйлайман.

Сизни ҳам ўзингиз айтган каби бир кун улар тушунадилар. Лекин шу нарса аниқ-ки кишининг бошига оғир кун келганда барибир қариндошлар ярайди. Кўп одам, ҳатто баъзи дўстлар ҳам ўзини олиб қочар, фақат жону жигар бўлган яқинларгина ёнингизда қолади. Шу боис уларнинг ҳам кўнглини топишга ҳаракат қилиш лозим. Яъни улардан ҳам ажралиб қолмаслик керак. Чунки улар биз ҳақ ҳуқуқлари учун курашаётган халқнинг бир қисми. Улар бизни тушунмади, дея улардан юз ўгира олмаймиз. Аксинча, уларга яқин бўлиб, ҳақиқатни уларга тушунтириш йўлларини топишимиз зарур.

Улар билишлари лозимки, сиз бугун мухолифатдан қайтсангиз ҳам қайтмасангиз ҳам ҳукумат сизга нисбатан босқисини камайтирмайди. Номингизни қора рўйхатдан чиқариб ташламайди. Сиз учун орқага йўл йўқ. Орқа ноҳақлик, адолатсизлик ботқоғи. Қайтсангиз ботиб, маҳв бўлиб кетасиз. Буни эса қариндошларга, халқимизга тушунтириш керак. Улар тушунмайдиган авом эмас, ҳатто ўша ҳукуматга яқин бўлган жиянингиз ҳам юрагининг бир четида сиз ҳақ эканлигингизни билади. Лекин начора! Ўзингиз айтгандек, кўпи кетиб, ози қолди.Ҳукумат қариндошлар ва яқинларга ҳам тазйиқ ўтказиш билан ўз оёғини кесмоқда. Бу боши эзилган илоннинг аҳволини эслатади. Ҳукумат ўз қилмишлари билан ўз бошини эзмоқда. Балки бошсиз қолганда думини ликиллатиш билан ўзини қутқармоқчидур?

Аммо дум бўлиб қачонгача яшаши мумкин?!

Чорийевлар

5 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Ёзганларингиз ва айтганларингиз тўғри бўлиб чиқмоқда. Одамлар фақат манфаат ўртага чиққандагина оёққа турмоқдалар. Масалан, Тошкентда 3 Май куни Чориевлар оиласи ўтказган намойиш ортида ҳам аслида АҚШдан сиёсий бошпана олиш мақсади ётгани яширилган эмас. Наҳотки, шунинг учун одамлар ўзларини оловга урсалар? Бунга нима дейсиз? (Ўткир).

ЖАВОБ: Биринчидан, Чориевлар оиласининг мардлик ва матонатига қойил қолиш керак.

Иккинчидан, Ўзбекистондаги аксар фуқаронинг ҳаёти бугун таҳлика остида ва демак уларнинг тинч жойлардан бошпана топишга ҳақлари бор. Бу ҳар фуқаронинг Конституциявий ҳақидир.

Учинчидан, ўз ҳақларини истаётган оналар ва болаларни қон қақшатган режим лаънатга сазовордир.

Ҳукуматнинг мана шундай шафқатсиз эканлиги олдиндан маълум эди. Агар буни кўра олмасак, бизни сиёсий кўрликда айблашга ҳақингиз бўларди. Шу боис айтганларимиз ва ёзаётганларимиз қисман бўлсада тўғри чиқаётган экан, бу қандайдир башорат эмас, балки оддий ҳақиқатни инкор этмасликдан келиб чиқади.

Биз буни тинмай айтиб келмоқдамиз. Ҳатто, АҚШдан бошпана олган Баҳодир Чориев билан гаплашганимизда ҳам мен унга буни тушунтиришга ҳаракат қилдим. Демак, ё мен тушунтира олмаганман ва ёки у мени тушунишни истамаган.

Дарвоқе, намойишга чиққанлар бойликлари, ҳақ-ҳуқуқларидан айрилганлар, хўш нима қилишлари керак? Ҳаётларидан ҳам айрилишни истасалар бу ёвуз ҳукуматнинг оёғи остига ўзларини ташлайдилар. Жонидан тўйган ўзини сувга ҳам, ўтга ҳам отаверади. Аммо бу фойда келтирадими?. Кимга кўра ҳа, кимга кўра йўқ.

Бу воқеа Ўзбекистонда инқилоб умидида юрган хом хаёлли кишиларнинг умидларини ўлдириши турган гап. Илгари Инсон ҳуқуқлари курашчиларининг пикетларига оддий халқ қўшилмаганди, энди эса оддий халқ вакилларининг пикетига мухолифман, деб юрганлар ёки ҳуқуқ курашчилари қўшилмадилар. Балки уларни қўшилишга қўймадилар. Хуллас, бу ҳам ўйлаб кўрадиган масала.

Мен такрор ва такрор ёзмоқдаман, Гуржистон, Украина ва Қирғизистонда инқилоб учун замин бор эди. Бу эса оз-моз эркинлик замини эди. Ўзбекистонда эса эркинликнинг “э” ҳарфи йўқ. Ўйламасдан, режаламасдан қилинган кўпгина уринишлар эса доим ҳукуматга қўл келди.

Фараз қилинг. Бир уйга ўт кетган. Гувиллаб ёнмоқда. Олов ичидан чиққан бир киши ўзини оловга уриб, қўлига тушган нарса билан ўтни ўчиришга интилмоқда. Унинг бу ҳаракати жасорат, аммо натижа бермайдиган жасорат. Оловни бартараф этиш учун ўт ўчирувчилар, сув сепадиган машина, челак тутган минглаб одамлар бўлса, натижа чиқадими ёки бир кишининг оловнинг ичига югуриб кириб-чиқиб тургани билан ёнғин тинадими? Лекин ўша одамни айблаш мумкин эмас. У мол-мулки, хонумони учун ҳаётини тикмоқда. Бу ҳам ўйлаб кўрадиган масала.

Эсингизда бўлса, бундан сал олдинроқ “Серқуёш Ўзбекистон” деган пролетариатона ном билан ҳам давомли намойишлар қилиш ҳақида баёнот берилди, шовқин кўтарилди. Аммо нима бўлди? Диктатура шароитида режимга қарши бир ишни қиламан, деб шовқин солиш билан мушукнинг олдига чиққан сичқоннинг ҳолига тушиш мумкин.

Буларнинг ҳаммаси диктатура режимига мухолиф бўлган демократик кучларда тайёргарлик, фаолиятни мувофиқлаштириш, планли равишда натижани ўйлаб тутиш йўқлигини, ҳар кимнинг ўз ҳолида инқилоб қилишдек хом хаёли, парокандалик борлигини бот-бот кўрсатмоқда, холос. Бу кетишда ҳеч ким ўлган одам учун йиғламайди, ҳар ким ўз дардини айтиб увлашдан нарига ўтмайди ва бу одат тусига кириб қолади.

Хуллас, Чориевлар оиласининг жасоратига қойил қолиш керак. Улар ўзларини ёнаётган олов ичига урдилар. Бу ҳам ҳамманинг қўлидан келавермайди. Қолаверса, улар ўйлаб кўриш учун, эртага нима қилиш керак, деган каби бир қанча масалани ўртага қўйдилар.

Хабарлашма…

6 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Биз Тошкентда АҚШ элчихонаси ёнида 3 Май куни ўтган намойишдан бехабар эканмиз, фақат намойиш бўлган кун бу ҳақда хорижий радиодан эшитдик. Бу эса шундай даврда ҳам орамизда хабарлашма йўқлигини кўрсатмайдими? (Носир, 2005 йил).

ЖАВОБ: Эшитмай қолдик, деган гапни турли вилоятларда, “ЭРК”, “Бирлик” аъзолари ва Инсон ҳуқуқлари курашчилари ҳам айтишмоқда.

Демак, бу яна бир нарсани исботламоқда. У ҳам бўлса Интернетнинг рус тилидаги сайтларининг Ўзбек тилидагилар каби мамлакатга кирмаётганидир. Ёки жуда тор доирадаги одамларга етмоқда, холос. Чунки бўладиган намойиш ҳақида рус тилидаги сайтларда олдиндан катта шовқин-сурон кўтарилган, ҳатто Ўзбекистонда инқилоб бошланди, дейишга қадар бориб етилган эди.

Қолаверса, бу Интернетда рус тилида тарқатилаётган барча хабарлар ичкари учун эмас, балки ташқари учун мўлжалланганини ҳам кўрсатади. Бунинг устига Ўзбек тилида ҳали доимий, ишонса бўладиган, хабарларини қўлба-қўл тарқатадиган бир сайт йўқ. Кўпгина сайтлар отигагина яратилган ва бир-бирини тарғиб қилиш, нусха йиғишдан нарига ўтмаётир ёки ҳафтада бир нарса қўйилади ва у ҳам ўқишга арзимайдиган нарса бўлади.

Демак, Ўзбекистонда сиёсий инқилоб қилишдан олдин Ўзбек Интернет оламида инқилоб қилиш керак. Халқни хабардор этмасдан, унга тушунтирмасдан, уни тайёрламасдан намойишга олиб чиқа олмайсиз.

Ҳа, Интернет саҳифалари таъқиқланган дейишингиз мумкин. Аммо демократик кучлар орасида электрон мактублашмани йўлга қўйиш мумкин. Электрон адресларга хабарларни юбориш йўли мавжуд. Масалан, мухолиф фаолларнинг ҳаммасида электрон адреслар бор ва бир ой олдин уларга бўладиган намойиш ҳақида хабар йўллаб, тайёргарлик кўриш сўралса, ҳар бир фаол ёнига беш кишидан тўплаганда ҳам 10 минг киши бўлади. Мен ўзимда мавжуд бўлган электрон адреслар сонига қараб ҳисоб қилаяпман. Ваҳоланки, бунга яна қанча қўшилиши мумкин.

Чет эллардагилар Ўзбекистонни яхши билиб олишди, диктатура режими эканлигини ҳам билишади ва бориб режимни ағдариб бермасликлари ҳам аниқ. Шундай экан, демократик кучлар четга йўналган ва рус тилига суянган фаолиятни она тилига кўчириб, халққа йўналтирмас эканлар, ҳеч нарса ўзгармайди. Намойишлар эса саноқли кишилар билан чекланиб, калтак еб қайтишдан иборат бўлиб қолади. Бу кетишда Каримовдан кейин ҳам диктатура оёқда қолиши ҳеч гап эмас.

Шижоат яхши нарса

6 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Бугуннинг мухолифати ҳақида ўзингиз ҳам биласиз. Бирдамлик, ҳамжиҳатлик, одамларни жалб қилиш, бошқариш, ўзига эргаштириш каби кўпгина хусусиятлардан умуман узоқда. Уларнинг иши майда-чуйда пикетлар қилишдан иборат ва бу билан ҳеч нарсага эришиб бўлмаслигини тушунасиз.

Шуларга асосланган ҳолда, сиз; журналист, ҳукуматнинг ташқи ва ички ишларидан хабардор одам сифатида қанақа маслаҳатлар берардингиз ва йўл-йўриқ кўрсатган бўлардингиз менинг: “Ўзбекистонда алоҳида мухолифат партияси ташкил қилиб, тезда халқни ишончига кираман ва халқ мен билан бўлгандан кейин, муаммоларни бартараф қилиш йўлидаги тўсиқларни олиб ташлаймиз!” деган фикримга?

Агар шундай натижага эриша олсам, сиз мен билан ҳамжиҳат иш олиб боришга рози бўлармидингиз? Ёки ўз йўналишингизни ўзгартирмайсизми? (Таҳқирланган Ўзбек).

ЖАВОБ: Шижоат яхши нарса. Лекин ҳукуматнинг ишончига кирмасангиз партия туза олмайсиз, ҳукуматнинг ишончига кирсангиз халқни эргаштира олмайсиз. Ўзбекистонда ана шундай бир вазият. Агар шундан чиқиш йўли топсангиз, демак сиз кучли сиёсатчисиз.

Мен бу йўналишдаги фикрларимни “Савол-Жавоб”нинг олдинги қисмларида бот-бот ифода этганман. Мўъжиза рўй бериб, сиз натижага эришсангиз ва табиийки халқ томонида, демократия томонида бўлсангиз мен фикран сиз билан биргаман ва қўлимдан келгани қадар маънан ёрдамга ҳозирман.

Арқони ҳам, дори ҳам ўзидан

7 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Сиз баъзан рус сайтларини ўқимайман дейсиз, баъзан эса улардан юз буриш керак дейсиз, бунинг сабаби нимада ўзи?(Шавкат, 2005 йил, 7 май).

ЖАВОБ: Рус сайтларининг ҳаммасини ўқимайман, деганим йўқ. Аммо асабим бузилмаслиги учун баъзиларини деярли очмайман. Фақат бирор дахлдор савол келса, ёки бирор киши фалон жойда фалон нарсани ўқиб кўринг, дея мулоҳаза билдирса, уларни очишим мумкин. Нега?

Маълумки, азалдан дунёдаги разведка, яъни жосуслик идоралари маблағларининг асосий қисмини хабар, маълумот тўплашга ва уларни таҳлил этишга сарфлашган. Бугун ҳам бир нарса ўзгарди, дейиш мушкул.

Аммо Интернет чиққандан бери уларнинг иши енгиллашгани аниқ. Баъзилари турли “Форум”лар очиб қўядилар ва ўқувчиларни маълум бир мавзулар атрофида бурнига ип солиб судраган каби бошқариб, ўзларига керакли маълумотни хамирдан қил суғургандек, тортиб оладилар. Баъзилари эса, хабарларни муҳокама қиладиган жойлар ташкил этиб, веб саҳифа яратадилар. Бу билан кимнинг, қаердан кирганидан тортиб, битта иғвогарона мақола ёки луқма(“постинг”) билан ўзларига керакли маълумотни тўплаб оладилар.

Ўзбекистон МХХси ҳам ана шундай “Форум”лар ва сайтлар яратиб қўйибди. Буни кўпчилик билади ва билиб туриб, худди қопқонни кўрса ҳам луқмадан кўзини ололмаган сичқондек, бўйнидан илиниб туради. Кейинги пайтда ҳатто Каримов режимининг мухолифлари кўринишида пайдо бўлган сайтлар ҳам асосан рус тилида эканлиги жиддий ташвиш туғдиради. Чунки бугун Ўзбекистон борасида Россия учун энг керакли нарса, бу Каримовдан кейин ким келиши ва қандай кучлар майдонга чиқиши ҳамда уларни ҳам Каримов каби бошқариш имкониятини вужудга келтириш ҳамда демократик кучларнинг кайфиятини билиб туриш, уларга бевосита ёки билвосита таъсир ўтказиш масаласидир.

Тўпланадиган маълумотлар ана шунинг атрофида бўлади. Бунинг учун эса Каримовга мухолиф бўлганлар эркин чиқиш қила оладиган ва маълумотга бой бир сайтлар тузиш ҳамда уни гўёки мустақил бўлган одамлар ва гуруҳлар томонидан юритилаётгандек қилиб кўрсатиш улар учун ҳеч нарса эмас. Улар ҳар ёқда чиққан мақолаларни тўплаб қўйиш билан ўқувчини алдаб турадилар ва орада бир “суяк” ҳам ташлайдилар.

Бўлди. Каримов режимининг мухолифлари кимлар, қаерда, нима қилаяптилар, нима қилмоқчилар, қўлларидан нима келади, қандай камчиликлари бор, ўтмишлари қандай келажаклари нима бўлади, хуллас ипидан игнасига қадар билиб оладилар. Буни биров эмас, шу одамларнинг ўзлари ёзиб беришади. Тағин рус тилида ёзиб беришади. Илгари разведка идоралари бундай маълумотларни сотиб олишган ёки жосуслар орқали тўплашган бўлса, энди битта “——.ру” сайти орқали бемалол, бепул, тез, батафсил равишда тўплайдилар.

Мен шу боис ҳам бизникиларга русларнинг олдида яланғоч бўлиб юришни йиғиштириб, она тилида сайтлар яратиш, ҳатто кирилдан воз кечиб, лотинда ёзиш таклифини илгари суриб келмоқдаман.

Ўзбекистон демократик кучлари бугун заиф ва ҳеч нарсага қодир эмас, деган хулосага келингани ҳам Интернет сайтларида бир-бирини ит-мушук бўлиб талаш ва сир-асрорини очиб ташлаш, иғво, ёлғон, туҳмат билан бир-бирини қоралашлар боис пайдо бўлди.

Бунга бир неча йил давомида “Бирлик” ва бир муддат “ЭРК” сайтлари ҳам “ҳисса” қўшдилар ва энди улар буни англаб етган кўринадилар-ки, очиқ “Форум” шаклидаги этакларини йиғиштириб олдилар. Англаб етганлари рост бўлсин!

Ҳамма нарса пул ёки ортида манфаат турган ҳозирги пайтда ҳеч ким сизга бекордан-бекорга минбар бериб қўймайди. Сизни танимаган, билмаган сайтлар бекордан бекорга сизга минбар бериб, сиз учун минбар ташкил қилиб қўймайди.

Қолаверса, баъзиларининг “Форум”ларини усталик билан бошқаришади ва мақсадга эришадилар ҳам.

Масалан, “Бирлик”нинг “Форуми” ўзбек мухолифатини парчалаб, пароканда қилишда, бир-бирининг номидан бўҳтонлар ёзиб, юз кўришмайдиган қилиб юборишда қўл келган бўлса, энди баъзи рус сайтлари Марказий Осиё демократик кучларини бир-бирига дишман қилиб ташлаш, этник низолар чиқариш билан ҳам банд ва бунга қисман эришмоқда ҳам.

Бу нарсаларга ақли етмайдиган одам оз, аммо…

Владимир Путин бир ҳафта олдин Думага тақдим этган ҳисобот-нутқида “Бугун Собиқ Совет жумҳуриятлари ҳудудида яшаётганларнинг 100 фойиз ҳаммаси рус тилини билади ва бу бизнинг қуролимиз” деди. Ҳа, арқони ҳам, дори ҳам ўзидан деганлари мана шу бўлади!

Андижон қатлиомидан беш кун олдин

8 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Ўзбекистонда ҳам одамлар инқилоб дея кўчаларга чиқсалар бу ҳукуматнинг тагига сув келмайдими? (“Озодлик” радиоси).

ЖАВОБ: Бугун мен аниқ биламан, агар инқилоб деб минг одам чиқса, Каримов бу минг одамни оттиради. Агар икки минг одам чиқса, 2000ни ҳам оттиради. Парламент минбаридан туриб “Биз тинчлик учун керак бўлса 200 кишини пешанасидан отамиз” деган эди Каримов. “Тинчлик” деганида Каримов ўзининг курсисини, ўзининг вазифасини сақлашни назарда тутган эди.

Шунинг учун ҳам бугун билишимиз керакки, бу бўлаётган нарсаларнинг ҳаммаси- бугунги зулм-диктатуранинг хусусияти. Диктатура йўқолмас экан, ҳеч нарса ўзгармайди.

8 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Рус тилидаги Интернет сайтлари ҳақида ёзганингизни ўқиб, ўйланиб қолдим. Ҳақиқатдан ҳам тез-тез ғаройиб мақолалар пайдо бўлади ва бутун мухолифат ўшани муҳокама қилиш билан овора бўлади. Кейинги пайтда Ўзбекистон Ички ишлар вазирлиги раҳбарлари ҳақида шундай мақолалар пайдо бўлмоқда. Бу ҳам ўша сиз айтган каби жосуслик идорасининг ишими?(Шерзод).

ЖАВОБ: Илгари МХХ раҳбарияти ҳақида ҳам шундай мақолалар чиққан ва анча вақт ҳаммани “машғул” қилганди. Кейин Жўрабеков, Алимовлар ҳақида чиққанди. Ундан кейин Ички ишлар вазирлиги режалаган қатағонлар…

Ҳаммасида ҳам мен билдирган айни. Бу диққатни Каримовдан олиб қочишга ва у айбдор эмас, атрофида ана шундай даҳшатли одамлар бўлгани ҳолда у қийинчилик билан ишламоқда, деган фикр уйғотишга, оммани чалғитишга йўналган “сиё+сат”нинг маҳсули. Бу тузоққа ҳатто режимга мухолиф бўлганлар ҳам илинмоқда.

Президент девонида бу борада махсус хизмат ташкил этилгани ҳақида илгари маълумот тарқалганди. Бу ўша гуруҳ меҳнатининг “самараси”. Улар бир неча йўналишда ишлаётган кўринадилар.

Биринчидан, Каримовнинг айбларини яширсалар, одамларни чалғитсалар, иккинчидан Каримовнинг кимларнидир йўқотиш режасига замин ҳозирламоқдалар.

Эътибор бердингизми, кейинги пайтда қандай воқеа юз берса, Алматов, Иноятов, Қодиров, хуллас бошқа одам айбланмоқда. Каримовни эса унутиб ҳам қўйишди гўё. Буни устига ҳокимият Алматовга ўтган деган тентакона фикрга қадар етиб боришди.

Ҳатто Чориевлар намойиши бостирилиши масаласида ҳам Алматов айбланди. Мен уни оқламоқчи эмасман. Лекин Каримовнинг изни бўлмасдан Алматов АҚШ элчихонаси қаршисидаги одамларга куч ишлатишга журъат эта олмайди. Бу диктатуранинг метин қоидаси.

Эртага Алматовнинг ўрнига Тошматов келса, ундан разил бўлиши мумкин, лекин ундан юмшоқ бўлмайди.

Лекин шундай мақолалар пайдо бўлиб, кучишлатар идораларнинг сирлари очилиб турса, нимаси ёмон дейишингиз мумкин? Ёзилган ва ёзилаётганларнинг бирортасида сир очилмаган. Аксинча, улар умумий гаплар, иғвогарлик, оммани лақиллатишдан бошқа нарса эмас. Ҳаммасини тўпласангиз уммондан зарра ҳам эмас, ҳатто. Уммон бу диктаторнинг қилмишлари. Ҳақларида ёзилган одамлар жаллодлардир, бу инкор этилмас нарса, лекин ёзилган мақолаларда нега жаллодбоши ҳақида лом-мим дейилмайди, гап ана шунда.

Ойни этак билан ёпиб бўлмайдиган давр

9 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Чориевлар намойишининг бостирилиши масаласи АҚШ матбуотида ҳам ёритилдими?(Нозима).

ЖАВОБ: АҚШ матбуоти чексиз бир уммон ва дунёдаги барча воқеалар соатма-соат унинг “тўлқинлари”да ўз ифодасини топади. Жумладан, Чориевлар намойиши АҚШ элчихонаси қаршисида ўтгани, Ўзбек ҳукуматининг золимлиги шу ерда намоён бўлгани ва Чориевлардан бирининг бевосита АҚШда яшаётгани айниқса, бу хабарни мазкур мамлакатга бевосита боғлаган нуқталардир. Бундай хабардан бу ердаги бирор бир матбуот восита кўз юммайди.

Ахборот олами биз яшаётган дунёни бир ҳовучнинг ичига сиғдирмоқда, десак лоф бўлмайди. Кеча Баҳодир Чориевдан хат олгандим, у менга “Сиёсий Латифалар” бўлимида Алматов ҳақидаги латифа ўзига ёққанини ёзганди. Бугун эса мен билан бирга ишлайдиган америкалик дўстим:

-Кеча ота-онамга телефон қилгандим,-деди.

Ота-онаси биздан автобус билан борилса, 22 соатда етиб бориладиган Сант Лоуис шаҳрида яшашади. Баҳодир ҳам ўша ерда. Маҳаллий газетада (“Ст. Лоуис пост-диспатч”) Баҳодир ва оиласи ҳақида мақола чиқибди. Дўстимнинг онаси мазкур мақолани қирқиб почта орқали менга ва нусхаларини конгрессменларига жўнатибди. Етмишга яқинлашиб қолган бу америкалик аёл Ўзбекистондаги даҳшатлардан ларзага келиб Каримов каби диктаторлар йўқолиши учун дуо қилаётганини ҳам айтибди. -Бир-икки кунда газета келиб қолади,-деди дўстим.

Ҳа, бугун ойни этак билан ёпиб бўлмайдиган давр. Диктатура режимининг қилмишларини ана шундай бутун дунё билиб, кўриб, лаънатлаб турибди.

“Ҳақназаров”, “Абдуллаев” кабиларга ишонмайман

9 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Ҳақназаров, Сафар Абдуллаев кабиларга ишонмайман деган эдингиз, мана Сафар Абдуллаевнинг гаплари рост бўлиб чиқмоқда-ку, бунга нима дейсиз?(Насрулло).

ЖАВОБ:Менимча, ҳали бирортасининг гапи рост бўлиб чиққан эмас. Аммо Каримовга яхши хизмат бўлди бу, десангиз ишонаман. Чунки диктатуранинг зулм машинаси бирдай юриб тургани боис орада юз берган баъзи воқеалар “Ана айтилганлар содир бўлди” дегувчиларга баҳона яратди. Ваҳоланки шундай воқеалар 15 йилдан бери тинган эмас ва бирдай давом этиб келмоқда. Илгари ёзганимдек, бир неча киши “Мен Ҳақназаровман” дея чет эллардан сиёсий бошпана олганини эшитгандим. Биргина АҚШда ҳозир “Ҳақназаров” имзоси остида “ёзган” учта “сиёсий” қочқин яшар экан. Демак, бошқа мамлакатларда ҳам қанча.

Энди “Сафар Абдуллаев”лар пайдо бўлса керак, ҳатто милициядан, МХХдан турли сабаблар билан кетган баъзи кишилар ҳам “Сафар Абдуллаев мен эдим” дейишса ажабланмайман. Ишонмаслигим сабабига келсак, яна бир бор такрорлайман, Каримов атрофидагилар ахмоқ одамлар эмас, улар қоғозда ҳамма нарсани мутлоқ демократик кўрсатиш таълимотига эга бўлган каримовчилардир. Улар ҳеч қачон фалончини йўқотиш керак, деб план тузмайдилар, буйруқ, қарор ёзмайдилар. Агар йўқотиш керак бўлса, “Йўқот” деб юзма-юз айтиб қўя қоладилар. Фақат Каримовгина телефонда буйруқ бера олади. Қолганлар эса бундан ҳам қўрқадилар. Чунки улар бир-бирларига душман қилиб қўйилганлар ва бир-бирларини назорат қиладилар. Агар Алматов “фалончилар йўқотилсин” дея буйруқ ёзса, уни биринчи галда Каримовнинг ўзи жазолайди. Чунки у қоғозда ҳамма нарса силлиқ бўлишини, из қолмаслигини жуда ва жуда истайдиган диктатордир.

Маълумки, Каримов ичкарида берган буйруғининг бир учини ташқарига чиқарадиган одати бор. Кеча, 9 –Май куни у тайёрлаб қўйилган саволга жавобан, Интернет ҳақида гапириб қолди ва ёшларга сайтларни танлаб ўқишни ўргатишимиз, танлов ҳақи беришимиз керак деди. Айни пайтда улар четдан келаётганларни эмас, ўзимиздан чиққанларни ўқисинлар, ўзбек адиб ва ёзувчиларининг асарларини Интернетдан ўқисинлар деди.

Президентга яқин бўлган манбадан олинган хабарга кўра “Сафар Абдуллаев” номидан чиққан ва унга жавобан Алматов, Муллажонов, Қодиров, Иноятов тортишмалари тарзида пайдо бўлган мақолаларни Каримов “муҳокама” этган. Ёдингизда бўлса, бундай нарсалар қаердан чиқаётганини ёзган эдик. Каримов биринчи галда қаҳрамон адиблар, уларнинг ортидан садоқатли ёзувчи ва шоирларнинг веб саҳифаларини қилиш ва кирил ҳамда лотинда эълон этиш, таржимасини русча, инглизчада яратишни буюрган. Энг қизиғи бу ишга юқорида номлари зикр этилган одамлар жалб қилинганлар. “Сизларга ўзларинг ҳақда яхши гап эшитишнинг йўли шу, қўлларингдаги болаларни ишлатиб, ўзимизнинг одамларга веб саҳифалар қилиб берларинг ва жамиятни энди шу йўл билан бошқаришга ўтларинг. Ёшлар овқатни Интернетдан ейишга ишқибоз, демак биз ресторанни Интернетда очишимиз керак” деган Каримов. Бу битта “фойдаси”, яқин кунларда яна бир-икки “фойдаси” чиқади.

Шундан кейин ҳам сиз менга қандайдир “Ҳақназаров”, “Абдуллаев”ларга ишонишим кераклигини уқтирасизми?

Путиннинг думи

11 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Кейинги кунларда Ислом Каримовнинг 9-Майда Москвада ўтган парадда Дунё лидерлари билан ёнма-ён турмасдан Тошкентга қайтгани ҳақида турли миш-мишлар кўпайиб кетди. Сиз бу масалада қизиқиб кўрмадингизми? (Олимжон, 2005 йил, 11 Май)

ЖАВОБ: Табиийки диққат тортадиган масала бўлгани учун қизиқиб кўрдим. Украина президенти Юшенконинг қайтиб кетиши кўпчиликни ажаблантирмаслиги мумкин, аммо Каримовнинг МДҲ мажлисига кечикиб бориши ва дарҳол орқага қайтиши турли саволлар уйғотгани, табиий. Буни ҳар ким ҳар турли баҳоламоқда ва турли тахминларни айтишмоқда.

Тошкентда Президентга яқин манбадан олинган маълумотга кўра, Путиннинг иши кўплигидан Каримовга вақт ажрата олмаган ва шу боис Каримов кечикиб борган. Улар МДҲ мажлисига кириш пайтидагина юзма-юз келганлар ва Каримовнинг саломлашиш учун олдинга югуриб чиқиши Путинни ажаблантирган. Каримовнинг кечикиб келгани унга ёқмаган бўлиши мумкин. У юзини тескари қилиб, қўлини узатиб, беписанд саломлашиб ичкарига кириб кетган. Каримов эса ўзини йўқотиб, эшик ёнидаги зинага оёғини уриб олиб, қоқилиб кетган. Шу боис Ўзбек телевидениесида эски саломлашишлардан нусха кўчириб кўрсатилган. Аммо Рус ва халқаро телевидениелар бу манзарани қочиришмаган.

9- Май куни эса Каримов президент Буш билан учрашувдан ва ундан дашном эшитиб қолишдан қочган. Агар Москвада қолса дунё лидерлари билан ёнма-ён турганда у навбатга кўра Бушга яқин нуқтада туриши керак бўларди. Кейинги пайтларда бир қатор АҚШ ташкилотларининг Тошкентдаги фаолияти тўхтатилиши, АҚШ давлат котиби ва Буш рафиқасининг минтақага сафари чоғида чиққан гаплар ва уларнинг Ўзбекистонни четлашлар, яна бир қанча жуда жиддий сабаблар боис, Каримов дунё лидерлари кўз олдида Бушдан яхшигина дашном олиши, қочириқ гап эшитиши мумкин эди. Президент Путиннинг меҳмони ўлароқ унинг юзига қараб дашном берган АҚШ раҳбари Каримовга ҳам бир нима деса у “15 йил нина билан тўплаганим бир кунда йўқолиб қолмасин” деб ўйлаган бўлиши мумкин. Аслида йўқолиб бўлганидан хабари йўқ! Унинг нима деб ўйлаганини ўзи билади, аммо АҚШ раҳбари 9-Май тантаналарида қатнашмаганда Каримов Путиннинг орқасидан югуриб юрган бўларди. Бунга эса шубҳа йўқ.

Каримовнинг ўз мақсади бор!

12 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Андижонда намойишлар тинч ўтмоқда, мана мумкин экан-ку? Ёки Каримов инсофга келдими? (Ўктам, 2005 йил).

ЖАВОБ: Диктаторнинг инсофи етти мулкка ўт қўйилиши билан баробар.

Тошкентдан олинган маълумотга кўра Каримов баъзи жойларда ташкилий равишда, ҳукумат томонидан назорат остида намойишлар, пикетлар ўтишига изн берган.

Ҳатто бу намойишларда Бош вазир Мирзиёевнинг истеъфоси талаб қилинса ҳам индамаслик, кузатиш, ташкилотчиларни аниқлаш ва кейин қонуний тартибда жазога тортишни топширган.

Манбага кўра, бу “Каримовнинг истеъфоси талаб қилинмаса, бас!” дегани. Шу боис ҳукумат вакилларига намойишчилар, пикетчиларга “Президентнинг истеъфосини талаб қилсанглар, ўзларингдан кўринглар” деган пўписа-огоҳлантириш қилишлари топширилган.

Ҳукумат қарори билан баъзи қонунни шарҳловчи ҳужжатларга “Умумхалқ сайлови билан сайланган мамлакат раҳбарини қандайдир шахслар ва гуруҳлар томонидан истеъфога чақириш президентнинг шахсига ҳақорат, деб ҳисобланади ва бу борада Президентнинг шаъни ва шарафи ҳақидаги қонунда кўзда тутилган тартиб кучга киради” деган қўшимча киритилган.

Умуман Каримов халқнинг ғазабини ҳам бошқа томонга буриб, ундан ҳам ўз мақсадида фойдаланиш режасини тузганга ўхшайди.

Мухолифат бор бўлса…

13 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Андижонда тинч ўтаётган намойишлар қонли воқеаларга айланиб кетиши ҳам Каримовнинг инсофи, шафқатими? (Зафар, 2005 йил, 13 Май)

ЖАВОБ: Албатта, кечаги жавобимизда ҳам диктаторнинг инсофи етти мулкка ўт қўйиш билан баробар эканлигини айтган эдик. Ҳар ҳолда Андижондаги воқеалар қандай ривож топгани бугун эрта дақиқама дақиқа аниқ бўлади. Аммо ҳукумат уларни аллақачон “террористлар” деб эълон қилди. Бу эса навбатдаги “шафқат”нинг ишорасидир. Намойишчилар радикал диний оқимга мансуб дейилиши эса, ўлмай қолганларни осон кунлар кутмаётганидан даракдир. Гап шундаки, бундай намойишлар, “ҳужум”лар Ўзбекистонда инқилобга айланиши мушкул. Бунинг учун сиёсий замин, сиёсий шароит йўқ. Бу эса жуда хавфли. Андижонда одамлар ўлдирилгани каби, бошқа жойларда ҳам ўлдирилаверади ва диктатура уларга турли тамғаларни ёпиштираверади. Бу ҳолда исёнлар кўпайиб боравериши ва натижаси жуда хунук оқибатларга бориб етиши мумкин.

Агар демократик-сиёсий мухолифат мавжуд бўлса, ҳозир Андижонда ўзини кўрсатиши, майдонга чиқиши керак эди. Лекин… Мухолифатман деганлар воситачилик қилишимиз мумкин, дея баёнот беришди. Ваҳоланки мухолифатнинг вазифаси воситачилик қилиш эмас, балки намойишларни бошқаришдир.

Шундай ҳам йиллар давомида ҳукуматга режимни кучайтириш учун баҳона яратиб бераётган баъзи гуруҳлар яна майдонга чиқиши ёки чиқарилишига эса шубҳа йўқ. Тошкентда Исроил элчихонаси олдидаги воқеа бунга бир мисол.

Грантчилар

14 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Мухолифатнинг четда юриб “Мана мен лидерман” деяётганлар тинч жойдалар ва дарҳол нега Каримовни халқаро судларга бермаяптилар? Нега БМТга ва бошқа халқаро ташкилотларга мурожаат этмаяптилар?(Маъруфжон)

ЖАВОБ: Бундай иш учун грант берадиган топилса, дарҳол қойил мақом қилиб бажарадилар. Ҳар ҳолда шуни кутиб турган бўлсалар керак.

Нима қила олишимиз мумкин?

14 Май, 2005 йил.

САВОЛ:Сиз нима деб ўйлайсиз? Бундай пайтда хорижда турган, диктаторликни тугатилишини истайдиган ўзбеклар нима қилишса тўғри йўл тутган бўлишади ва Андижонликларга ёрдам берган бўлишади?

Агар Андижонликлар яна 2-3 кун туриб беришса Узбекистоннинг қолган вилоятларида ҳам халқ кўтарилишлари бошланса керак. Бу эса диктаторликнинг тугашига олиб келиши мумкин…Муҳаммад Солиҳ ва бошқалар қаерда? Шу пайтдан фойдаланиб халқни кўтарса бўлмайдими?? Каримовнинг ОМОН чилари ҳаммани бостиришга кучи етмайди, балки уларнинг ҳам жонига теккан…

Мана Жиззах ва Тошкент ҳам кўтарилса керак деб ўйлагандим, чунки улар ҳаммадан кўпроқ бу режимдан зарар кўрган регионлар…Бошқа вилоятларда халқ кўтарилишининг бошланиши Андижонликларга босимни пасайтиради, чунки бир қисм кучларни бошқа ёққа ташлашга мажбур бўлади…Лекин бошқа вилоятлар Андижонда нима бўлаётганидан бехабар, алоқалар узиб ташланган, Рус ТВ лари эса Каримовни қўллаб, унга мослаб кўрсатишаяпти…

Толиб Ёқубов бошчилигидаги ва бошқа инсон хуқуқларини ҳимоя қилувчи ташкилотлар шу пайтда сергак туришлари керак, чунки улардан бошқа ҳеч ким қолмади ҳисоби…Жиззахда Ёмонқулов ва ҳалиги ёш ҳоким болани шу пайтда бир ёқлик қилса бўларди…

Андижонликлар мард одамлар экан…Наҳотки, ёрдам беролмасак? (Полвон).

ЖАВОБ: Каримов оддий намойишчиларни ҳам жиноятчилар деб атади ва қуролли гуруҳларга боғлаб уларни исломий экстремистларнинг яқинлари деб эълон қилди. Бу эса қатағоннинг яна бир даври бошланишидан дарак беради.

Четдагилар бунинг ёлғонлигини исботлаш йўлида ёрдаб беришлари мумкин. Қўлидан келганлар “Озодлик” ва ББC га бевосита интервью берган андижонликларнинг сўзларини тезлик билан инглиз тилига таржима қилиб тарқатсалар яхши бўлар эди.

Иккинчиси, қирғизларнинг шундай кунда тутган ишлари ибратли эди. Улар хориждаги қирғизларнинг жамиятини тузиб, имзо тўплашган ва халқни қўллашларини эълон қилгандилар.

Учинчиси ҳар ким ўзи яшаган жойда Ўзбекистон элчихонаси ёнига бориб, Каримов режими тинч аҳолини ўлдирмасликни талаб этса катта ёрдам беради.

Тўртинчиси, халқаро ташкилотларга мактублар йўллаб Андижондаги даҳшатни текшириш ва тинч аҳолини ҳам ўққа тутган Каримовни судга тортиш масаласини талаб этиш керак.

Каримовга тўхта дейдиган йўқми?

14 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Каримовга тўхта дейдиган йўқми? (Умида).

ЖАВОБ: Диктатор Каримов халққа ўт очишга буйруқ бериб ўзининг қўндан қайтмайдиган баттол эканлигини яна бир бор кўрсатди. Расмий хабарларга кўра, Андижонда ҳукуматнинг кучларига бевосита Каримовнинг ўзи раҳбарлик қилган ва ижрочиси Алматов бўлган.

Бугун эса Каримов “Мен Андижон вилоят ҳокимлиги ёнида намойиш қилаётган 200 кишига(?) қарши ўқ отмасликни буюрдим” деган. Бу диктаторнинг юзи иккита, балки еттита эканлигини ҳам кўрсатадиган бир далил.

Каримовга фақат Ўзбек халқи “Тўхта!” дейиши мумкин ва бугун Андижонда ана шу ҳайқириқ янграмоқда.

Халқ ва иши битганлар

14 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Андижондаги қонли воқеалар Каримовнинг иши битганини кўрсатмаяптими? (Ҳикмат, 2005 йил, 14 Май).

ЖАВОБ: Диктаторнинг иши битган, лекин мухолифатнинг ҳам иши битганки бошқарувни қўлга ололмади. Бир томонда халқ ва иккинчи томонда иши битганлар. Вазият ана шу.

Эчкига жон, қассобга мой қайғуси

14 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Афсуски, бу воқеалар сиз айтган каби Ўзбекистонда бошқарувни қўлга оладиган сиёсий мухолифат йўқлигини кўрсатди. Ўзини мухолифатнинг отасиман деб юрганлар эса Каримовга ўхшаб дунёни чалғитишдан нарига ўтмаётирлар. Ҳатто Муҳаммад Солиҳ турли мамлакатларнинг матбуотига суҳбат бериб, биз воқеаларни Гуржистон, Украина, Қирғизистондаги каби инқилобга айлантираяпмиз, дея ёлғон баёнот тарқатишга қадар етиб борди. Бунга нима дейсиз? (Бахтиёр).

ЖАВОБ: Бу савол менга эмас, унга экан. Лекин ҳақ савол. Эчкига жон, қассобга мой қайғуси, деб бекорга айтишмаган. Бундай воқеалардан сиёсий багаж қилиб олиш баъзиларнинг ҳунари. Қойил қолиш керак!

Бу бизнинг фожиамиздан далолат

14 Май, 2005 йил.

САВОЛ: “ЭРК” биз орада воситачилик қилмоқчимиз, деб эълон қилганди. “Озодлик” радиосига берган суҳбатида эса Муҳаммад Солиҳ биз Каримовнинг бу даражага бориб етишини тахмин қилмаган эдик деди. Диктатор Каримовнинг зулми қачонлардир бу даражадан ошиб кетганини наҳотки у билмаса?!. “Бирлик”нинг позицияси ҳам бундан фарқ қилган эмас. Сал нарсага этак кўтарадиган “Озод деҳқонлар” лидери ҳам ўртада йўқ эди. Бу нимадан далолат?(Шерзодбек, 2005 йил. 14 Май).

ЖАВОБ: Бу менинг ҳам диққатимни тортди. Сиёсий латифалар бўлимига қарасангиз ҳажв йўли қилинган жавобни топасиз. Лекин жиддий жиҳати шуки, бу бизнинг фожиамиздан далолат.

Буни ҳам эплай олишмади

14 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Андижон воқеалари Ўзбекистонда бугун ўзини мухолифатман деяётганлар куч эмаслигини кўрсатди. Агар улар бор бўлганларида нима қилишлари мумкин эди? (Шоира).

ЖАВОБ: Мен мухолифат лидерлигига даъво қилмаётирман, буни такрор ва такрор ёзиб келмоқдаман, сиёсий фаолиятимни тўхтатганимга 10 йил бўлди. Аммо мана шу воқеалардан кейин сиёсатга қайтсаммикан, деб ҳам ўйлаб қолдим. Лекин бу ҳали фақат ўй, қарорим аниқ эмас.

Мен бугунги “мухолифат”нинг мавжуд кучини яхши билганим боис улардан ёлғиз тезкор хабар тарқатишнигина кутгандим. Аммо буни ҳам эплай олишмади.

Мен уларнинг сўзловчиси эмас

14 Май, 2005 йил.

САВОЛ:Қирғизистонда мухолифат дарҳол Ўшга бориб бошқарувни қўлга олганди. Лекин Андижонда “ЭРК”, “Бирлик”, “Озод деҳқонлар” етакчилари кўринган эмас. Ваҳоланки у ерда очиқ микрофон бор эди ва халқни бошқаришга имкон туғилганди. Мана сиз нега Андижонга етиб бормадингиз? (Бек, 2005 йил, 14 Май).

ЖАВОБ: Мен уларнинг сўзловчиси эмас. Ўзимга қолганда эса агар Андижонга етиб борадиган заррача имконим бўлганда, ҳозир саволларга жавоб ёзиб ўтирмаган бўлардим. Лекин воқеалар мана шундай тус олишини ва Каримов қон тўкишдан тўхтамаслигини тахмин қилиб келаётгандим.

Анда жоним узилди

14 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Ўзбекистон халқи ҳақиқий хабарлардан узиб қўйилди. Агар мухолифатнинг кучи бўлганда, Андижондаги вакилларига асосланиб дақиқама-дақиқа хабар тарқатиб турган, Ўзбек халқини ва дунё жамоатчилигини хабардор этган бўлмасмиди? (Садриддин).

ЖАВОБ: Мен масалан, “Ҳаракат” веб сайтининг бошида андижонлик Пўлат Охун тургани боис тез-тез бу веб саҳифани кузатдим, аммо хабарлар Хўжа Аҳрорнинг ўлиги каби эди. “Мухолифат”нинг қолган веб саҳифалари ҳам Каримов отган ўқдан йиқилган одам каби чалажон,қимир этмасди. Боримиз шу!

ҚОТИЛ

ПОДИШОҲ!

Мен уйимга сиғмаяпман,

Деворлар бўғар

Мен уйимда йиғлаяпман,

Қачон кун туғар?!

Сен майдонда биғлаяпсан,

Андижоним, оҳ!

Сен болангни тиғлаяпсан,

Қотил подишоҳ!

АНДА ЖОНИМ УЗИЛДИ

Бобур майдонида Бобур йиғлади,

Ўзбекнинг боласи бо бир йиғлади,

Исломнинг дастидан Ислом ингранар,

Балки бу ваҳшатдан Қодир йиғлади?

Йиғламаган сўқир Ислом Каримдир,

Йиғламаган чўтир Ислом Каримдир,

Саройнинг битлари йиғлолмас яна,

Йиғламаган қўтир Ислом Каримдир.

Қолганлар йиғлади элу эр бўлиб,

Кўз ёши, қон оқди битмас сел бўлиб,

Андижоним, анда жоним узилди,

Тану жоним оёқ ости, ер бўлиб.

Йиғламаган сўзлар гўрга қўйилсин,

Йиғламаган ўзлар ғамдан сўйилсин.

Тангри, қудратингни намойиш айла,

Йиғламаган кўзлар оқсин, ўйилсин!

2005, 13

Афсуски…

14 Май, 2005 йил.

САВОЛ:Агар Ўзбекистоннинг бошқа вилоятларида ҳам намойишлар бўлганда балки Каримов шошиб қолган ва Андижонда ўқ отишга жазм этолмаган бўларди, мухолифат буни ҳам бажара олмади. Агар мухолифат демократик сиёсий куч бўлганда бир соатда мамлакатнинг турли нуқталарида намойишлар бошланиб кетган бўлмасмиди?(Рустам).

ЖАВОБ: Қўшиламан, гапингиз ҳақ. Афсуски сиёсий куч эмас.

Қани бизнинг мухолифат?

14 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Ўзбекистондаги демократик кучлар қани? Қани бизнинг мухолифат? (Ҳакимбек).

ЖАВОБ: Ўзбекистонда диктатор Каримов демократик сиёсий мухолифатни ҳам ўлдиргани боис намойишлар ўз бошига ўтмоқда, ҳатто орага қурол ҳам аралашмоқда., баъзи радикал гуруҳлар ҳам “очко” ишламоқдалар.

Бугунга қадар Каримов Ўзбекистонда демократик мухолифатни тор-мор этгани яшириб келинди, баъзиларнинг нафс баҳонасида мухолифатчилик қилишлари эса дунё жамоатчилигини чалғитиш эди. Бундан табиийки, диктатор фойдаланди.

Гина кудуратнинг қурбонларимиз

15 Май, 2005 йил.

САВОЛ:Андижондаги воқеалар бир-биримизга гина кудрат сақлаш туфайли қўлдан чиққан имконият эмасми? (Дўст).

ЖАВОБ: Бўлса бордир! Аммо мен уни имконият деб қараганим йўқ.

Гина сақлаш-ёмон. Мен гапим бўлса айтиб, йўлимда давом этавераман. Ватан истиқболи масаласида ҳар қандай одам билан гаплашишга ҳозирман. Шундай қилиб ҳам келаяпман. Гарчи гина сақлашга арзийдиган баъзи одамлар бўлсада. Чунки уларнинг хатолари боис бугунга қадар ўзбек халқи зулм чекмоқда, жон бермоқда, миллат сифатида оёқ ости бўлмоқда. Бу эса мени қаттиқ ўйлатади, ранжитади, азоб беради. Иккинчидан, савол-жавобларда баъзи одамларнинг исм-шарифлари айланиб қолса, буни гина деб қараманг. Агар уларнинг исм-шарифларини олиб ташлаганимда, бу балки менинг уларга гина сақлаганим белгиси бўларди.

Имконият масаласига келсак…Ҳали, 1992-1993 йиллар эди. Мен биринчи этапда ютқиздик, буни тан олайлик, хатоларни таҳлил қилайлик, уч-тўрт йил ҳукуматга индамаган бўлиб кўринайлик, ўзимизни унуттирайлик, аммо халқ ичида сиёсий тайёргарликни кўрайлик, сиёсий куч сифатида кейин бирдан майдонга чиқайлик, деган таклифни айтганман. Валлоҳи, буни Каримов шахсини яхши билганим учун айтган эдим. Ўшанда кимдир мени қўрқоқликда айблаган эди. Кимдир вақт ўтиб кетади, деди. Кимдир эса Каримовни дунёда фош этиб туришимиз керак деди. Яна кимдир агар ҳар куни бир нарса қилиб турсак, халқ биз билан бирга бўлади, бўлмаса унутади деди. Демократ бўлганим учун кўпчиликнинг фикрига бўйсундим. Аммо ички бир оғриқ билан. Чунки қадамба-қадам чоҳга қараб кетавердик. Йигитлар тўкилавердилар, тўкилавердилар…

Жуда кўп ҳаракат қилдим тушунтиришга, тушунишмади. Кейин мен сиёсатни тарк этдим.

Мана орадан ўн йил ўтди. Уларнинг қилган ҳамма ишлари зулмнинг фойдасига бўлди. Майли, бу ҳам гина бўлмасин, бу ҳам тарихнинг ҳукмига ҳавола!

Мен бугун ҳам сиёсий тайёргарликсиз бирор натижа чиқишига ишонмайман. 1991 йилда катта тайёргарлик қилган эдик ва орамиздан чиққанлар ҳамма нарсани бузишганди. Шунда мен катта тайёргарлигимиз ҳам ҳали сиёсий тайёргарлик эмас эканлигини англаб етганман.

Агар биз ўшанда уч-тўрт йил ўзимиз билан ўзимиз овора бўлиш кўринишини берсак, Каримов талтайиб қоларди ва демократик-сиёсий тайёргарликларга эътибор ҳам қилмайдиган бўларди. Аммо ҳар йили бир нарса чиқариш билан уни ухламайдиган қилиб қўйишди. Шундай бўлдики, бирор йил бир нарса чиқмаса, энди Каримовнинг ўзи чиқарадиган бўлди. Ўзбекистонда бир қатор ёш демократлар сиёсий тайёргарлик кўраётган ва 2007 йил сайловларида сиёсий куч сифатида майдонга чиқмоқчи эдилар.Аммо бугун уларнинг йўлларини бекитишди.

Билмадим, бу қаттол зулм қачонга қадар 26 миллион халқнинг бошини тегирмон тошидек эзар экан?

Мен одамларни ўлимга руҳлантира олмайман!

15 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Наҳотки сиз демократик кучлар борлигига, ҳали ҳам Ўзбекистонда инқилоб бошланганига ишонмайсиз? (Йигит).

ЖАВОБ: Йўқ, ишонмайман. (Мен ҳаяжонга эмас, заковатга ишонадиган одам-ЖМ) Ўзбекистонда демократик кучлар борлигига эса ишонаман. Аммо улар ҳокимиятни қўлга оладиган сиёсий мухолифат даражасига кўтарилмади, тўғрироғи кўтарилишига қўйилмади. Каримов бунга йўл бермади.

Диктатор Каримов инқилобга йўл берадиган феномен эмас. У сўнгги жони қолгунча курашади, агар керак бўлса, мамлакатнинг ярим халқини ҳам қириб юборади ва баҳона топиб, уларнинг ҳаммасини ислом экстремистлари, деб эълон қилади. Мен буни Каримовни шахсан таниган шахс сифатида ишонч билан айтаман.

Агар сиз айтган инқилоб юз берса ва Каримов режими йиқилиб ўрнига қандайдир “демократик кучлар” келса, мен сиёсатнинг “с” ҳарфини ҳам билмас эканман, дея очиқ айтишга тайёрман.

Ҳозир эса мен бекордан-бекорга ўлиб кетаётган бегуноҳ одамларга ачинмоқдаман, мотам тутмоқдаман.

Бунинг ўрнига одамларни руҳлантирсангизчи, дейишингиз мумкин. Кейинги пайтда такрор ёзганимдек, ўз жонимни иссиқ жойда сақлаган ҳолда одамларни ўлимга руҳлантира олмайман! Бу қўлимдан келмайди

Дунё ҳақиқатни билиб олди

15 Май, 2005 йил.

САВОЛ: Мен АҚШнинг халқаро CНН телеканалида Андижон воқеаларига бағишлаб берилган кўрсатувни кўрдим. Каримовни қаттиқ қоралаб беришди, дунёда фикр Каримов зарарига ўзгара бошладими? (Мансур).

ЖАВОБ: Мен ҳам кўрдим. Бошқа матбуот воситалари ҳам Каримовни исломий экстремизмга қарши кураш шиори остида бегуноҳ одамларни ўлдирганликда айблашмоқда. Бугун бутун дунё унинг қотил эканлигини тушуниб турибди. Лекин Ўзбекистонда демократияни ўрнатадиган куч ичкарида.

Бугун бўлмаса эртага, эртага бўлмаса индинга Ўзбек халқи ҳам демократияга, озодликка, ҳақиқий мустақилликка етади. Каримов билан бирга унинг жаллодлари барибир адолат ҳузурида жавоб берадилар. Қаро меҳнати билан уларни боқаётган, кийдираётган халққа қарши ўқ отган, қон тўккан одам ким бўлишидан қатъий назар нонкўрдир. Каримов ҳам нонкўрлик қилди, қотиллик қилди, падаркушлик қилди, болакушлик қилди. Падаркушнинг охири войдир! Болакушнинг ҳаққи тавқи лаънатдир! Унга шерик бўлган жаллодлар ҳам айни қисматга муносиб бўладилар.

Улар дунёни алдашга ўргандик ва яна бир бор алдаймиз дейишмоқда. Аммо ўз халқининг қотиллари ҳаммаёқни бекитиб олганига қарамай дунё ҳақиқатни билиб олди!

Халққа қулоқ тутайлик!

23 Май, 2005 йил

САВОЛ: Андижон қатлиомидан кейин мухолифат нима қилмоқчи? (“Озодлик” радиоси).

ЖАВОБ: Андижонда 2005 йилнинг Май ойида намойишлар бошлангандаёқ Ўзбек Демократик кучлари унинг ёнида, халқнинг ичида бўла олмадилар, шу боис намойишлар сиёсий курашдан қуролли ҳаракатга юз тутди ва Каримовнинг бешафқат зулми билан қонга беланди. Бугун шу боис одамлар демократик кучлардан тарқоқликка барҳам бериш ва бирлашишни талаб қилмоқдалар!

Намойишлардан кейин ҳамма ўз ҳолича курашмоқда. Лекин дунё, Каримовнинг жиловини тортадиган дунё Ўзбек демократик кучларини Гуржистон, Украина, Қирғизистондаги каби қўлламади ва қўлламаётир. Бунинг сабаби эса уни реал куч деб тан олмаётганидадир.

Мен шу фожеалар давомида дунё сиёсатида бевосита сўз соҳиби бўлган жуда кўп одамлар билан гаплашдим. Уларнинг ҳаммасида битта фикр мавжуд. Улар “Ўзбекистонда мавжуд ҳукумат кетган тақдирда унинг ўрнини оладиган демократик-сиёсий алтернатив куч йўқ. Агар шундай куч мавжуд бўлганда Андижонда дарҳол ташаббусни қўлга олиб, масалани қамоқдагиларни қўйиб юбориш билан эмас, балки янги демократик ҳокимиятни эълон қилиш билан ҳал этарди ва мамлакатнинг ҳамма жойида халқни бирданига кўтарса Каримов режими қулар эди” дейишади.

Шундан келиб чиқиб, таклиф қилмоқчиман, бу таклиф фақат меники бўлиб қолмаслиги учун, қурултой қатнашчилари ҳам муҳокама этсинлар ва бир қарорга келсинлар.

1.Ўзбекистон Демократик кучларининг миллий конгрессини тузиш керак.

2.Агар шу кунларда Андижон масаласида айтаётган гаплари самимий бўлса, ким бўлишидан қатъий назар, қаерда бўлишидан қатъий назар агар демократияни қўлласа ва Каримов режимига қарши бўлса, бу конгрессга қўшилсин.

3.Ташкилотлар, шахслар Андижонда ҳалок бўлганлар хотираси ва ватан келажаги учун гина-кудрат, низоларга мораториум эълон қилишсин. Масалан, мен 15 Майдан эътиборан эълон қилдим. Мамлакат озод бўлгандан кейин ҳар қандай гапни гаплашиш имконияти бўлади.

4.Мазкур миллий конгресс дунёга ўзбек демократик кучлари борлиги ва алтернатив сиёсий куч мавжудлигини намойиш этиш учун радио, Интернет орқали бўлсада демократик кучларнинг умумдунё қурултойини чақирсин ва мувофиқлаштирувчи кенгаш тузилсин.

5.Ҳамма истаган жойида ва вазифасида қолган ҳолда мазкур кенгашда тенг аъзо ҳисоблансин ва мувофиқлаштирувчи кенгаш ҳайъати лидерлик вазифасини бажарсин.

6.Мухолиф вебсайтлар мазкур кенгашнинг дафтарини очсинлар ва истаганлар унга ёзилсинлар.

Биз агар куч бўлсак, дунё қўллайди, халқ қўллайди ва Каримов битади. Агар пуч бўлсак, дунё қўлламайди, халқ ҳам қўлламайди, Каримов ва каримовчилар ютади.

Агар яна баҳоналар билан бу имкониятни қўлдан чиқарсак, демак яна ўлик санаш, орқадан йиғлашдан бошқа нарсага ярамаймиз! Каримовдан кейин ҳокимият “кичкина Каримов”га ўтиб кетиши ва у халқни демократия ўйини билан яна бир неча йиллар алдаши мумкин.

Бу аччиқ ҳақиқатни тушуниб олайлик!

Бу ўқиган ҳар бир кишининг ўз мурожаати бўлсин ва бунга тузатишлар киритсин.

Радио орқали муҳокамада қатнашчилар бу таклифни қўлладилар ва таниқли ҳофиз, сиёсатчи Дадахон Ҳасан “Мазкур миллий конгресснинг биринчи аъзосиман” деб эълон қилди. Хўш ким иккинчи, ким учинчи, ким…

“Маҳалла”да дув-дув гап

27 Май, 2005 йил.

САВОЛ: “Маҳалла” газетасида “Озодлик” радиоси ҳақида чиққан мақоладан хабарингиз борми? Бунга муносабатингиз қандай? Ундан МХХнинг ҳиди келмаяптими? (Бобуржон).

ЖАВОБ: Мен газетанинг қарийб икки саҳифасини ишғол этган “Огоҳ бўлинг, информацион хуруж!: рукнида икки сарлавҳа-икки каллалик “Бўҳтон кўп, виждон қаерда?!” “Сўз тузади, сўз …бузади” деган мақоласини ўқидим. Ундан МХХнинг ҳиди келаяпти дейиш мумкин эмас. Балки уни МХХ тайёрлаган. Бундай мақолаларни Совет даврида КГБ ҳам худди шу усулда тайёрлаб келган. МХХ бу борада ҳам ўзининг салафига содиқ қолган.

МХХ тайёрлаганини кўрсатувчи далиллардан бир нечтаси:

1.Мақолада “Озодлик” радиосининг бир қанча дастурларидан жуда кўп парчалар келтирилган. Эшиттиришларни кунба-кун ва сўзма-сўз ёзиб бориш, кейин қоғозга тушириш Ўзбекистонда фақат МХХ томонидан шўрлик халқнинг пули билан амалга оширилади.

2. Мақолада шундай фактлар борки, уни бирорта журналист тугул, Ички ишлар вазирлиги ҳам билмайди. Масалан, “Америка овози” радиосининг раҳбарларидан бири Ўзбекистонга “маишат” учун борган экан, хотинбозлик қилган экан… Буни, агар шундай ҳол юз берган бўлса, чет элликларнинг ортидан кузатиб юрадиган МХХ билади, холос.

3.Мақолада “Озодлик” радиосининг баъзи мухбирлари қаерга боргани, ким билан қандай муомала қилгани, нимани ёзиб олгани каби “далиллар” келтирилади. Бу ҳам МХХнинг таъқиб-кузатишлари натижасидир ва ҳоказо.

Лекин Совет давридаги каби бугун МХХ яна қовун туширган ва “Озодлик”ни яхшилаб танқид эмас, тарғиб қилган. Маълумки, Ўзбекистонда кўпчиликнинг радио эшитиш имконияти йўқ. Улар Андижон воқеаларини қулоқдан-қулоққа эшитдилар. Мана энди, МХХ “журналист” Шуҳрат Улуғзода (исми-шарифни қаранг!!) номи билан ўз мақоласида “Озодлик” радиосида Андижон воқеалари бўйича берилган маълумотларнинг муҳим нуқталарини қоғозга тушириб, қора ҳарфларда ажратиб келтирган ҳолда халқни асл воқеадан воқиф этди. “Озодлик” радиосининг Андижон борасидаги муҳим хабарлари халққа тўла етиб боргани билан унинг ходимларини қутламоқ керак. Энди “Озодлик”ни эшитмаганлар ҳам эшитадиган бўлдилар.

Ўзини енгмаган, ўзгани енголмайди!

2 Июн, 2005 йил

САВОЛ: Андижон воқеалари бўйича қандай фаолият қилмоқдасиз?(Озодбек).

ЖАВОБ: Диктатура режимига қаршимиз, демократиядан ёнамиз, деган гуруҳлар ва шахслар 15 йил давомида кураш учун умумий бир замин топа олмадилар ва гина-кудратлар, шахсий манфаатлар ҳамда амбицияларини енгиб, бир тўхтамга кела олмадилар. Шу боис ҳам бугун дунё жамоатчилиги Ўзбекистонда мухолифат деярли йўқ, ўзларини мухолифат деганлар ички низоларини енга олмаяптилар деган гапни очиқ айтмоқда.

2005 йил, Май ойининг илк кунларидаёқ Андижонда намойишлар бошланганда Ўзбек демократик кучлари халқнинг ёнида, халқнинг ичида бўла олмадилар, шу сабаб сиёсий намойишлар билан бир қаторда қуролли ҳаракат ҳам юз берди. Каримовнинг бешафқат зулми эса тинч мақсадли намойишларни қонга белади. Шундан кейин одамлар демократик кучлардан тарқоқликка барҳам бериш ва бирлашишни талаб қилдилар.

Мен гарчи бизникилар бирлашмаслигини билсамда кўпчиликнинг истакларини инобатга олиб, балки Андижонда миллатнинг қони тўкилиши кўзларни очгандир, деган ўйда ягона чиқиш йўли сифатида Ўзбекистон демократларининг бирлашиши зарурлиги таклифи билан чиқдим.

Бу:

-биринчидан, демократ кучлар бирлигини намойиш этиш ва Каримовнинг тарқоқликни яратиш юзасидан 15 йиллик ишини пучга чиқариш учун керак бўлса:

-иккинчидан, режимни йиқитиш учун замин ҳозирлаган бўларди;

-учинчидан, бу демократик кучлар миллат ва тарих олдида гуноҳкор бўлиб қолмасликлари учун асос яралган бўлурди.

Хорижий радиоларда чиқиш қилган оддий ўзбеклар рўй берган воқеаларда мухолифатнинг бевосита айби бўлмасада билвосита айби борлиги, яъни маъсулияти бор деб айтганда ҳақ эдилар.

Каримов режими бугунги даражага етишида демократик кучлар бирлашишига раҳна солиб келганлар ҳам баб-баравар айбдордирлар ва тарих бунинг баҳосини беради, албатта.

Мен бирлашишга ишонмаганимнинг боиси шундаки, бу масалани 1991-92 йилларда ҳам кўтаргандим. Ўшанда Ўзбекистон Демократик кучлари Форумини тузиш таклифи билан чиққан эдим. Бугунги каби кўпчилик қўшилган ва бугунги каби кимлардир турли баҳоналар билан қўшилмаган эдилар. Кейин бирлашиш масаласи яна бир неча марта кун тартибига келди ва яна амалга ошмади. Балки кимларгадир худди мана шу нарса керакдир!

Мен бу сафарги таклифимда илгарилари баҳона бўлган сабабларга ўрин қолдирмаслик учун Конгресс фақат мувофиқлаштирувчи рол ўйнайди ва диктатурага қарши, демократиядан ёна бўлган одамларнинг биргаликдаги ҳаракатларини тарқоқликдан бир кучга айлантириш мақсадида фақат маслаҳат кенгаши бўлажагига эътибор қаратгандим. Аммо бу занглаган зеҳниятнинг кўзини оча олмади. Илк кун улуғ ҳофиз Дадахон Ҳасан: Ўзбекнинг кўксидаги гина кудуратни қон ҳам юва олмайди, деган эди ва ҳақ бўлиб чиқди.

Сўнгги имконият деярли бой берилган бўлсада, лекин умид ўлган эмас. Конгресс таклифини қўллаганлар ҳар қачонгидан ҳам кўп ва улар бирлашган ҳолда фаолиятни давом эттирсалар балки келгусида бу ҳаракат занглаган зеҳниятнинг сўқир кўзларини очишга хизмат қилар ҳамда бошқаларни ҳам майдонга йиғар. Бунга эса шароит лозим.

Конгресс Низомининг лойиҳаси Конгрессга қўшилиш учун мурожаат қилганларда деярли эътироз уйғотмади. Зотан конгресс асосан маслаҳат кенгаши мақомида бўлгани боис унинг ҳайъати ва кординаторини ҳам электрон ёзишмалар йўли билан аниқлаш мумкин.

Истаган одам координаторликка ва ҳайъат аъзолигига кириши мумкин. Бунинг учун истак бўлса бас. Чунки бу вазифа эмас, балки имконияти доирасида миллатга, ватанга хизматдир.

Масалан, Конгресснинг веб саҳифасини яратиш ва аъзолар фаолиятини мувофиқлаштириб туриш катта ишдир. Мен бу ишни бажаришни Фарҳод Иноғомбоевдан сўрадим, у рози бўлди. Бунинг учун унга раҳмат айтмоқ керак. Агар яна кимдир бу ишни қилишга розилик билдирса у ҳолда ҳайъатда танлов имконияти ҳам бўлади.

Демак, икки масала:

1.Кординатор номзодига фикрингиз.

2.Ҳайъатга аъзо бўласизми? Хизматга бормисиз?

Ана шу икки саволга жавоб бериш билан Конгресснинг келажагини ҳам яратган, занглаган зеҳниятнинг кўр кўзларини очиш томон одим отган бўласиз.

Бугун шу нарса аниқ-ки, четдан туриб ҳар қанча сиёсий, иқтисодий босим қилган билан диктатура режимини ўзгартириш мумкин эмас. Аксинча у янада ёпиқ режимга айланади ва бугунги каби қатағонни янада кучайтиради.

Уни ўзгартирадиган куч мамлакатнинг ичида. “Биз бу режимга қаршимиз!” деганлар орасида занглаган зеҳниятни тозалай олсак, масаланинг моҳиятини англаймиз ва халқ билан бирлашамиз. Акс тақдирда бугунги вазиятнинг давом этиши Каримовга ўзидан кейин ўзи каби яна бир зулмдорни тайинлаш имконини яратади.

Мағлубиятни зафар деб жар солиш, гина-кудуратни қадрият деб билиш, тор манфаатга қул бўлиш.. токайгача! Унутмайлик, ўзини енгмаган, ўзгани енголмайди!

Бу демократиянинг мағлубияти ва диктатуранинг зафари бўлади

18 Июн, 2005 йил

САВОЛ: Ўзбекистон-АҚШ муносабатлари бузилмоқда, бир нарса қилмайсизларми?(Мангуберди).

ЖАВОБ: Мен қуйидаги баёнотни ёзиб дўстларга юбордим ва уларнинг тасдиғидан ўтгач, кеча эълон қилдик. Аммо “ЭРК” ва “Бирлик” эълон қилишмади.

“2005 йилнинг Май ойида Андижонда юз берган қонли воқеалардан кейин Ўзбекистон ва АҚШ муносабатлари жиддий ўзгаришларга юз тутмоқда. Бир қатор АҚШ ташкилотлари Ўзбекистондан чиқариб юборилди ёки чиқиб кетмоқдалар. Мана энди АҚШнинг Хонобод аэродромидаги ҳаво кучлари фаолиятини чеклаш ва бу кучларни бошқа жойга чиқариш ҳақида ҳам гап сўзлар бўлмоқда. Шунингдек, Ўзбекистонга нисбатан жиддий санкциялар қўйиш чақириқлари янграмоқда.

Ана шулардан келиб чиқиб, Демократик Ўзбекистон Конгресси қуйидагиларни баён этишни лозим деб ҳисоблайди.

1.Ўзбек халқи учун қийин бўлган шу кунларда АҚШ 26 миллионлик халқ томонида туриши ва бу мамлакатни Россия ҳамда Хитой каби йирик кучлар ва диктатура чангалига ташлаб кетмаслиги керак.

2.АҚШ Ўзбекистонни ўз ҳолига ташлаб кетиши эмас, балки бу мамлакатни демократия йўлига олиб чиқиш учун жонбозлик кўрсатса бу халқнинг хохиш иродасига мос тушган иш бўлади.

3.АҚШ ҳаво кучларини Хонободдан олиб чиқилиши ҳам бир қатор ноҳукумат АҚШ ташкилотларининг фаолияти тўхталганида бўлгани каби Ўзбек халқининг стратегик манфаатларига зид тушади. Аксинча, АҚШ фаолияти тўхтатилган ноҳукумат ташкилотлар фаолиятини тиклаш учун Тошкентга Ўзбекистон ҳукуматининг БМТ ва бошқа халқаро доирада олган мажбуриятларидан келиб чиқиб, босим ўтказиши ва қўйиладиган санкциялар халққа зиён етказмаслиги, Каримов ҳамда унинг режимига қарши бўлиши керак.

4.Биз АҚШнинг Андижон воқеалари бўйича мустақил текширув ўтказиш чақириқларини қўллашимизни яна бир бор такрорлаган ҳолда уни Халқаро миқёсда мустақил текширув учун масалани Авропа Иттифоқи билан бирга БМТ нинг кун тартибига киритишга ундаймиз.

Андижон воқеаларининг халқаро текширувдан четда қолиши бу демократиянинг мағлубияти ва диктатуранинг зафари бўлади.”

Аслида мен сизни ҳокимиятга интилмасликда, пассивликда айблашим керак!

27 Июн, 2005 йил.

САВОЛ: Менимча, сиз ҳокимиятга интилаяпсиз, шуни очиқ айтиб қўя қолмайсизми? (Орифжон).

ЖАВОБ: Ёдингизда бўлса, мен сиёсатга қайтмайман, деб айтган эдим. Аммо бугунга келиб, халқ томонида бўлган ва сиёсатни кун кечириш манбаига айлантирмаган етакчилар сони бармоқ билан санарли даражага тушиб қолгани учун қайтишга мажбур бўлдим.

Ҳокимият менга менда бўлганидан ортиқ бир нарса бера оладиган даражада эмас. Балки мендан оладиган даражада. Ҳокимиятга етгунга қадар кураш ҳам менга ҳеч нарса бермайди, балки кўп нарса олади.

Америкада “Вақт-пул!” деган ибора бор. Сиёсатга сарфлаётган жуда кўп вақтим жуда кўп пулимни ўғирламоқда. Лекин мен бундан афсусда эмасман. Аксинча, яна кўп вақтимни сарфлаш ниятидаман.

Нега? Мен жуда ўжарман. Бир ишга киришсам, натижасиз ташлаб кетишни истамайман. Ҳозир ҳам халқимизга хизмат қилиш ниятидаман. Ана шу ният менга куч бермоқда. Ёшларга йўл кўрсатиб, уларни миллат хизматига илҳомлантиришдек орзуим бор.

Америкада кимнинг қанча маош олганини ва кимнинг қанча топишини сўрашмайди. Бу маданиятсизлик ҳисобланади. Ўзбекистонда эса, акси. Шу боис очиғини айтиб қўя қолай, Ўзбекистондаги бирорта вазир оладиган поралари билан бирга мен бугун бир йилда ишлаб топган ҳалол пулим қадар тополмайди. Ўзбекистондаги вазирлар халқнинг чўнтагига қараб қолишган.

Худога шукур дейман, виждоним олдида қаддим тик, Ўзбекистондан бир тийин олиб чиққаним йўқ, аксинча, ҳамма нарсамни ташлаб, оёқ яланг чиқиб кетганман. Лекин ҳалол меҳнат қилсангиз, виждонингиз олдида соф бўлсангиз йўлингиз мунаввар бўлар экан. Бу биринчидан.

Иккинчидан, мен бу ерда эркинман ва менинг инсоний ҳуқуқларим қонунлар билан ҳимоя қилинади ва ҳеч ким менинг инсоний қадриятларимни топтамайди. Ўзбекистонда эса, буни тасаввур қилиш мумкин эмас.

Учинчидан, шу йилнинг ўзида бу ерда иккита китобим чиқмоқда ва келгусида яна бир нечтаси режага киритилган. Ўзбекистондаги ўнлаб маддоҳ ижодкорларнинг китобларини нима кутмоқда билмайман, аммо керак бўлса, истаган ўзбек келажакда, асрлар давомида менинг асарларимни дунёнинг асосий илм хазинаси ҳисобланган АҚШ Конгрессининг кутубхонасидан топиши мумкин бўлади.

Тўртинчидан, мен бу ерда истаганим қадар кошонада яшашим, ҳатто Каримовнинг ҳам тушига кирмайдиган даражада таътил ўтказишим, истаган машинани минишим, истаган жойимга боришим, хуллас, хохлаганимдай яшашим мумкин. Ўзбекистонда эса, ҳалол меҳнат билан бундай эркинликни ҳеч қачон топа олмайсиз.

Хуллас, гапирса гап кўп. Аммо иссиқ жойимни совутиб, тинч қулоғимни қизитиб, жаннатмакондан саҳромаконга югуришимнинг фақат битта сабаби бор, у ҳам бўлса, ана шу аслан жаннатмакону лекин амалда саҳромаконга айлантирилган ўлкадагилар ҳам нега мен каби яшамайдилар, уларнинг айби нима, деган бир оғриқ. Ана шу оғриқ менга тинчлик бермайди.

Биласизми, Мирзиёевдан тортиб, Халиловга қадар бирортасининг ҳаётига ҳавас қилмайман. Ҳаммасининг ҳаёти ит ётиш, мирза туришдир. Улар қулдирлар! Бадбахт қуллар…Каримовнинг қуллари! Каримовдан кейин эса, унинг ўрнига келадиган одамнинг ҳам ҳаёти ит ётиш, мирза туриш бўлади. Каримовдан жуда оғир “мерос” қолади. Унинг ўрнига келган одам қаттиққўллик қиламан деса, қонга ботади, демократ бўлса, тошбўрон қилишади. Мана сизга ҳокимият. Шуни била туриб, унга интилиш табиийки, баъзиларда савол уйғотади. Аммо савол уйғонмаслиги учун юракда мен айтган оғриқ бўлиши керак.

Каримов ҳам 15 йилдирки, мухолифатни ҳокимиятга интилишда айблайди. 1991 йилда Каримовга

”Ўзбекистон сизнинг онангиздан қолган емас” деб айтган эдим. Бугун ҳам ўша гапимни такрорлайман: Ўзбекистон ҳеч кимнинг онасидан қолган эмас. Ҳамма ўткинчи, аммо бу замин боқийдир. Шуни унутмаслигимиз керак!

Нега энди ҳокимиятга интилиш мумкин эмас?!

Ўзбекистоннинг ҳар бир фуқароси ҳокимиятга интилиши керак. Ана ўшанда ҳокимият халқники бўлади.

Аслида мен сизни ҳокимиятга интилмасликда, пассивликда айблашим керак. Мана шу пассивлигингиз жуда қимматга тушмоқда ва ҳокимият Каримов кабиларнинг маҳрида қолмоқда.

Биз террорни қоралаймиз!

7 Июл, 2005 йил.

САВОЛ: Лондонда юз берган портлашларга муносабатингиз? (Назиржон).

ЖАВОБ: Мен бугун ташкилотимиз номидан Англия Бош вазирига мактуб йўлладим. Менимча бу саволингизга ҳам жавоб:

“Биз Ўзбек демократлари Буюк Британия пойтахтида 2005 йилнинг 7 Июл куни амалга ошган террор ҳужумларини кескин қоралаймиз ва Сиз орқали марҳумларнинг яқинларига ҳамда азият чекканларга чуқур ҳамдардлик билдирамиз.

Биз ҳар қандай келишмовчилик ва низоларни демократик, тинч йўллар билан ҳал этиш тарафдоримиз ва қон тўкишга, бегуноҳ одамларнинг ўлимига олиб келадиган ҳар қандай ҳаракатга мутлоқ қаршимиз. Шу жиҳатдан Англия ҳукуматининг Ўзбекистоннинг Андижон шаҳрида юз берган қонли воқеалар юзасидан халқаро текширув ўтказиш талабида маҳкам туришига ишонамиз.

Сиз ва сизнинг ҳукуматингиз Андижон воқеаларидан кейин оддий Ўзбек халқи томонида турган экан, бугун сиз учун қайғули бўлган кунларда Ўзбек демократлари ҳам сизнинг ёнингиздадир!

Терроризм ва экстремизмга қарши кураш бу иллатларнинг илдизига болта уриш, жумладан, Марказий Осиё ва Яқин Шарқда тинчлик ва демократик ислоҳотларга қаратилган ҳаракатларни кучайтиришни тақозо қилади. Ўзбекистонлик демократларнинг катта қисмини ўз сафларига бирлаштирган Демократик Ўзбекистон Конгресси мана шу йўналишда барча кучлар билан ҳамкорликка тайёр эканлигини билдиради”.

Муштлашмадик

10 Июл, 2005 йил

САВОЛ: Мухолифат лидерлари учрашмоқчи эдилар, шу ҳақда маълумот берсангиз? (Муҳиддин).

ЖАВОБ: Демократик Ўзбекистон Конгресси ўз миссиясининг биринчи қисмини бажарди. 15 йилдир бир орага кела олмаётган мухолифат лидерларини бир жойга тўплади.

Улар диктатура режимига қарши ва демократия тарафдори сифатида бир-бирларига қўл бердилар. Бундан бир ярим ой олдин ўртага ташланган “Ўзини енга олмаган, ўзгани енга олмайди!” шиори амалда ўз кучини кўрсата бошлади.

Шу куни мухолифат лидерлари ва таниқли сиёсатчилар Абдураҳим Пўлат, Муҳаммад Солиҳ, МуҳаммадБобур Маликов, Жаҳонгир Маматов, Абдуманноб Пўлат, Авазхон Мухторов, Сулаймон Мурод, Фарҳод Иноғомбоев ва бошқа кўплаб намоёндалар иштирокида ўзбек демократик мухолифатининг махсус йиғилиши ўтказилиб, Қурултой чақириш масаласи муҳокама этилди.

Йиғилишда Ўзбекистондан келган “Эзгулик” инсон ҳуқуқлари ташкилотининг раисаси Васила Иноятова ҳам иштирок этиб, биргаликда Қурултой ўтказиш мамлакат ичидаги аксар мухолифат намоёндаларининг истаклари билан уйғун келишини урғулади.

Йиғилиш қатнашчилари тез орада ўзбек демократик мухолифатининг барча қанотларини жалб этган Қурултойни чақириб, диктатурага қарши демократик кураш стратегиясини белгилаш кераклиги масаласида якдил қолдилар.

Мажлисда мухолифатни бирлаштириш учун илгари тузилган-“Давра Кенгаши”, Демократик мухолифат Коалицияси ва Демократик Ўзбекистон Конгресси умумий Қурултойни ўтказиш учун биргаликда фаолият кўрсатиши келишиб олинди.

Шунингдек, чет эллардаги қочқинларни, хусусан Қирғизистон ва МДҲ ўлкаларидагиларни Ўзбекистонга топширмаслик ҳақида ҳамда Ўзбекистонда қамоқда бўлган мухолифат намоёндаларини озод қилиш чақириғи билан Баёнотлар қабул этилди.

Энди нима бўлади?

12 Июл, 2005 йил

САВОЛ: Конгресснинг биринчи миссияси бажарилибди, энди нима бўлади? (Мадина).

ЖАВОБ: Демократик Ўзбекистон Конгресси ўз олдига қўйган биринчи вазифани бажарди. Ўзбек мухолифатининг кўзга кўринган аксарият лидерлари 15 йилдан кейин умумий мақсад – диктатурага қарши демократик йўл билан кураш ва демократик жамият барпо этиш йўлида ҳамкорлик қилиш учун рози бўлдилар. Бу борадаги стратегия ва тактикани белгилаш учун мухолифатнинг кенгайтирилган умум қурултойини ўтказишга келишдилар

Бу осон кечмади. Узоқ тортишувлар, тинимсиз ёзишмалар, қайта-қайта учрашувлар, ҳамманинг бир нарсадан воз кечиши, ички “мени” ва атрофидаги “мен”ларини тизгинлаш ва ҳоказо…

Ўзини енгмаган ўзгани енголмайди. Ана шу ҳақиқатни тушуниш ва ўзини енгиш учун инсонда жуда катта жасорат бўлиши керак. Кимлардир ўзида жасорат борлигини кўрсата олдилар. Ҳали ҳам бу жасоратга муҳтожлар бор ва умид қиламизки, улар ҳам бугунми-эртами шу нуқтага келадилар.

Кечадан буён юзга яқин хат олдим. Табриклаганлар… Хурсандлигини изҳор этганлар… Айни пайтда бу одимга ишонқирамасдан, “шахсий манфаатлар учун бирлашилмоқда” деганлар ҳам йўқ эмас. Кимнидир “тарих олдидаги хатолари” ёки “мухолифатни пароканда қилгани учун” кечирмаслик керак, деганлар ҳам бор. Ҳатто кимнидир “сотқин” дея “орамиздан чиқарайлик” деганлар ҳам бор. Уларни ҳам тушуниш мумкин ва мен уларни айбламайман. Чунки демократия фикрлар қарама-қаршилиги ва фикрларни ҳурмат қилиш платформасидир.

Аммо шуни ҳам унутмайлик-ки, демократияда ҳукмни шахслар эмас, халқ чиқаради. Ҳар кимнинг хатолари бўлса, халқ ўз ҳукмини бугун бўлмаса, эртага барибир айтади. Бугунга қадар мухолифат ичида сўкилмаган, айбланмаган, “СНБ”чи дейилмаган ким қолди? Ҳозир бу янада кучаяди. Золим ҳукумат қўл қовуштириб ўтирмайди, балки орани бузиш учун ҳар қандай чиркин ишларга боради ва буни назарда тутиш керак ҳамда ҳаяжоннинг қулига айланмасдан, ақл-ироданинг ҳукмдори бўлиш зарур.

Қолаверса, келинган нуқта ғалаба нуқтаси эмас, балки масъулият ва хизмат нуқтасидир. Шу нуқтага келганлар ўз елкаларига катта масъулият олдилар. Бу балки уларга сўнгги бор ишонч билдириш ёки сўнгги бор имкон бериш нуқтаси бўлиб ҳам тарихга кириши мумкин. Нима бўлганда ҳам улар катта вазифаларни бажаришлари кераклигини англаган бўлишлари даркор. Буни вақт кўрсатади.

Биринчидан, улар жуда қийинчилик билан эришилган натижани сақлаб қолишлари керак. Чунки Ўзбекнинг орасини бир сўз бузиши мумкин, минг сўз тузиши қийин.

Иккинчидан, улар энди ўзлари раҳбар бўлган партиялар орқали Ўзбекистондаги фаолларини бошқалар билан биргаликда ҳаракат қилишлари учун интилишлари зарур. Яъни яқинлашув лидерлар орасида номигагина кўриниш бўлмаслиги лозим. Амалда ноиттифоқлик давом этмаслиги керак.

Учинчидан, ўзаро танқид давом этиши ва ички танқид демократия тамойиллари асосида бўлиши учун замин ҳозирламоқ шарт. Иғволар, миш-мишлар эмас, жиддий, текширилган ва асосга эга танқидларнинг йўлини тўсмаслигимиз даркор. Улар энди асосли танқиддан ранжимаслик, цензура ўрнатмаслик, гина-кудуратга жой қолдирмаслик бу демократларнинг диктатура режимидагилардан фарқини кўрсатишини атрофларидагиларга сингдиришлари керак бўлади.

Тўртинчидан, тезроқ Қурултойни ўтказиш барча лидерларга ўз олдиларига чиққан катта имкониятдан фойдаланиш бўлади ва айни пайтда улар учун бу жиддий синов вазифасини ўтайди…

Шундай экан, 15 йилдир на форумлар, на турли кенгашлар бажара олмаган орзу-интилиш бугун рўёбга чиққан экан, бу яхшилик томон ташланган илк одимни қутламоқ, қўлламоқ керак!

Бу биринчи миссия ҳақида эди.

Энди иккинчи миссия ҳақида.

Демократик Ўзбекистон Конгрессига мухолифатдаги мавжуд партияларда бўлганлар билан бирга, турли партия ва гуруҳларга кирмаганлар ёки мавжуд партия ҳамда гуруҳларнинг фаолиятидан қониқмаганлар ҳам аъзо бўлишган. Биз Ўзбекистондаги зулм машинаси уларни эзиб ташламаслиги учун кўпчилик исм-шарифларини эълон қилмадик. Улар Конгресс аъзоларининг аксариятини ташкил этадилар. Улардан кўп хатлар келмоқда ва “Бизнинг ўрнимиз қаерда?” деб очиқ сўрамоқдалар.

Уларнинг орасида бугун чет элларда таълим олаётган иқтидорли ёшлар, таълим олиб қайтган қобилиятли мутахассислар, олимлар, тадбиркорлар ва бошқа истеъдод соҳиблари бор. Шунингдек, Ўзбекистонда бирорта сиёсий ҳаракатга қўшилмаган, аммо мамлакат, миллат тақдирига бефарқ қараб туролмайдиган ўтюрак йигит-қизлар ҳам анчагина.

Конгресс ҳайъати тузган ишчи гуруҳи биринчи миссия давоми ўлароқ бошқа ташкилот ва партиялар билан биргаликда умум Қурултойга тайёргарликни давом эттираверади. Шу билан бир қаторда биз Конгресснинг- бошқаларга қўшилмаган қаноти билан ишлашни иккинчи муҳим миссия деб ўртага қўймоқчимиз.

Уларнинг аксариятида Интернетга кириш имкони бўлгани учун яқин орада электрон боғланиш орқали бир ойлик муҳокама-Қурултой ўтказамиз ва аниқ бир позицияни белгилаб оламиз.

Мақсад ана шу демократик куч ёрдамида Ўзбекистоннинг сиёсий фаолиятдан ажралиб қолаётган қисмини машаққатли йўлни босиб ўтиб, тажрибага эга бўлган авлод билан биргаликда мамлакат келажагини ҳал этишда фаол иштирокини таъминлашдан иборат бўлади.

Демак, олдимизда жуда катта хизмат майдони пайдо бўлмоқда ва илгари ёзганимдек, бу ХИЗМАТГА БОРМИСИЗ ?

Шу саволга жавоб берсангиз, “Энди нима бўлади?” деган саволга жавобнинг дебочасини топасиз.

Қудалар билан ишимиз йўқ!

28 Июл, 2005 йил

САВОЛ: Сиз тузган ташкилот ортида Каримовнинг собиқ қудаси Мақсудийлар борлиги айтилмоқда, бунга нима дейсиз?(Отабек).

ЖАВОБ: Уларнинг Муҳаммад Солиҳнинг Америкага сафари ортида турганлари сир эмас. Кимдир бунга улар 50 минг доллар сарфладилар деса, кимдир 250 минг дейди. Шаффофлик бўлмаган жойда оғизни бойлаб бўлмайди. Лекин бунинг бизга зарра қадар алоқаси йўқ. Шу боис ҳам қуйидаги баёнотни расман эълон қилдик.

“Кейинги кунларда мухолифатнинг маълум бир гуруҳлари “Президент Каримовнинг собиқ қудаси Абдурауф Мақсудий оиласи томонидан таъминланмоқда”, деган гаплар зўр бериб тарқатилмоқда ва ДЎК ни ҳам бунга боғлашга уринилмоқда.

Шу муносабат билан Демократик Ўзбекистон Конгрессининг ишчи ҳайъати ташкилот ўлароқ бугунга қадар Мақсудийлар оиласи билан ҳеч қандай алоқага кирмагани ва айниқса, молиявий жиҳатдан уларга ва умуман бирор бир ташкилот ёки шахсга мутлоқ боғлиқ эмаслигини билдиради.

Кимлардир ёки қандайдир бошқа ташкилотлар шу йўлга кирган бўлсалар, бу уларнинг масаласи ва Демократик Ўзбекистон Конгрессига бунинг алоқаси йўқ – ҳатто бу фаоллар шахс сифатида ДЎК аъзоси бўлган тақдирда ҳам. Бундай алоқалар ДЎК аъзоларининг шахсий иши ва Демократик Ўзбекистон Конгрессининг сиёсати эмас.

Демократик Ўзбекистон Конгресси ўзининг асосий шиорига биноан, Ўзбекистонда демократия тарафдори бўлиб, диктатурага қарши эканлигини баён қилган барча кишилар билан ҳамкорликка тайёрлигини яна бир бор таъкидлайди”.

Озодлик булбули- Носир Зокир қафасда

27 Август, 2005 йил

САВОЛ: Нега Носир Зокирни озод қилиш умум ҳаракатига айланиши керак?(Расул).

ЖАВОБ: Бугун қуйидаги баёнотни эълон қилдик:

“Демократик Ўзбекистон Конгресси “Озодлик” радиосининг Наманган вилояти бўйича мухбири, узоқ йиллардир мазкур радиода озодлик овози бўлиб келаётган таниқли журналист, мустақиллик куйчиси Носир Зокирни 2005 йилнинг 26 Август куни олти ойга қамоққа ҳукм қилинишини ва дарҳол темир панжаралар ортига юборилишини кескин қоралайди ва унинг ишини тезликда қайта кўриб чиқиб озод этилиши зарур деб ҳисоблайди.

Носир Зокир илгари “Бирлик” халқ ҳаракатининг Наманган вилоят кенгашини бошқарган ва мустақиллик куйчиси сифатида танилган эди. Унинг Ўзбекистон Мустақиллигининг 14 йиллиги арафасида шошилинч қамоққа олиниши Ўзбекистон ҳукуматининг қатағон сиёсатини яна бир бор намойиш этди.

1993 йилда ҳам у “Озодлик” мухбири экан, миршаблар унинг чўнтагига наша ташлаб қўйиб, бўҳтон билан қамоққа олишган, аммо халқаро жамоатчиликнинг талаби билан озод қилишга мажбур бўлишганди.

Бугун уни яна қамашди. Биз тезда унинг иши қайта кўриб чиқилишини ва озодлик куйчисининг озодликка чиқаришни талаб қиламиз.

Айни пайтда Демократик Ўзбекистон Конгресси барча демократик кучларни, халқаро ташкилотлар ва тараққийпарвар давлатларни Ўзбекистонда озодлик овози ҳисобланган таниқли журналистни озод қилиш учун “НОСИР ЗОКИРГА ОЗОДЛИК!” шиори билан шошилинч ҳаракат бошлашга чақиради”.

Бу сизнинг саволингиз боис бўлган бўлиши мумкин.

Носир Зокир асли касби журналист бўлмасада, Ўзбекистон мустақил бўлганидан бу ёнга касби журналистларга ибрат бўладиган даражадаги ЖУРНАЛИСТдир. “Озодлик” радиосида бугунга қадар кимлар ишламади, кимлар келиб, кимлар кетмади. Аммо Носир Зокир каби озодлик куйчисига айланганлар жуда оз.

Озодлик туйғуси Носир Зокирнинг юрагида, қалбида, шуурида бор.

Унинг учун маҳаллийчилик йўқ, унинг учун Ўзбек эли бор, Туркистон бор, Турон бор! Ягона Ватан ва ягона миллат бор! Бағри ана шундай кенг!

Унинг учун тарафкашлик йўқ, унинг учун “Бирлик” ҳам, “Эрк” ҳам, “Озод деҳқонлар” ҳам, ҳаммаси битта – диктатурага мухолифат! Шу боис ҳамма уни “Биздан” дейди.

Агар Андижонда Ўзбекнинг жони узилса, Носир Зокир ўша ерда, агар Бухорода ўзбекнинг улуғ шоири калтакланса, Носир Зокир ўша ерда! Унинг учун вақт, масофа деган нарсалар эмас, инсон тақдири муҳимдир.

У ўзини, тинчлигини, ҳаловатини ўйламайдиган инсон. Акс тақдирда бу қадар куюнчак, бу қадар жонкуяр ва бу қадар сергак бўлмасди.

У ўз вазифасини бажариб, наманганлик Ҳайдарали Комиловнинг Андижон воқеалари даҳшати ҳақида ёзган шеърини унинг ўз тилидан эфирга узатганди. У журналистлик бурчини адо этганди. Бир зумда элга танилган Ҳайдарали Комиловни судга тортишди. Унинг ёнида Носир Зокирни ҳам. Аммо Ҳайдарали Комилов унинг елкасини ерга бермади.

Аслида мақсад озодлик куйчисининг овозини ўчириш эди. МХХ ходими Дилмурод Исамуҳаммедов Носир Зокирга турли бўҳтонлар уюштириб, атайлабдан унинг жаҳлини чиқариб, кейин эса “мени ҳақорат қилди” деб устидан иш қўзғатиб, суд ҳам дарҳол буни кўриб чиқиб, озодлик куйчисини зиндонбанд этишди. Қаранг-а, МХХ чилар одамларни ҳақоратлаш у ёқда турсин, қийнаб ўлдиришганда ҳам мум ютган суд бир зумда тилга кирди. Каримовнинг топшириғисиз ҳеч ким бунга журъат эта олмасди! Носир Зокирни зиндонбанд этиш бу Ислом Каримовнинг ҳукми!

2005 йил, 26 Август… Каримовнинг ҳукми билан эълон қилинган яна бир қора кундир!

Қийноқлар ва исканжа ботқоғида қолган Ўзбекистон қамоқхонасига тушган яна бир озодлик куйчисининг тақдири бугун бизни ташвишга солиши ва унинг озодлиги учун бонг уришимиз керак!

Сизни, бизни, элни ўйлаб ҳаловатини ўйламаган бу журналистнинг тақдири таҳлика чангалида қолган экан, биз уни ҳимоя қилишни бурчимиз деб билишимиз шарт! Шу ишни ҳам қилмасак, кимга керагимиз бор?!

Бобур Маликов анчагина адашган

29 Август, 2005 йил.

САВОЛ: Бобур Маликов “Биз 400 йил орқадамиз” деб айтган мақолани “Туронзамин” журналида эълон қилибсиз. Наҳотки, сиз ҳам шу фикрдасиз?( Исмсиз Ўзбек, 2005 йил, 29 Август).

ЖАВОБ: Бобур Маликов анчагина адашган…

Интернет саҳифаларида бирор кишининг бирор мавзуда мақоласи пайдо бўлса, мавзу қолиб кетиб, гала бўлиб муаллифга ташланишади. Шу қадар қувват эмас, деб ўйлаб қоламан.

Биттасига бир иш айтсангиз вақт йўқлигидан шикоят қилади, ёки икки сатрни эплаб ёзолмайди, ёхуд “менга гап тегиб қолмасмикан?” дея, соясидан чўчийди, ёхуд манфаат кутиб туради ва ҳоказо. Бу шикоят эмас, бу ҳақиқат.

Мард бўлса, очиқ, имзоси билан ёзсин! Бу гапни 15 йилдан бери такрорлайман ва ўзим шунга амал қиламан. Кимга, нима гапим бўлса, мана шу ердан очиқ ёзаман. Бошқалар ҳам очиқ ёзса, хафа бўлмайсиз.. Агар нотўғри ёзган ёки бўҳтон қилган бўлса, жавобини олади. Бу “примитив”маданият. Аммо бизда ҳали ана шу “примитив”маданият ҳам шаклланмаган.

Яқинда бир хабар ўқидим. Қайси бир ҳайвонот боғида маймунларнинг ёнида, қафасда одамни ҳам қўйишибди. Ҳаммаси бир махлуқ дейишмоқчи. Одам ҳам махлуқ дейишмоқчи. Одам ҳам ҳайвон дейишмоқчи…

Лекин одамда одамлик ҳам бор, ҳайвонлик ҳам бор, махлуқлик ҳам бор.

Биз ўзимизни қўйга ўхшатар эдик. Ҳозир энди балиққа ўхшата бошладик. Қўй жуда ювошлик, қўрқоқлик рамзи. Бу рамз кўпчиликда бор. Балиқ эса думини ликиллатиб олдинга кетади. Сарой маддоҳларини, режим қулларини балиққа ўхшатсак, балки тўғри бўлар. Хўш, Ўзбекнинг маданиятли деб айтилаётган, Интернетдан фойдаланишни ўрганган, ёзишни биладиганлари орасидаги – исмсиз “қаҳрамон”ларни нимага қиёслаш мумкин?

Мен итга қиёсласам, Бобур Маликов:

-Йўқ, ит ҳар қанча акилласа ҳам садоқатли бўлади, менимча, булар чиябўрилардир,- деди.

“Чия” деганининг бир маъноси ёввойи деганидир. Яъни бўрилар оиласига бегона дегани. Аслида чиябўри итлар оиласидан. Лекин уни ит ҳам дейишмайди. Баъзан “шақал”, “шоғол” дейишади. Баъзан “олтиэмчак ўлаксахўр” дейишади.

Интернет саҳифаларидаги имзосиз ҳужумчилар чиябўри бу даражасидан қутулиши учун 400 йил ҳам камлик қилади. Шекилли. Шунинг учун ҳам Бобур Маликов адашган дейман-да!

Адолат Нажимова

31 Август, 2005 йил.

САВОЛ: Яқинда бир киши билан гаплашиб қолдим, у сизни “Озодлик”радиоси Ўзбек бўлимининг олдинги директори Адолат Нажимовани мақтаганликда айблаб гапирди. Қаерда мақтаб ёзган эдингиз? Шуни айтмайсизми?(Абдулло).

ЖАВОБ: Бирор жойда мақтаб ёзганим йўқ. Аммо мақтаса арзийдиган ишлар қилганди. “Озодлик” радиоси Адолат Нажимова пайтида ҳақиқий озодлик минбарига айланди. Айниқса, Андижон воқеаларини ёритишда бу радио каби кўп иш қилган бошқа матбуот воситасини мисол келтириш мушкул. Шу сабабдан ҳам бу радио Каримов режимидан энг кўп “мукофот” олди. Радио тарихида унга қарши бу йилги каби кўп ва “салмоқли” ҳужум бўлган эмас.

Балки сиз айтган гапга Адолатга ёзган мактубларим боисдир. Мактубларимни унга ва жамоага ҳам юборганман. Мана биттаси:.

“2005 йил, 23 Май. Ассалому алайкум Адолатхон ва “Озодлик” жамоаси.

Мен кейинги кунларда Андижон фожеаси ҳақида ҳамма томондан маълумот олишга ҳаракат қилдим ва энг аниқ, батафсил маълумотни фақат сизлардан топдим. Тинмасдан, кечани кеча, кундузни кундуз демасдан хизмат қилаётганларингиз учун сизларга чин дилдан миннатдорчилик билдираман.

“Қурултой” дастури ҳам “Озодлик”нинг ўзига хос бир минбарига айланди. Бунда, албатта, Шуҳратбек ва Тошкентдаги фидойи йигитларнинг ҳам хизматлари катта. Сиздан илтимос, бир тингловчингиз сифатида Андижон воқеаларини ёритишда қатнашган барча дўстларга юракдан тўкилган раҳматимни етказсангиз. Сизларга ҳурмат билан Жаҳонгир Муҳаммад”.

Бу қадар. Мард бўлиш керак ва ҳақиқатни айтиш керак, Адолат директор бўлганда “Озодлик”нинг ўзбекча дастурларида адолат пайдо бўлди.. “Озодлик” мухолифатдаги ҳамманинг, ҳатто атайлабдан, бир неча йиллар мутлоқ сўз берилмаган баъзи мухолифатчиларнинг ҳам эркин минбарига айланди. Аслида ҳам шундай бўлиши керак, аммо баъзилар ўзларини “кичкина Каримов” ҳисоблаб, радиони маҳримга тушган деб билишган, шахсий томорқам деб билиб келишган, ўзлари ёқтирган одамларгагина сўз бериб келишган.

Шу сабаб ҳам Адолат кимнингдир оёғини босган, радио кимнингдир томорқасига айланишига қарши чиққан бўлиши мумкин, бу бошқа масала, лекин ким нима деса десин, Андижон воқеаларини ёритишда ҳам Адолат Нажимованинг хизматларини инкор этиш, қалби сўқирлик бўлади.

Адолат кетиши билан “Озодлик” эски ҳолига қайтиб қолди. Аллақачон Ўзбекистондан ташвишли хабарлар келмоқда. Бу ҳақда яқин орада батафсил, таҳлилли бир мақола ёзиш ниятим бор. Буни бурчим деб биламан ва радио биз тўлаётган солиқлар ҳисобига ишлаётгани сабаб, ундан зулм томонида эмас, балки демократия, эркин сўз, адолат томонида бўлишини талаб қилишга тўла ҳаққимиз бор.

Яқинда ўқиб қоласиз.

Бу борада кимнинг фикри, таклифи бўлса, марҳамат, таҳлилга ҳисса қўшган бўласиз!

Ҳадя

1 Сентябр, 2005 йил

САВОЛ: Бу йил 50 ёшга кирдингиз. Қандай ҳадялар олдингиз? (Нозима)

ЖАВОБ: Туғилган кунида инсон ҳар турли ҳадялар олади. Негадир ҳадя олишни хуш кўрмайман, унчалик ишқибоз эмасман. Зулмга хизмат қилганларга зулмдорнинг орден-медаллари берилса, даласида ишлаган деҳқонга боласи битта янги кўйлак ё олиши мумкин ёки бу орзуга айланиб қолиши мумкин. Ҳар икки ҳолда ҳам дард яширин.

Шунга қарамай бугунга қадар туғилган кунларимда жуда кўп ҳадялар олганман. Шукур дейман. Айниқса, қизалоқларим бир пайтлар ҳар йили чизган ҳадя расмлар кўз олдимда муҳрланиб қолган. Ёки бир талабам мен яхши кўрган арслонни ҳайвонот боғидан топиб, менинг номимдан боқувга олгани ҳам унутилмас ҳадя бўлганди. Хуллас, санайвериш мумкин.

Аммо бу йилги туғилган кунимда олган бир ҳадя ҳамма-ҳаммасидан ҳам алоҳида бўлди. Аслида ҳадяларни даражаларга бўлиш мумкин эмас. Энг кичик ҳадяда ҳам катта қалбнинг тафти ётган бўлади. Шу боис олган ҳадяларимнинг бирортасини ҳам камситмаган ҳолда бу сафаргиси ҳақида ёзаётганимнинг боиси бошқа.

Иш жойимда бир зиёфат уюштирилди. Шунга ташриф буюрган америкалик бир коллекционер дўстим, таниқли олим менга жуда ҳам қимматли бўлган ҳадя берди. Бу бобокалоним Амир Темур ҳазратлари пайтида зарб этилган бир танга эди. Бунинг қувончини сатрга тушириш мумкин эмас. Айниқса, мен учун – сулоласи улуғ Жаҳонгирдан кейин ҳозирга қадар турли боислар билан қувғинда бўлган саргардон Жаҳонгир учун!

Худди бугун билан ўтмиш орасида кўприк қурилган ва мен бу кўприкдан аждодларим замонига бориб қайтгандек ҳис қилдим ўзимни. Ўтмишини кўра олмаган келажагини кўра олмайди деган бир ҳикмат бор эди бу ҳадянинг замирида.

Бобокалоним замонида зарб этилган бу тангани иш жойимдаги столим устига қўйиб, унга термуламан ва худди унинг кўзгусида келажакни кўргандек ҳис қиламан ўзимни. Келажакнинг сўқмоқларида яна қанча жаҳонгирлар сарсон-саргардон… яна қанча жаҳонгирлар кезар бежаҳон?!

Муста+қуллик

2 Сентябр, 2005 йил.

САВОЛ: Ҳамма “Улуғ айём” деб турганига қарамай нега саҳифангизда ўқувчиларингизни мустақиллик куни билан табрикламадингиз?(Зоҳид).

ЖАВОБ: Ислом Каримов ўзини қутқазиш учунгина эълон қилган “мустақиллик” қуйидаги уч тоифа учун улуғ айёмдир”.

1.Унинг ўзи.

2.Унинг маддоҳлари.

3.Тарих олдида кўзи кўр қилинган авлод.

Ҳақиқий Мустақиллик куни 20 Июн байрам қилинмас экан…

Мустақиллик ғоясини кўтарган “Бирлик”, “ЭРК” номлари Ўзбекистонда тарих саҳифаларидан ўчирилган экан…

Мустақиллик учун курашган халқ қаҳрамонлари Шовруқ Рўзимуродов, Тойиба Тўлаганова ва яна юзлаб ўлдирилган, зулм қурбони бўлганларнинг номи эътироф этилмас экан…

Эврил Турон (Мамадали Маҳмудов), Мурод Жўраев, Самандар Қўқонов ва яна юзлаб қаҳрамонлар ҳамон зулм зиндонида экан…

Мустақиллик дея байроқ кўтарган минг-минглаб фидойилар ўз ватанида ватангадо экан…

Мустақиллик учун курашган юзлаб эр йигитлар қувғин, сарсон-саргардонликда экан…

Мустақиллик дея халқ бир бурда нонга зор этилиб, бор нарсаси таланар экан…

Мустақиллик дея халқ мардикорга айлантирилган, дунёнинг етти бурчига нон излаб чиқиб кетган экан…

Мустақиллик дея бир гуруҳ амалдорлар бутун миллатни талар экан…

Мустақилликка ишониб, Андижонда жони узилганларнинг руҳи топталиб, уларни ўлдирганларга мукофот берилар экан…

Қон шароб экан, жон хароб экан… мендан табрик кутишингиз бу мени ҳақорат қилишингиздир.

Каримовдан кейин…

5 Сентябр, 2005 йил.

САВОЛ: Каримовнинг кўпи кетиб ози қолди. Ундан кейин Ўзбекистонни қандай кунлар кутмоқда? Аниқ жавоб эшитишни истардим…(Аҳмаджон)

ЖАВОБ: 1992 йилда Каримов “Ўзбекистон келажаги буюк давлат” деганда, мен “Ўзбекистон – келажаги куюк давлат” дегандим ва ҳатто энг яқин дўстларим ҳам менга эътироз билдиришганди. Пессимист эмас, оптимист бўлиш керак, дейишганди…

Хуллас, менинг тахминларим:

Биринчи тахмин:

Каримовдан кейин нима бўлишини Каримов ҳам ўйламоқда. Унинг феномени шундайки, у ёмон отлиқ бўлишни асло истамайди. Ҳар қандай шароитдан ҳам мақтов олиб чиқишим керак деган типдаги одам. У зотан кейинги пайтларда ўзидан кейинги вазият ҳақида “қайғураётган” эди. Ҳозир ҳам ўша фикрларини ривожлантириб, яқин орада Ғарбнинг ҳам, бошқаларнинг ҳам танқидларини ўчириши мумкин.

Масалан, ярим президентлик ва ярим парламентаризм томошасини кўрсатади. МХХни ўзида сақлаб, қолган ҳамма ваколатларни парламент ичидан ўзи чиқарадиган бош вазирга беради. Мана сизга демократия дейди. Ёки шунга ўхшаш бошқа ўйин топади. Назарбоевнинг учинчи даврага қолиш ҳаракатлари Каримовни ухлатмаётгани ҳам турган гап.

Иккинчи тахмин:

Ҳар турли йўллар билан Каримовнинг ўрнига келадиган бошқа одамларни Усмонхўжаев, Нишонов ёки Элчибей, Гамсахурдия каби қисқа вақтда дабдаласини чиқарадилар. Келган раҳбар қаттиққўллик қиламан деса, халқ қўзғалиб кетади. Юмшоқкўнгиллик қиламан деса, Каримов тайёрлаб қўйган порох бочкалар портлай бошлайди. Маҳаллийчилик, миллий низолар ва ҳоказо…

Учинчи тахмин:

Халқнинг ҳамма сиёсий ва ижтимоий қатламларини ифода этган Миллий келишув ҳукуматини тузиш келажакни қутқариши мумкин. Бу жуда оғир иш. Аравани тўрт томонга тортиб келган одамларни битта йўлга солиш жуда қийиндир. Улар миллат, мамлакат манфаатидан ўз манфаатларини устун қўядилар, турли баҳоналар топиб, бу йўлга қарши чиқадилар. Лекин мамлакатни қутқариш мақсад экан, қийин бўлса ҳам шу йўлни танлаш керак. Яъни Ўзбекистонни оёққа қўйишда ҳамма бирдай иштирок этса, шундагина Каримов 15 йилда тайёрлаган минглаб порохли бочкаларни зарарсизлантириш мумкин бўлади.

Офат офатдир!

6 Сентябр, 2005 йил.

САВОЛ: Баъзилар АҚШнинг Нью Орлеанс шаҳрида “Катрина” довулидан кейин юз берган офатни Худо Американинг Ироқ ва Афғонистонга юришига жавобан қилди, деб ёзишмоқда. Шунга сиз нима дейсиз?(Абдунаби).

ЖАВОБ: Бундай гап айтиш учун кишининг виждони ўлган, юрагига қурт тушган бўлиши керак.

Бундай гап айтиш Худони ҳам ҳақорат қилишдир!

Нима, келиб-келиб Худо Американинг энг камбағал одамлар яшайдиган, аксариятини урушга қарши кишилар ташкил қиладиган жойини урадими?

Бундай гап айтган одамлар Каримовни оқлаш учун шундай қабиҳликка боришмоқда. Бу билан улар андижонликларни ҳам Худо урди дейишмоқчи, шекилли.

Улар зилзилалар ва тошқинлар боис келган офатларни ҳам Худога боғлаб қўйишмоқчи, шекилли?

Улар Каримовнинг зулми ҳам Худодан дейишмоқчи, шекилли?

Бундайлар бировнинг офати устидан кулмаслик керак дейдилар ва айни пайтда бировнинг фожеаси устидан куладилар!

Бундайлар бир қавмни ҳимоя қилиб, айни пайтда бошқа қавм ўлиб кетишини истайдилар!

Бу даҳшат! Бундай инсонлар жуда даҳшатли инсонлардир! Агар бировнинг тақдири шундайларга боғлиқ бўлиб қолса, дунёнинг охирини кўрадилар!

Офат офатдир! Агар душманингиз бошига офат тушса ҳам ёрдам қўлини чўзмоқ керак! Бу инсонийлик бўлади!

Офат офатдир! Аммо офатни нимагадир боғлаб, ундан ўзини қондириш ҳам офатдир! Бу офатдан ҳар биримизни Худонинг ўзи асрасин!

Хоҳиш бор, тахмин бор ва хабар бор

7 Сентябр, 2005 йил.

САВОЛ: Ҳали у раҳбар “ишдан олдинди”, ҳали бу раҳбар “қочиб кетди” деб ўқиб қоламиз. Кейин ўша одамлар ўз жойида ишлаётганига гувоҳ бўламиз. Шунга нима дейсиз?(Мамасодиқ).

ЖАВОБ: Матбуоти эркин бўлмаган, чин хабари ёлғон бўлган мамлакатда энг ишончли манба миш-миш бўлишини ҳисобга олсангиз, ҳамма нарса аён бўлади, қўяди.

Энди, хохиш бор, тахмин бор ва хабар бор. Баъзилар ана шуни чалкаштириб юборадилар. Қаердандир эшитган миш-мишлари хохишларига мос тушиб қолса, уни хабарга айлантириб юборадилар. Масалан, Алматов, Иноятовларнинг кетиши жуда кўп одамнинг хохишига мос тушади. Бунинг устига Каримов ҳам улардан қутулиш пайига тушган ва буни яширмаётир. Шундай экан, Алматовнинг кўринмай қолиши унинг ишдан кетгани ҳақидаги хабарга асос бўлиши мумкин ва бунга кўпчилик ишониши ҳам турган гап. Иноятов борасида ҳам худди шундай.

Баъзилар эса “Ҳокимият Алматовга ўтиб кетди”, ёки “Ҳокимият Иноятовнинг қўлида” деб ёзишади. Бу ҳам аслида уларнинг ана шу икки шахсга нафратини ифода этади.

Лекин нега бошқа вазирлар ҳақида шундай чалкашликлар йўқ. Улар ишга келганларида ва ишдан олинганларида эсланадилар, холос. Сиз айтган “ана кетибди, мана кетибди”лар асосан икки шахс атрофидадир

Совет даврида ҳукумат тизимларида чуқур илдиз отганларни қуритиш учун олдин бозорларда гап тарқатиларди, кейин у ер, бу ерда танқидий гап чиқар ва бир кун қарабсизки, ўша одамларнинг оёғи осмондан келибди.

Ажабмас, бугун хохишлар тахминга, тахминлар эса чин хабарга айланиб, жамият шу икки одамнинг “ота”си ва уларнинг ўзидан ҳам қутулса! Ана ўшанда баъзи чалкашликлар ҳам интиҳосини топади.

Ташқарида у яшайдиган ифлос ҳаво йўқ

8 Сентябр, 2005 йил.

САВОЛ: Каримов “Биз информацион хуруж остидамиз” деб айтди. Бу совуқ урушнинг бошланишими?(Юсуф).

ЖАВОБ: Каримов ўзича информацион уруш эълон қилган. Ҳар кун ҳеч ким ўқимайдиган газеталарда қулочдай-қулочдай “ҳужумнок” мақолалар чиқмоқда ва гап асосан ташқарига тош отишга қаратилган. Ҳеч ким ўқимаса, буларнинг кимга кераги бор, дейишингиз мумкин. Гап шундаки булар Каримовнинг кундалик ҳирсини қондириш учун қилинади. Эрталаб унга кўрсатиб, нима иш қилингани ҳақида ҳисобот бериш учун амалга оширилади. У шу билан халқни қўрқувда тутиб турибман деб ўйлайди. Бу биринчидан.

Иккинчидан эса, Каримов айёр. Ўзбекистоннинг бошига келган бугунги даҳшатли воқеликка бошқаларни ҳам шерик қилишни зудлик билан амалга оширмоқда. Икки ой аввал “ҳужумнок” мақолалар сохта исмлар билан чиқаётган эди. Маълумотларга кўра, бу Каримовни қониқтирмаган ва у журналистлар, сенаторлар, хуллас, маҳридаги барча казо-казоларга улар ўз имзолари билан мақола ёзишсин деган.

Улар нимани ёзсинлар? Интернетдаги мухолиф сайтларни очишга қўрқадилар, хорижий радиоларни эшитишга юраклари дов бермайди ва ҳоказо. Шу боис барча мақолаю жавобларни Президент девонига ишга олинган “қаламкаш”лар МХХ тўплаган материаллар асосида ёзиб, навбати билан казо-казоларнинг номидан эълон қилмоқдалар. Ҳозир бировга мойлироқ иш топиш учун ҳам унинг номидан Америкага қарши мақола чиқариб, Каримовга рўбарў қилиш авж олиб кетибди.

Айёр одамнинг иши ҳаммавақт ҳам ақлли бўлмайди.Агар информацион ҳужум билан ўзини қутқара олса, Совет Иттифоқи бугун оёқда бўларди. Совет даврида “ватан хоини” деб жар солинган биргина Боймирза Ҳайит ҳақида 900дан зиёд мақола ёзилган экан. Уларнинг ҳаммасини Боймирза ота тўплаб, китоб қилганлар. Бир куни:

-Ўзингизга қарши чиққан мақолаларни тўплаб, китоб қилишдан нима фойда,-дедим у кишига.

-Мени Боймирза Ҳайит қилган, мени элга, дунёга танитган шу мақолалардир. Уларнинг муаллифларидан миннатдорман, шу боис “асарлар”ини тўплаб нашр этдим,-дея ҳазил аралаш жавоб бердилар.

Ҳазил ҳазил билан, аммо Каримов ва унинг маддоҳлари ҳам бугун келажакнинг юзлаб Боймирзаларини яратмоқдалар. Шу билан бирга ўзларини ҳам тарихнинг қора китобига муҳрламоқдалар.

Информацион хуруж ҳам, информацион ҳужум ҳам фақат Каримовнинг майдонида. Ундан ташқарига чиқа олмайди. Чунки ташқарида у яшайдиган ифлос ҳаво йўқ. Совуқ урушга келсак, бунга Каримовнинг кучи ҳам, мадори ҳам етмайди.

Конгресс қуролли қузғолон йўлини рад этади

10 Сентябр, 2005 йил.

САВОЛ: Агар бугун сизга ва Демократик Ўзбекистон Конгрессига мурожаат қилиб, “Келинг биз Андижонда яна қўзғолонга тайёрмиз!” дейишса, шунга бошчилик қиласизми?(Алишер).

ЖАВОБ: Биринчидан, Андижонда қўзғолон бўлган эмас. У ерда тинч намойишлар бўлиб, кейин қуролли қатлиомга айланиб кетган.. Иккинчидан, ҳукумат провокация учун кимнидир орага қўйиб, шундай таклиф қилиши мумкин. 2007 йилги сайлов олдидан ҳам халқни яна бир қўрқитмоқ ниятида янги бир нарса ўйлаб топса, “кимларгадир сотилганларни” айбдор қилиб кўрсатиши учун шундай ўйинларга бориши турган гап.

Хато қилган бўлсам, узр сўраяпман, балки мана шундай саволнинг ўзи ҳам провакацион эмас деб айта олмайман. Чунки зулм занжири билан ўраб ташланган мамлакат ичидан бугунги шароитда бундай таклиф чиқишига асло ва асло ишонмайман.

2005 йилнинг 4 Май куни “Озодлик” радиосидаги чиқишимда Каримов жаллод ва унинг учун халқ, миллат деган нарсанинг йўқлиги, агар керак бўлса, икки юз, керак бўлса, икки минг кишини ҳам танкларнинг занжири остида мажақлатиб, ўқлар ёмғирига кўмишини айтгандим. Орадан бир ҳафта ўтиб, айни нарса содир бўлди. Бу ҳаммага аён ҳақиқат эди.

Бугун ҳам вазият шундай. Қонсираган жаллоднинг ҳузурига қанча одамни бошлаб чиқманг у баҳонасини топади ва қирғинбарот қилади. Маълумки, 15 йил давомида миллатнинг қайта қуриш йилларида оз-моз уйғонган фаоллиги ҳам ўлдирилди. Бир жойда намойиш бўлса, иккинчи жойда қўлловчилар бўлмайди. Биз мана шу йўналишда, яъни миллатнинг фаоллигини ошириш йўналишида ишлашимиз керак. Бу бугун яққол самара бермаса ҳам, келажак авлодни қутқазадиган йўлдир.

Қолаверса, мен демократман. Қон тўкиш йўли билан ҳукуматга келиш менинг зеҳниятимга зиддир.

Демократик Ўзбекистон Конгресси ҳам диктатурага қарши ва демократияга тарафдорларнинг иттифоқидир. Конгресс диктатурага қарши курашнинг қуролли қузғолон йўлини рад этади, демократик йўлни танлашига ишонаман, демократик курашнинг қай йўлларини танлаши эса, унинг аъзоларига, қурултой қарорларига боғлиқ. Мен ўзимнинг шахсий фикримни ўртага қўйдим, холос.

Америка Ўзбекистондан чиқиб кетиб, кўп нарса йўқотмайди

15 Сентябр, 2005 йил.

САВОЛ: Америка Ўзбекистондан ўз контингентини чиқариши нимага олиб келиши мумкин? Буш ҳам бунга индамай қараб турмаса керак?(Фазлиддин)

ЖАВОБ: Мен илгари ҳам бу ҳақда ёзган эдим. Шу кеча-ю кундузда Буш бирор нарса қилишини билганида Каримов бошқача йўл тутган бўлар эди. Бугун Буш учун Каримовдан ҳам муҳимроқ масалалар бор ва қолаверса, Каримовни четлаштиришдан манфаат топмаслигини билади.

Одамзод қизиқ. На иссиққа чидайди, на совуққа. Бугун кўпчилик Каримовни қоралаб турибди. Унга ҳеч қандай гап кор қилмаяпти. Агар унга қарши куч қўлланилса, ҳатто сиз ҳам ўша куч қўлланган одам қолиб, унинг мамлакатига қарши нафрат сочасиз.

Бугун Ироқ ва Афғонистон ҳақида гапирганларнинг энг асосий “кўзири” шуки, бу мамлакатларнинг тақдирини шу мамлакатларнинг халқлари ҳал қилиш керак. Шундай бўлгач, нега Ўзбекистон масаласида Буш бир нарса қилиб бермасмикан, деб кутиш лозим?!

“Халқига қараб подишоҳи” деган гап бор. Бугунга қадар Каримовни бошига кўтарганлар, эртага Гулнорани ҳам “онамиз” деб улуғлашларига сизнинг кўзингиз етмаса, менинг кўзим етади. Шу боис ҳам Ўзбекистонни келажагини демократия томон буриш учун аввал халқнинг “кўзини очиш” керак. Бу бугуннинг энг муҳим вазифаси. Ким Ўзбекистоннинг тақдирига бефарқ бўлмаса, ана шу ҳаракатга қўшилмоғи шарт. Каримов бу халқни кўзи кўр ҳолда сақлаш учун соат сайин ҳаракат қилмоқда. Чет эл ташкилотларининг ёпилиши, хорижий радиоларнинг бўғилиши, Интернетнинг назоратга олиниши, мухолиф фикрлайдиганларни қатағон этиш – булар бежиз эмас!

Хуллас, Америка Ўзбекистондан чиқиб кетиб, кўп нарса йўқотмайди. Олдинги жойидан 200 – 300 километр нарёқда бошқа жой топиб олиши қийин эмас. Йўқотадиган Ўзбекистон ва Ўзбек халқи. Бу кетишда ҳатто мустақиллик ҳам йўқолиши мумкин. Шу боис бу ҳақда Буш эмас, бу мамлакатнинг тақдирига бефарқ бўлмаганлар ўйлаши лозим!

Ўйлаяпмиз деганлар эса мавжуд “статуслари” дан рози ва фақат ана шу статусларини сақлаб қолиш учунгина интилмоқдалар.

Афсус…минг афсус!

Номзодни ичкаридан топиш керак!

17 Сентябр, 2005 йил.

САВОЛ: Мухолифатнинг 2007 йил сайловларида қатнашиш нияти борми? Маълумки, мухолифат аъзолари ва лидерларининг аксарияти қонун бўйича жиноятчи деб эълон қилинган. Шундай экан, уларнинг сайловда иштироки қандай бўлади? (Беҳзод).

ЖАВОБ: “Ноумид-шайтон!” деган гап бор. Ўзини мухолифатда билган ҳар қандай гуруҳнинг табиийки, сайловда қатнашиш умиди бўлади. Чунки улар мамлакатга, миллатга ачингани ва бугунги режимнинг фаолиятидан қониқмагани учун мухолиф бўлишган. Ҳаётни ўзгартиришнинг энг демократик йўли сайлов деб билинади ва мухолифат бундан фойдаланишга умид боғлайди.

Аммо “мустақил” Ўзбекистонда ҳақиқий, демократик, мустақил сайлов бўлмаган ва бу яқин орада бўладиган ҳам эмас. Бу, энг аввало зулмнинг кучлилигидан бўлса, иккинчидан халқнинг аксар қисмининг бефарқлигидандир. Агар ҳамма жойда халқ сайловда Алдаркўсага қарши овоз берса ва ўз овозини ҳимоя қилса, зулм машинаси ҳеч нарса қила олмайди. Фақат баъзи жойлардагина халқ ўз ҳаққини талаб этса, унда анда жони узилади.

Андижон воқеалари бўйича Ўзбекистон прокуратураси яқинда ҳисобот бераркан, Бобур майдонидаги ҳодисалар бу бошланиши эди, кейин Украина, Гуржистон ва Қирғизистонга ўхшаб инқилоб қилишни режалашган деган гапни айтишди. Кўрдингизми, ҳукумат бошқарув халққа ўтишини мутлоқ ва мутлоқ истамайди.

Инқилоб бўлса, халққа яхши, каримовчиларга ёмон бўларди. Шу боис ҳам улар инқилоб орзусидагиларни ҳам террористлар дейишмоқда. Шу кетишда ҳали сайловда қатнашаман дейиш ҳам каримовчилар наздида террористлик бўлиб қолади.

Шунга қарамай мухолифат 2007 йил сайловларига жиддий тайёргарлик кўриши керак. Ҳеч бўлмаганда халқнинг сиёсий онгини ошириш учун бу тадбирдан фойдаланиш зарур. Четда юрганларнинг қатнашиш имконлари йўқ экан, ичкарида туриб четда юрганларга ишонганлар орасидан сайловда қатнашадиган шахсни топиш ва бутун мухолифлар ягона блок ҳолида ўша номзодни дастаклашлари шарт.

Хабар борми?

18 Сентябр, 2005 йил.

САВОЛ: Тўлқин Қораев ҳақида хабар борми?(Электрон мактублардан).

ЖАВОБ: Тўлқин Қораевнинг мана бу мактубини саҳифада эълон қилиш билан бирга икки мингдан зиёд электрон адресга ҳам юбордим.

“Ассалому алейкум Жаҳонгир ака!

Саломатмисиз? Ўзбекистонга қайтишга қарор қилдим. Биламан, оғир, у ерда мени яхши кунлар кутаётгани йўқ. Яна бир журналист ҳам шу йўлни танлади. Бу ерда БМТ нинг қош қовоғига қараб яшаш ҳам жонга тегди. Қаерлардандир ёрдам келар деган умиддан ҳам тўйдим. Шунинг учун Сизга бу мактубни юбораяпман ва Тошкент сари сафарга чиққанимдан сўнг уни сайтга қўйишингизни сўрайман.

Ўзбекистонга етиб боргач, тергов органларининг қийноқлари остида бирор кўргазма ва маълумотлар берсам, халқаро ташкилотларни террорчиликни қўллаб қувватлашда айбласам, ёки ўзимнинг қандайдир жиноятларни қилганлигимда сидқидилдан иқрорлик келтирсам – буларнинг ҳаммасини олдиндан инкор қиламан.

Турган жойимни ташлаб кетаётганимга оиламдан ажралиб қолаётганлигим, шунингдек, мен дуч келаётган турли ваъдабозликлар сабаб бўлмоқда. Демократия тамоиллари учун кураш майдонига чиқар эканман, тақдир мени Ўзбекистон қамоқхоналарига тиқишини, ёки хорижий мамлакатларга чиқиб кетишга мажбур қолишимни олдиндан билганман. Лекин диктатуранинг қўли демократиядан устун келишига жуда ҳам ишонқираб қарамасдим.

Ўзбекистонда менга ўхшаганларга айб тўқиш ҳеч нарса ҳам эмас. Бизнинг асосий айбимиз эркинлик учун курашганимиз, тенглик ва ҳурликни орзу қилганимиз, адолат истаганимиз. Бу ҳаракатлар Ўзбекистон учун ёт экан, демак жиноят ҳамдир. Мана бу “жиноят” учун жазо олишга тўғри келади.

Қисқа қилиб айтганда: АЛВИДО ОЗОДЛИК!

тулқинқ@яҳоо.cом

Тўлқин Қораев мазкур мактубига илова қилиб юборган телефон рақамларига қўнғироқ қилинганда “Мазкур абонентнинг телефони узиб қўйилган” деган жавоб келмоқда.”

Шундан кейин кечаси билан телефон орқали уни қидиришга уриндим. Бу орада мамлакат ичидан ва ташқарисидан ҳам уни таниганлар “хато йўлга кирибди” деган ташвиш билан мактублар йўллашди, телефонлар қилишди.

Тонгга қадар тинимсиз телефон қилиб турдим ва ниҳоят унинг овозини эшитдим. У йўлга кетаяпман дея телефонини ўчиртириб қўйган экан. Дўстлари, танишлари ҳамда машина билан боғлиқ бахтли бир тасодиф боис уни йўлдан қайтаришга муваффақ бўлишган. Аммо иккинчи бир журналист қайтмаган. У ўз номини ҳозирча эълон қилишни истамагани учун унинг кимлигини ёзмадим. Балки кейинчалик ёзармиз.

Тўлқин билан гаплашганимда у “Душанба куни кетайинми?” деб турибан деди. Унга мамлакат ичидан келган мактубларни жўнатишимни ва уларни ўқиб, кейин қарор олишини сўрадим.

Ким истаса унинг адресига мактуб ёзиши ва фикрлари билан ўртоқлашиши мумкин: у Ватанга қайтиб тўғри қилмоқдами ёки хато?

Каримов ва диктатура устидан ҳукм

20 Сентябр, 2005 йил.

САВОЛ: Бугун Андижон воқеалари бўйича суд бошланади. Бу Каримовни оқлаши мумкинми? (Низомиддин).

ЖАВОБ: Каримов ҳеч қачон ўзини оқлай олмайди. Уни оқлайдиган зарра қадар ҳам сабаб қолмади. У сабаб кўзасини ўз қўллари билан синдирди.

У тарихда қолишни жуда истар ва жуда орзу қилар эди. Қайси бир маънода орзусига етди. У Ўзбекистон тарихида нафақат озодликни ўлдирган диктатор сифатида, балки бегуноҳ, оддий халқни ўққа тутган жаллод сифатида ҳам қолади.

Бугун бошланадиган “ҳангома”ни суд демаган бўлардим. Бу- томоша. Бу – масхарабозлик! Бугун бошланадиган каби томошаларни Каримов 1994, 1999, 2000 йилларда ва кейин 2004 йилда ҳам кўрсатган ва етти мулк қаҳқаҳа отиб кулган эди.

Шундай томошалардан бирига бевосита раисик қилган Полвонзода “мукофот” ўлароқ ишдан қувилгани ёдингиздадур?!. У ҳозир Каримовнинг мана шундай томоша судларни олдиндан қандай тайёрлаши ҳақида бир китоб ёзаётган экан.

Агар бу китобни Каримов ҳаёт эканлигида нашр этсангиз, тарих олдида ўзингизни, авлодларингизни тавқи лаънатдан қисман бўлсада оқлайсиз дея унга бир нома йўлладик. Бу унга катта имконият ва китобини йўлласа мана мен зудлик билан, шахсий ҳисобимга нашр эттиришга тайёрман. Аммо китобни Каримовдан кейинга олиб қўядиган бўлса, сариқ чақачалик ҳам аҳамияти қолмайди ва унинг ўзи Каримовнинг жаллодликларига шерик сифатида озодлик судидан қутула олмайди.

Президент девонидаги манбага кўра, бугунги томошага раислик қиладиган шахс ҳам неча кундан бери Бош прокурор билан бирга қайта-қайта Каримовнинг ҳузурига кириб чиқаётган экан. Демак, томоша сценарийси қайта-қайта ёзилмоқда.

Аслида бундай томошалар Каримов ва диктатура устидан ҳукм чиқармоқда. Бу ҳукм диктаторнинг номини тарихга қора бўёқлар билан ёзиш ҳақидаги ҳукмдир.

Аммо ачинарли томони кўп одамлар бу ҳукмнинг қурбонига айланмоқдалар.

Мулланинг айтганини ҳам қилма, қилганини ҳам қилма!

21 Сентябр, 2005 йил.

САВОЛ: Собиқ муфти Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф Ўзбекистон телевидениесидаги чиқишида “Акромийлар”ни боғийлар деди. Шунга қандай қарайсиз? (Маъруфжон).

ЖАВОБ: Аслида Ислом қоидалари асосида бошқариладиган бир мамлакатнинг теппасида турган одамга қарши бош кўтарганларни боғийлар дейишади. Собиқ муфти Ўзбекистон Ислом давлати эмаслигини яхши билишини назарда тутсак, у Ислом Каримов устидан кулмоқчи бўлган деган фикр чиқади.

Чунки “Ўзбекистон-Ислом давлати” деган гап кенг тарқалган ва бунда Ислом Каримовнинг исми назарда тутилади. Шундан келиб чиқиб, собиқ муфти Андижонда бош кўтарганлар Исломга-яъни Ислом Каримовга қарши бош кўтарганлардир демоқчи бўлиши мумкин. Совет даврида шоир ва ёзувчилар фикрларини ана шундай образли қилиб баён этар эдилар. Энди эстафета байроқчаси диндорларга қолган бўлса не ажаб?!

Агар Ислом деганда у киши Ислом Каримовни назарда тутган бўлса, у ҳолда унинг ўзи ҳам “боғий” бўлиб чиқади. Аммо бунга ишонмайман. Чунки, бошига калтак тушиб турганига қарамасдан бу одам ҳар сайловда Каримовни ёқлаб келган. Ҳатто Каримовни Аллоҳнинг ердаги сояси деган ҳам шу киши бўладилар.

Ўзи Андижонлик бўлиб, ўз ҳамюртларининг руҳига қарата тош отаётгани унинг радиолардан тинмай иймон ҳақида айтиб келган гапларини шубҳа остига қўймоқда. Агар шундай одамлар Худодан қўрқмаса, бошқалардан гина қилмаса ҳам бўлади.

Форсчадан олинган боғий калимасининг биринчи маъноси “исёнгар”, “бўйсунмас” бўлса, иккинчи маъноси эса “золим”, “ситамгар” деганидир. Агар собиқ муфтида озгина инсоф бўлганда, қачонлардир Каримовни боғий деб эълон қилган бўларди.

Аслида уламолар ҳақ гапни айтишлари керак бўлган инсонлардир. Афсуски уламолар бугунги инқирознинг ўқ илдизига айландилар.

Халқимиз “Мулланинг айтганини қил, қилганини қилма!” деб келган. Энди: “Мулланинг айтганини ҳам қилма, қилганини ҳам қилма!”

Ёшларнинг “қалқони”

26 Сентябр, 2005 йил.

САВОЛ: Сиз бу саҳифангзини ёпиб ташланг! Чунки ёшларнинг миясини заҳарлаяпсиз? Сизнинг демократиянгиз кимга керак? (Имзосиз).

ЖАВОБ: Юзлаб имзосиз хатлардан ана шу биттасини танлаганим бежиз эмас. Чунки бу мактубни ёзган томон (Имзосиз бўлгани учун шартли равишда “у томон” деб олдим-ЖМ) унда ўз башарасини ҳам чизиб қўйган.

Биринчидан, у томонни ёшлар масаласи қизиқтирмайди. Агар қизиқтирганда бугунги ёшлар ахмоқ эмаслигини ва Интернетда мажбурий ўқиш йўқлигини яхши билишларини инкор этмасди.

Менинг саҳифам бу менинг саҳифам ва ҳеч кимга ўқиш мажбурий эмас. 26 миллионлик халқнинг ҳар куни фақат 2-2,5 мингигина менинг саҳифамга киради, холос. Бунинг ҳам баъзилари бир кунда икки марта киришини ҳисобга олсак, сиз ташвишга тушмасангиз ҳам бўлади. Ёшларнинг аксарияти ҳали сизнинг сариқ матбуотингиз таъсиридадир.

Қолаверса, мажбурийлик демократия эмас, диктатура феълида мавжуд. Улар ўзларини оқлайдиган мақолаларни ҳатто мактабларда ўқитишади, олийгоҳларга кириш имтиҳонларига тиркашади.

Иккинчидан, у томон ёшлар ўзига эргашмай қолишидан, ишонмай қўйишидан ташвишда. Бу эса бизнинг муаммомиз эмас. Башаранг қийшиқ бўлса, ойнадан ўпкалама, деган гап бор.

Ва ниҳоят, шундай ҳам соф Ўзбек тилида чиқадиган ва ҳар куни янгиланиб турадиган мухолиф веб саҳифалар жуда оз қолди ёки деярли қолмади ҳисоб. Борлари ҳам дайжест, яъни кундалик кўчирмалар тўплами бўлиб қолмоқда. Ўзини “Ўзбек-мен!” деб кўкрагига уриб юрганлар ҳам ҳатто ўзлари ҳақидаги хабарни ўзбекча ёзолмайдилар, чала-чулпа қилиб русча ёзиб, русча эълон қиладилар. Шундай шароитда мен ҳам саҳифамни ёпиб қўйсам, табиийки, у томон бизга майдон кенг қолди дея шодланиши мумкин. Лекин бу майдон аслида жуда кенг… Фақат “Осон эрмас бу майдон ичра турмоқ….”

Қўлингиздан келса, вақтингиз, ҳафсалангиз ва кучингиз етса, қобилиятингиз кўтарса, яна битта веб саҳифа очинг ва ҳамма ўқийдиган қилиб қўйинг. Ана шунда ёшларда танлов бўлади, истасалар менинг саҳифамни ўқийдилар, истасалар сизникини. Агар бир киши ҳам ўқимайдиган ҳолга тушса табиийки, мен ўз-ўзидан саҳифани ёпишга мажбур бўламан. Ҳозир эса кундан кунга ўқувчилар кўпайиб бораётгани учун вақтим етмаса ҳам баҳолу қудрат янгилаб туришга уринмоқдаман.

Дарвоқе, сиз исмингизни очиқ ёзолмайдиган даражада қўрқоқсизу, қандай қилиб умум ўқийдиган саҳифа қилишингиз ҳақида эса ўйлаб ҳам кўрмабман. Узр!

Шу ўринда қизиқ бир ҳолат. Каримов режимига қарши бўлганлар ўз исмларини яширишларини тушунса бўлади. Аммо бу режимга ёқадиган саволлар йўллаганлар ҳам ўз исмларини яширишларини тушуниш мушкул. Балки бу уларнинг ўзлари ҳам бу режимга ишонмасликларидан келиб чиқса керак. Тағин билмадим…

Демократияга қайтсак,, у меники эмас. Демократия бу халқ бошқаруви деганди. Диктатура эса, шахс бошқарувидир. Демак, сиз диктатурага тарафдорсиз, бу кимгадир қул бўлиш, кимгадир оидлик ифодаси. Бўлаверинг!

Зотан, Ўзбек жамияти, Ўзбек зеҳнияти бугунги кунда инқирозга юз тутганини кўрсатиш нуқтаи назаридан бундай ҳолнинг ҳам аҳамияти бор. Шу боис сизнинг имзосиз саволингизга жавоб беришни лозим деб топдим.

ДЎК ташкилот бўлди

25 Сентябр, 2005 йил

САВОЛ: ДЎКнинг статуси қандай бўлади?(Абду).

ЖАВОБ: Ўзбек мухолифати лидерларини бир орага келтириш борасидаги миссиясини амалга ошириб, ўз олдига янги мақсадлар қўйган Демократик Ўзбекистон Конгресси 2005 йилнинг 25 Сентябр, Якшаба куни, яъни бугун Вашингтон яқинидаги Александрия шаҳрида навбатдаги йиғилишини ўтказди.

Демократик тамойиллар асосида ўтган йиғилишда АҚШнинг турли штатларида яшаётган фаолларининг вакиллари сифатида Вашингтон шаҳри, Виржина, Мериланд, Миссиури, Огайо, Нью Йорк штатларидан ташриф буюрганлар бевосита иштирок этган бўлсалар, узоқдаги ҳамда Ўзбекистондаги бир қанча фаоллар билвосита, яъни электрон хабарлашма асосида қатнашдилар. Унда ДЎКнинг Низоми ва Дастури муҳокама этилди. ДЎК бир ой олдин эълон қилган ва муҳокамага қўйган лойиҳа қўшимчалар ҳамда тузатишлар билан асос сифатида қабул қилинди.

ДЎКнинг Ўзбекистонни демократик йўлга олиб чиқиш учун мухолифатнинг ягона дастурини ҳозирлаш ва барчанинг диққатига ҳавола этиш учун бошлаган ҳаракати маълумот учун қабул этилди.

Йиғилишда ДЎК демократияга тарафдор ва диктатурага қарши турадиган сиёсий ташкилот деб эълон қилинди ва АҚШда расмий рўйхатдан ўтиб, ўз нашрларини эълон қилишига қарор берилди. ДЎК нинг иқтисодий-молиявий фаолияти ҳам муҳокама қилиниб, ДЎК Фонди ташкил этилди.

Имконият туғилса…

26 Сентябр, 2005 йил.

САВОЛ: Агар бугун сизда Ўзбекистонга раҳбар бўлиш имконияти туғилса ва фақат учта ишни амалга ошириш мумкин этилса, нима қилган бўлардингиз? (Зоҳидхон)

ЖАВОБ:

1.Матбуотга тўла эркинлик берардим.

2.Эркин сайловлар ўтказардим.

3.Истеъфо ҳақидаги аризани ёзардим…

Чунки қолганини халқнинг ўзи амалга оширади.

Президент бўлмоқчи экансиз…

27 Сентябр, 2005 йил

САВОЛ: Мен президент бўлмоқчиман, бунинг учун нима қилишим керак? Қандай маслаҳат берасиз?(Озодбек).

ЖАВОБ: Қаерга президент бўлмоқчисиз? Бир ташкилотгами ёки бир мамлакатгами? Майли саволингизни бир мамлакатга деб қабул қилайлик. Генерал бўлишни орзу қилмаган аскар- аскар эмас дейдилар. Орзуга айб йўқ дейдилар ва ҳоказо. Зеро ҳар бир фуқаронинг президент бўлиш ҳаққи бор ва буни ҳеч ким рад эта олмайди. Президентлик кимлар учундир ташкил этилган махсус ҳадя эмас. У аслида тинмай меҳнат қилинадиган вазифа. Аммо бу вазифа Алдаркўсанинг қўлига тушиб қолса, ҳамманинг бошига Ўзбекнинг куни келади.

Ўзбекнинг 99 фойизи президент бўлишни орзу қилади. Орзу қилишни яхши кўрамиз ва бир умр орзуларимиз гирдобидан чиқа олмаймиз. Аммо мен қолган бир фойизга кираман. Мен орзуга эмас, воқеликка ишонаман, қолаверса менинг аксар орзуларим ўз шахсим билан боғлиқ эмас. Бу алоҳида масала.

Энди сизнинг орзуингизга етишмоқ учун етти маслаҳатим. Етти машаққатли йўл.

1.Қўрқувни енгинг!

2.Сиёсатни ўрганинг.

3.Ҳалол ва ҳаромни ажратишни билинг.

4.Ўзингизга эмас, бошқаларга фойда келтиришдан лаззатланишни билинг.

5.Жамиятни бошқариш, халқни яхши кунларга етказиш юзасидан таклифларингизни ўртага олиб чиқинг.

6.Сиёсий ташкилотларга қўшилинг ва мақсадингиз учун курашинг.

7.Мавжуд президентдан қандай фарқ қилишингизни очиқ айтинг ва сайловда номзодингизни илгари суринг.

Бу қадар. Халқ сизга ишонса, демак орзуингизга етганингиз шу бўлади. Ёш экансиз, оқ йўл сизга!

Ҳали ҳеч кимнинг олдида бўлиб емоқ учун тайёр “луқма” йўқ!

28 Сентябр, 2005 йил

САВОЛ: Баъзи Интернет саҳифаларида, Демократик Ўзбекистон Конгрессига ишончсизлик руҳида ёзилган гаплар чиқди? Сиз бу ташкилотнинг раиси сифатида муносабат билдирмайсизми? (Йўлдош,).

ЖАВОБ: Демократик Ўзбекистон Конгресси диктатурага қарши ва демократияга тарафдор бўлганларни бирлаштириш ғояси билан ўртага чиққан кучдир. Албатта буни мухолифатда кўпчилик қўллади ва қўлламоқда. Ҳатто конгрессга қўшилганлар ўз исмларини яширмасдан эълон қилишни сўрадилар ва бу рўйхат эълон этилган. Фақат Ўзбекистондаги кўпгина ёшларнинг номлари маълум сабабларга кўра эълон қилинмаган. Бугун ҳам бу ташкилот ўз позициясидан чекинган эмас ва мухолифат орасидаги гина-кудуратларга барҳам бериш, айни пайтда ўз фаолияти билан демократияни намоён этиш, диктатурага қарши кураш йўлидан бораверади.

Қайси сайтда нимадир ёзилган бўлса, бу ҳам демократиянинг маҳсули ва уларнинг фикри. ДЎКнинг асосий принципларидан бири турли қарашларни ҳурмат қилишдир.

Бугунги Интернет ўқувчисини ахмоқ деб ўйламоқ ахмоқлик белгиси бўлади. Бугунги ўқувчи ақллидир. Ҳамма нарсани унинг ўзи баҳолай олади. Агар ДЎК ҳар бир фикрга қарши чиқса, унда Каримов тутган йўлга тушиб қолади.

ДЎК сиёсий ташкилот сифатида майдонга чиқиши сиёсий рақобатни вужудга келтиргани ҳам табиий ҳол. Бу ижобий ҳодиса. Ҳаммага омад!

Шу билан бирга бу дегани ҳамма нарсага кўз юмиш дегани эмас. Масалан, Андижон воқеаларидан кейин Умуммухолифатни альтернатив куч сифатида жипслаштириш ғояларини кимлар ва қандай кучлар заифлаштиргани ҳақида нашрга тайёрланаётган “Конгресс кундаликлари” ҳужжатли китобида ўқиш имконига эга бўласиз. Тарих инқирозлар ва мағлубиятларни таҳлил қилиши, хулоса чиқариши учун барча воқеалар тафсилоти унинг саҳифаларига кириши керак.

Ҳали ҳеч кимнинг олдида бўлиб емоқ учун тайёр “луқма”-кимларнингдир назаридаги ҳукумат йўқ. Сиёсат майдони эса катта. Диққатимизни ички низоларга, олди-қочди гапларга ва бир-биримизни ҳақорат қилишлар, камситишларга эмас, балки миллатимизнинг бошига келган балога қаратишимиз зарур. Табиийки мақсад шу миллатга ёрдам бериш бўлса!

Шу нуқтаи назардан ДЎК 2005 йилнинг 11 Июн куни белгилаган йўлига содиқ қолган ҳолда ҳар қандай шахс, гуруҳ ва ташкилот диктатурага қарши, демократияга тарафдор бўлса уни қўллаб қуватлайди ва у билан ҳамкорлик қилади.

Ғоя ўлмайди, лекин…

29 Сентябр, 2005 йил

САВОЛ: Баъзилар иддао қилаётгандек, Умуммухолифат қурултойи ғояси

ўлдими? (Мурод).

ЖАВОБ: Демократик Ўзбекистон Конгрессининг ташкилот сифатида шакллангани замирида асли Умуммухолифат қурултойи сари ҳар жиҳатдан мустаҳкам одим қўйиш мақсади бор. ДЎКнинг 2005 йилнинг 25 Сентябрида ўтказилган йиғилишида кун тартибидаги муҳим масалалардан бир шу эди. Бу борада қурултойга ҳозирлик ишларига бошчилик қилган, турли гуруҳ ва шахслар, ташкилотлар билан музокаралар олиб борган Муҳаммадбобур Маликовнинг ахбороти эшитилди.

Жаноб Маликов бу жараён енгил кечмаётгани, ҳар ким аравани ўзи томонга тортишга уриниши оқибатида олдинга силжиш бўлмаётгани, аммо Умуммухолифат қурултойини ўтказишга қизиқиш катта бўлаётгани борасида маълумот берди.

Вазият яна Май ойидагидан олдинги даражада. Бир неча қутбли ҳолат. “Бирлик” етакчилари ўзлари тузган “Давра кенгаши” атрофида “бирлашайлик” дейишда давом этишмоқда. “Эрк” томони М.Солиҳ раҳбарлигида шунга ўхшаш бир коалиция тузишганини айтишмоқда ва улар ҳам ана шу коалиция атрофида “бирлашайлик” дейишмоқда. Бу ердаги ижобой ҳолат шуки, энди ҳамма бир овоздан “бирлашайлик” демоқда.

Аслида эса, М.Солиҳ томони “Бирлик” раҳбарлиги остида бир орага келишни истамайди ва буни яширмайди ҳам. “Бирлик” томонидагилар эса, “ЭРК”нинг парчаланиб кетганига урғу бериб, унинг раҳбарлигида бирлашиш хомхаёл дея, бу ҳақда гапиришни ҳам истамайдилар. Ҳар икки қутбга кирмаганлар ёки турли сабаблар билан уларни тарк этганлар навбатдаги қутб. Бу орада “Серқуёш Ўзбекистон” коалицияси ҳам бугунга келиб, Каримов режимига қарши эканлигини билдирмоқда ва демократия исташини айтмоқда. Бор вазият шу. Демак, бугун ягона Платформа ёки Блок тарзида бирлашишга замин йўқ.

Аслида бирлашиш дегани битта ташкилот бўлиш дегани эмас. Бу бирлашиш бир ғоя – диктатурага қарши ва демократияга тарафдор кишиларнинг бир-бирлари билан курашлари, бу борага сарфлаётган вақт ва кучларини диктатурага қаратишдан, фаолиятларни мувофиқлаштиришдан иборатдир. Бугунга қадар бу борада ижобий одимлар отилди, аммо катта имконияталар ҳам бой берилди. Имконият ортидан имконият келаверади. Ҳадеб бой бериш эса инқирозга етаклайди. Буни англаганлар эртага пайдо бўлиши мумкин бўлган яна бир имконият қаршисида мот бўлиб қолмаслик йўлларини қидирмоқдалар.

Хуллас, бугун ҳамма қутбларда жонланиш мавжуд, ўзаро рақобат бошланди. Ким ўзини иш билан кўрсата олса, ўша кучга айланади ва ҳаммани битта платформага жалб қилиши мумкин. Ўшанда ягона куч, ягона Блок ёки ягона Платформа асосида майдонга чиқиб, 2007 йилги сайловга Ўзбекистон ичидан ягона номзод билан кирилса, диктатурага қарши бўлган кучлар сиёсий альтернатив ўлароқ бир натижага эриша оладилар.

Бобур Маликовнинг ДЎК Бошқарув ҳайъатига кириши бу масала билан чамбарчас боғлиқ. У ҳозир ҳам шу масала билан бандлигини юқорида зикр этилган йиғилишда алоҳида уқтирди. ДЎКнинг ҳамма аъзоларида айни ният ва айни орзу бор. Бундай ният ва орзу мухолифатнинг ҳамма жабҳасида бор.

Демак, Умуммухолифат қурултойига эҳтиёж катта ва бу ғоя ўлган эмас. Қаршиликлар туфайли орқага сурилиши мумкин, аммо барибир ўтказилади.

Қочқинлар ҳақида

1 Октябр, 2005 йил

САВОЛ: Жуда кўп қочқин-демократлар қийин вазиятга тушдилар. ДЎК бу демократларни ҳимоя қилиш учун ҳаракат қилмайдими?(Нурали).

ЖАВОБ: БМТ ташкилотлари ва уларнинг ишини кўраётган маҳкамаларга қуйидаги мактубни юбордик:

”Ўз сафларида Ўзбекистоннинг 500 га яқин фаол демократларини бирлаштирган ва мамлакатда минглаб қўллаб қувватловчиларига эга бўлган, шунингдек аъзоларининг анчагинаси АҚШ ва Авропада ҳам яшаётган Демократик Ўзбекистон конгресси сизни Ўзбекистонда Андижон воқеаларидан кейин мамлакатдан чиқиб кетганлар тақдирига алоҳида аҳамият беришга чақиради.

Ўзбекистондан чиқиб, айниқса, МДҲ ўлкаларида қолишга мажбур бўлган Ўзбек қочқинларининг ҳаёти таҳлика остида қолмоқда ва бу ҳолат уларнинг ишларини имкон қадар тезроқ кўриб чиқишни тезлаштириш кераклигини ўртага қўймоқда. Чунки МДҲ доирасидаги мамлакатларда Ўзбек қочқинларини турли баҳоналар билан ушлаб Тошкент ҳокимиятига топшириб юбориш ҳоллари тобора кўпаймоқда. Қўшни мамлакатлардан эса уларни бевосита ушлаб кетиш ҳоллари юз бермоқда.

Биз айниқса, Қирғизистон, Қозоғистон, Украина, Россия, Эронда қолаётган Ўзбек қочқинлари тақдиридан безовтамиз.

Қочқинлар комиссарлиги ўз ишини кўришни пайсалга солгани оқибатида ББC радиосининг мухбири Матлуба Азаматова Ўзбекистонга қайтишга мажбур бўлган ва ҳозир терговга тортилган. Айни пайта хорижий матбуотга ишлаган журналистлар Юсуф Расулов, Тўлқин Қораев, Қудрат Бобожонов ва бошқалар бир неча ойдан бери Қирғизистонда таҳлика остида яшамоқдалар. Айни вазият Қозоғистон, Россияда ҳам мавжуд. Шу боис биз сиздан Ўзбекистонлик қочқинлар ишини кўриб чиқиб, ҳал этишни тезлаштиришни сўраймиз.

Айни пайтда сиздан дунёдаги ривожланган мамлакатлар мутасаддиларига мурожаат этиб, диктатурадан қочиб ёки ишсизлик, қашшоқлик боис иш излаб бу жойларга бориб қолган ва ҳужжатларини расмийлаштира олмаётган Ўзбек қочқинларини дарҳол қийноқлар ўлкаси бўлган Ўзбекистонга жўнатмасдан уларга ёрдан беришга чақиришингизни сўраймиз. Ана шундай бир мурожаат демократик ўлкаларда Ўзбек қочқинлари ишини кўраётган судларга қарата ҳам қабул этилса айни муддао бўлар эди.

Ўзбекистон Демократик Конгресси сизга хайрли ишларингизда муваффақият тилаш билан бирга юқоридаги масалаларда сиз билан ҳамкорлик қилишга ҳозирдир.”

Ҳали байрамга эрта

2 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ: АҚШ Конгресси Каримовни халқаро судга тортиш талаби билан резолюция тайёрлаётгани хабарини ўқиб жуда-жуда хурсанд бўлдим, бугун мен учун байрам! Конгресс ўтказармикан шу қарорни? Агар ўтказса, унда кейинги қадамлар қанақа бўлади? Яъни бу қарордан Каримов учун ҳақиқий таҳлика борми ёки фақат қоғоздаги гап холосми? (Олимжон).

ЖАВОБ: Албатта, яхши хабар, аммо ҳали байрамга эрта.

Зотан бу хабарга қўшимча ўлароқ АҚШ 21 миллион долларлик ёрдамни тўхтатгани ва эртага Авропа Иттифоқи Каримов режимига қарши рамзий бўлсада санкциялар белгилаши ҳақида ҳужжатни овозга қўйиши борасидаги хабарлар ҳам қўшилиб Каримовга яхшигина шапалоқ бўлди.

Бироқ Каримов ҳали бу нарсаларнинг оқибатини англаб етганича йўқ. Кузатган бўлсангиз, АҚШ ҳайъатининг Тошкентга сафаридан бир кун олдин Каримов ва Путин орасида телефон сўзлашуви бўлгани ҳақида хабар чиққанди. Ўшанда Путин Каримов Авропа Иттифоқидан ҳам, АҚШдан ҳам чўчимаслигини ва улар фақат пўписадан нарига ўта олмасликларини айтган. Бу президентга яқин манбанинг маълумоти. Каримов шунга ишонмоқда. Аммо бу сароб.

Ҳақиқат шуки, Каримов Тошкентдаги суд томошасидан кейин яна қаҳрамон сифатида майдонга чиқмоқчи эди. МХХнинг шунча уринишлари сувга оқди.

Ҳатто қишлоқдаги оддий деҳқон ҳам бу судга ишонмаяпти. Бунинг устига бу томоша халқаро жамоатчилик ғазабини оширди.

Каримовдан кейинги вазиятни кўз олдига келтиришга уринаётган АҚШ ҳамманинг юрак томирини ушлаб кўриб, соғлом ураётганини қидирмоқда. Буш маъмурияти Каримовга яна бир имконият беришимиз мумкин демоқда. Бу имконият энди демократик ва иқтисодий ислоҳотларга дарҳол йўл очиш билан қўлга кирадиган имконият. АҚШ раҳбарияти Каримовга шунча йил алдаб келдинг, етар, энди биз сенинг ёлғон ваъдаларингга ишониб, кутиб ўтира олмаймиз, бошласанг бошла, демоқда.

Қолаверса, АҚШ томони Каримов ҳақида узил-кесил хулосага келди: “Каримов терроризмдан ҳам кўпроқ демократиядан қўрқади!”. Бу хулоса очиқ ва расман айтилди.

Энди Каримовни судга тортиш масаласига келсак, бу ҳам унга юборилган сигнал. Одатда резолюцияларни 2-3 конгрессман тайёрлайди ва деярли қайтмасдан қабул қилинади. Бу сафар лойиҳани икки демократ тайёрлаган. Шунга қарамай кўпчилик қўллашига шубҳа йўқ.. Каримов наздида бу резолюция, холос. Мажбурий бажариладиган ҳужжат эмас. Яъни Буш маъмуриятига Каримов масаласини БМТга олиб чиқиш тавсия этилади. Каримов бундай ҳол юз берганда ҳам БМТда вето ҳаққига эга беш давлатдан иккитаси менинг орқамда деб ишонмоқда. Агар Бушнинг охирги имконият танишига ҳам қўл силтаса ва АҚШ ҳукуматининг қаршисида ўта муҳим масалалар пайдо бўлмаса, Буш тўнини тескари кийиб олса, вето қўядиган давлатлар ҳам ҳеч нарса қила олмай қоладилар.

Бунинг устига у Буш маъмуриятининг биринчи галдаги муаммоси даражасига етганим йўқ деб билади. Масала бу даража бориб етса ва Каримов масаланинг жиддийлигига тўла иқрор бўлса, ўша куни бошқалардан юз ўгириб бу томоннинг оёғига ётади.

Хулоса шуки, Каримов у ҳолда ҳам, бу ҳолда ҳам ютқазади. Ҳокимиятда қанча қолишидан қатъий назар аллақачон жиноятчи деган тамға-тавқи лаънат бўйнига осилди. Буни унинг ўзи осиб олди. Андижон воқеаларини халқаро кўздан яшириши ўзи-ўзини жиноятчи деб эълон қилиши бўлганди.

Унинг атрофидагилар унга қўшилиб ботқоққа ботиб кетмоқдалар. Ҳали Каримов ўлиб кетиб, халқаро суд олдига улар чиқишлари ҳам мумкин.

Энг асосийси ёшлар бундан хулоса чиқаришлари ва жиноятчининг ифлос этагига осилмасликлари керак!

Ўзига хослик

4 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ: Ўзбекистон ҳақида чиққан жуда кўп мақолаларни нима сабабдан сизнинг саҳифангизда учратиш қийин?(Акмал).

ЖАВОБ: Жуда ўринли савол.

Бугунги Интернет сиёсий нашрларини учга бўлиш мумкин.

1.Информацион оғирликдаги саҳифалар. Булар соатма-соат юз берган воқеаларни ёритиб боришга мўлжалланган.

2.Дайжест саҳифалар. Булар аллақачон қаерлардадир чиққан нарсаларни тўплаб, қайта нашр этадиган саҳифалар. Ўзбекистон учун нашр этилаётган саҳифаларнинг 99 фойизини ана шу гуруҳга киритиш мумкин.

3.Мустақил, ўз юзи, ўз кўриниши ва ўз сўзига эга бўлган саҳифалар. Бунақаси жуда оз. Биз ана шу бўшлиқни тўлдириш сари қадам ташламоқчимиз. Яъни бизнинг саҳифамизнинг кўриниши жуда оддий бўлиши мумкин, аммо эълон қиладиган материаллари ҳеч қаерда чиқмаган, оригинал бўлади. Яъни сиз бу саҳифага кирсангиз, албатта кичкина бўлсада бир янги нарса олиб кетишингизни истаймиз. Бу осон иш эмас. Янгилик яратишдан оғир иш йўқ. Агар биз ҳам “президент фалон жойга кетди, фалонча фалонча билан телефонда гаплашди”, “фалон газетада фалон нарса чиқибди” каби нарсалар билан саҳифа қиладиган бўлса, унинг ҳеч қандай фойдаси бўлмайди. Грант берувчини алдашни истаганлар шундай қилишади. Буни ҳамма билади.

Бошқалардан фарқимиз яна шунда бўладики, бизнинг саҳифа асосан лотин оғирликли бўлади. Бугунга келиб кирил кекса авлоднинг, лотин эса янги авлоднинг ёзувига айланди. Конгресс таркибида ёшлар кўплиги ва йўналиш ҳам ёшларга қаратилгани боис биз шу йўлдан борамиз.

Шунингдек, саҳифада Конгресснинг фаолияти билан боғлиқ маълумотларни топиш мумкин бўлади. Ўзбекистонда нашр этилиши амри маҳол асарларга ҳам ўрин берамиз.

Бошқа саҳифалардан яна бир фарқи шуки, сизни қизиқтирган ҳар қандай саволга ҳам Конгресс раҳбарияти имкон қадар жавоб бериб борадилар.

Шуларнинг ҳаммасини жамлаганда ҳеч бўлмаганда бир кунда бир марта бу саҳифага кирсангиз ютқазмайсиз.

Қамоқдаги демократлар

5 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ: Ўзбекистонлик демократ қочқинлар-Олимжон Тошниёзов ва Худойқул Ҳафизовлар қамоқда эканлар. ДЎК уларни ҳимоя қилмайдими?(Носир).

ЖАВОБ: Бугун керакли идораларга қуйидаги мактубни инглиз тилида жўнатдик:

“Ўзбекистон Демократик Конгресси Олимжон Тошниязов ва Худойқул Ҳафизовни Ўзбекистонга қайтармасликни сўраб АҚШ маъмурий идораларига, уларнинг ишини кўриб чиқаётган маҳкамаларга мурожаат этди. Мурожаатда жумладан шундай дейилади:

Демократик Ўзбекистон конгресси сиздан (Вашингтон Cоунтй Жаил; Стиллwатер, МН 55082 да ушлаб турилган) Ўзбекистонлик иммигрантлар Олимжон Тошниязов ва Худойқул Ҳафизовни ватанларига депортация қилмасликни сўрайди.

БМТ томонидан систематик қийноқлар ўлкаси деб тан олинган, Авропа Иттифоқи тарафидан санкциялар қўйилган ва АҚШ демократия учун берадиган ёрдамларини кесиб қўйган – диктатура режими ҳукмрон бўлган Ўзбекистонда уларни жуда оғир кунлар қарши олади.

Гап шундаки, улар Интернет саҳифаларда эълон қилган кўплаб демократик руҳдаги мақолаларида диктатура режимига қарши фикрларини очиқ айтгандилар ва демократия манфаатларини қаттиқ ҳимоя этгандилар. Бу эса дикатурага режими учун уларга нисбатан аёвсиз қийноқ қўллашга асос бўлади.

Биз уларнинг АҚШда қандай қонун қоидаларни бузганликлари ҳақида билмаймиз.Биз қонунларни ҳурмат қиламиз. Улар қонунларни бузган бўлсалар , табиийки АҚШда жазоларини олишлари керак. Аммо яқинларидан олинган маълумотларга кўра уларни Ўзбекистонга депортация қилиш масаласи кун тартибида экан.

Биз Олимжон Тошниёзов ва Худойқул Ҳафизовни уларнинг Милат Жумаев ва Ойдин Динаров номлари билан ёзган кўплаб мақолалари орқали биламиз ва демократик фикрлари билан диктатурага қарши чиққан кишилар деб қараймиз.

Биргина Президент Каримовнинг қизи ҳақидаги ”Гулноранинг қора шарпаси” танқидий мақоласини улар ўзбек тилидан рус тилига таржима қилиб, эълон этганларининг ўзи ватанларида уларни жуда оғир қийноқлар кутаётганидан дарак.

Шу боисдан уларни Ўзбекистонга юбормасликни илтимос қиламиз

Ўзбекистон Демократик Конгресси мухолифатдаги бошқа кучларни ҳам ана шундай мурожаат билан АҚШ маъмурий идораларига чиқишга чақиради”.

Сарой остоналарида…

6 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ: Ўзбекистон оғир жудоликка учради. Озодбек Шарафиддинов оламдан ўтдилар, ўзимизда ўлган одамни қабрга қўйганларидан кейин сўралади: “Бу қандай инсон эди?” деб. Бу саволни урф одатимиз бўйича сизга бермоқчиман.(Акрам ва бошқалар).

ЖАВОБ: Урф одатимиз бўйича жавоб ҳам бир хил бўлиб келган. Ҳатто жаллодни, қотилни кўмишганда ҳам “Яхши одам эди” дейишган, дейишмоқда. Бу сиз айтган каби урф.

Лекин одамлар ҳақида ҳақ гапни тириклигида юзига айтишни ўрганмасак биримиз икки бўлмайди деб ҳисоблайман. Шу нуқтаи назардан фикрларимни Озод Шарафиддинов ҳали тирик эканлигида ёзган эдим, (Мана бу ерда ўқишингиз мумкин-ЖМ) юзма-юз суҳбатларимизда ва радиолардаги бевосита мулоқотларимизда гапларимни унинг юзига очиқ айтган эдим.

Бугун айтадиганим эса, тирикларга: қаҳрамон ҳам, қул ҳам барибир ўлишини, вужуди тупроққа қоришиб кетишини ёдда тутган ҳолда, ҳаёт эканлигимизда тупроққа қоришмаслик ҳақида ўйлашимиз керак.

Баъзилар зулмга садоқатини жуда усталик билан кўрсатадилар. Бир қарашда ҳақиқатгўй бўлиб кўринган ҳолда, аслида зулмнинг башарасига ниқоб бўладилар.

Озод Шарафиддинов оламдан ўтиши билан Ўзбек халқини билмадим-ку аммо Ислом Каримов содиқ қулидан, “маддоҳизм” деган иборани яратган маддоҳ “қаҳрамон”ларининг биттасидан айрилди. Бошқалардан фарқли ўлароқ Озод Шарафиддинов Каримовни ёлғиз ташлаб кетмади. Унинг ёнида худди ўзи каби унга содиқ бўлган ўғли Алишерни қолдириб кетди. Алишер Шарафиддинов Ички Ишлар Вазирининг биринчи ўринбосари сифатида Каримовга астойдил хизмат қилмоқда ва зулм машинасига мой қуйиб турибди. Бугун мустақил журналистлар, хорижий матбуотни айблаш ғоясининг фидойиси Алишер Шарафиддинов бўлади.

Озод Шарафиддинов деган олимнинг руҳи Каримов ҳақида ёзган китоблари, зулмни оқловчи ўнлаб мақолалари билан аллақачон сарой остоналарида тупроққа қоришиб бўлганди. Энди эса унинг бадани тупроққа қоришди. Худо уни раҳмат қилган бўлсин!

Ухласак бир бало,ухламасак яна бир бало!

7 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ: Рўза кунлари уйқуга кетмасдан савоб ишларга қўл уриб, нималардир қилмайсизларми?(Ҳусниддин).

ЖАВОБ: Яхши савол. Айни пайтда чақириққа ҳам ўхшайди ёки “Сиз-чи, нима иш қилдингиз, нима қилмоқдасиз?” деган қарши саволни ҳам уйғотади. Аммо эътироз йўқ. У киши ҳақ. Кўп мамлакатларда машина бир кишини уриб кетса ҳайдовчи жавобгар, йўловчи ҳақ, агар йўловчи келиб ўзини машинага урса, яна йўловчи ҳақ бўлгани каби бу ерда ҳам ўқувчи ҳақ. Лекин ана шу ҳақ ўқувчилардан жуда қизиқ саволлар келади.

Ҳатто бир киши “Нега Рамазон билан табрикламадингиз?” деб хат ҳам ёзибди. Бу 1991 йилда Каримов ўзи учун мустақиллик эълон қилганда, мустақилликни бир йил олдин эълон қилган депутатлар қарсак чалмагандилар ва Каримов ”Нега қарсак чалмайсизлар, қарсакни ҳам сотиб оламизми?” дея ранжиганини ёдга солди.

Лекин ўқувчига “Рамазон байрами келгунча рўзангизни бузмай, сабр қилсангиз табрикни оласиз” деб юмшоқ жавоб ёзишга тўғри келди.

Яна бир киши “Ўлганлар ҳақида ҳеч нарса ёзманглар!” дея буйруқнамо мактуб йўллабди. Унга “Тириклар ҳақида ёзиш мумкин бўлмаган мамлакатларда ўлганлар ҳақида ёзиш хавфсизлик учун безарар” дея кинояли жавоб қилиш мажбуриятида қолдик.

Қамоқда ётган икки Ўзбекистонликни депортация қилмаслик ҳақида шошилинч мурожаат тайёрланаётганда уни тезлик билан “Ким инглиз тилига таржима қилиши мумкин?” дея ўзбекча матнни тарқатдик ва беш киши таржима қилиб юборишди. Уларга “Англашилмовчилик бўлди, аввал “Мен таржима қилмоқчиман” деган таклифингизни олмоқчи эдик, кейин бу ишни бир кишига топширмоқчи эдик” дея хат ёздим. Улардан деярли бир хилда жавоб келди: “Ҳеч қиси йўқ, савоб иш қилишимиз ҳам керак эди-ку!”.

“Нодир Рузматов” nruzmatov@yahоо.cом адресдан эса қуйидаги хат келди. Бир ҳарфини ҳам тузатмасдан келтираман:

Ассалому алайкум wр wб. Авваламбор хаммангизни Муборак Рамозон Билан табрикламоқчиман. Бу хатингизни уқиб тогрисини этсам , кулишимни хам ҳураснд болишимни хам ёки бо`лмаса йиглашимни хам билмайман. Нима деб тушуниш керак? Озбекистон келажаги хақида қайг урушми ёки булмаса таҳт учуч курашми? Наҳотки хеч болмаса роза ойларида фақат Оллоҳга ибодатда болиб фарзларни адо етишимиз , қолган Дунёвий нарсаларни унутиш қийин булса?

П.С Бу дунёда хамма нарса Оллоҳдан , сиз айтаётган , ёки бонг ураётдан ташвишлар хам Оллоҳ томонидан берилган , шундай экан нима учун Оллоҳга таваккал қила олмаймиз? Вассалам ,”.

Наҳотки ёрдамга муҳтож инсонлар тақдири ҳақида қайғуриш тахт учун кураш бўлса, биродар?! Бу ҳар қандай виждонли кишининг инсоний бурчи эмасми? Ёки Рўза экан дея ухлаб ётавериш керакми?

Ана шунақа, Ўзбеклармиз. Ухласак бир бало, ухламасак яна бир бало!

Каримовнинг яна бир мағлубияти

8 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ: Ўзбекистоннинг “Авроосиё” иттифоқига кириши нимани англатади? (Музаффар).

ЖАВОБ: Бу Каримовнинг яна бир мағлубиятидир.

Маълумки, бундан бир неча йил олдин Қозоғистон президенти Нурсултон Назарбоев мазкур иттифоқни тузиш ташаббусини ўртага ташлаганда унга Каримов тиш-тирноғи билан қарши чиққанди. “Бу Совет даврига қайтишни орзу қилишдир” деган эди Каримов. Маддоҳ журналистлар дарҳол буни илиб олиб қанчадан-қанча мақолалар ёзишган, кўрсатувлар ҳозирлашганди. Каримов мазкур иттифоққа қарши йиллар давомида тинимсиз курашар экан, асосан бу Назарбоевнинг ташаббуси бўлгани боис шундай қилганди. Умуман Каримовнинг Назарбоев билан келиша олмаслиги Туркистон заминига катта зарар етказди.

Аслида “Авроосиё” Турон демакдир. Вақтида бу ташаббусни қўллаб, Назарбоевнинг ёнида турганда Каримов бугун Путиннинг ўйинчоғи ролига тушиб қолмасди ва бу ташкилот ҳам Россиянинг “чап чўнтаги”га айланмаган бўларди.

Бугунга келиб МДҲдаги диктаторларнинг оёғи қалтираб қолганидан фойдаланган Путиннинг калласида Совет Иттифоқининг янги кўринишдаги шаклини тузиш мақсади ётган ҳам бўлиши мумкин.

Бу унинг учун икки йўналишда керак. Биринчиси, йўқотилган вассалларини қайтариш билан Россиянинг ҳукмронлик нафсини қондириш. Иккинчиси, дунё геополитик харитасида муҳим бўлиб қолган Марказий Осиёни АҚШ ва Хитой орасида қурол сифатида ўйнатиш. Кўриниб турибди бугун бу иттифоқдан энг кўп ютадиган Россиядир.

Иттифоқ иқтисодий тамалга таянгани билан ва ҳатто эркин иқтисод зонаси ташкил қилиш қарорини ишлаб чиққан тақдирда ҳам Каримов режими даврида бунинг Ўзбек халқига фойдаси бўлмайди. Ўзидан қўрққан режим барибир бугунги каби назоратни маҳкаб ушлаб тураверади. Шу сабабдан Ўзбекистонда аллақачон маддоҳ қаламкашлар ёзаётганлари ва айтаётганлари – “оддий ўзбекка дунёнинг эшиклари очилди” деган гап ёлғон, саробдир.

Афсуски, ҳамма истаклар ҳам амалга ошавермайди

9 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ:Минглаб одамлар Ўзбекистонни ташлаб чиқиб кетмоқдалар. Улар келажакда қайтишлари мумкинми?(Назокат).

ЖАВОБ: Саволингизга “Йўқ” деб жавоб берса, ҳақиқатга яқин бўлади. Нега?

Дунё пайдо бўлибдики, одамлар табиий офатлар ва зулмдан қочиб ўз яшаш жойларини ўзгартириб келганлар ва деярли эски масканларига қайтмаганлар. Туронзаминдан чиқиб кетган турклар бугун Туркия ва ўша томонларда яшаётган бўлсалар, Авропадан чиқиб кетганлар бугун Америка деган катта қитъани ташкил этиб турибдилар ва ҳоказо. Бу кенг миқёсда назар солиш.

Торроқ миқёсда қарасангиз, Рус инқилобидан кейин кўчиб кетган ўзбеклар қайтдиларми? Улар доим Ватан мустақиллиги дея ҳайқириб яшадилар, лекин ҳатто Ватан мустақил бўлганда ҳам қайтмадилар.

Яна ҳам торроқ назар билан қарасангиз, қишлоқдан шаҳарга кетганлар, шаҳардан мамлакат марказларига йўл олганлар ўз гўшаларига қайтмаганларидек гап бу.

Бу ижтимоий-иқтисодий ҳодиса бўлиб, инсон бир жойдан икки жойга кўчиши жуда осонлик билан юз бермайди. Уни мажбурлайдиган кучли омиллар мавжуд бўлгандагина шундай одим отади. Шу боис қайтиш деярли бўлмайди.

Ҳа, зиёрат учун, қуда андачилик, бизнес учун борди-келдилар истисно. Буни Ватанга қайтиш дейдиган бўлсангиз у ҳолда кўпчилик қайтади. Аммо бутунлай қайтиш жараёни жуда мушкул.

Бир марта АҚШ ва Авропа стандартлари даражасида яшаганлар Ўзбекистондаги шароит билан келиша олмайдилр. Ота-оналари амаллаган тақдирда ҳам болалари келиша олмайдилар. Каримов режими буни яхши билади ва шу боис озгина эркин фикрлайдиганларни турли йўллар билан четга чиқиб кетишга мажбур қилмоқда.

Чиқиб кетаётганлар Ўзбекистоннинг улкан йўқотишидир. Кетганлар учун эса Ўзбекистон улкан йўқотишдир. Гарчи буни тан олмасаларда ҳаёт ҳақиқатидан юз буриш мумкин эмас.

Биз 1998 йилда Туркиядан АҚШга келганимизда Абдураҳим Пўлатов “2000 йилда Тошкентда ўтираман!” деганди ва мен: “Ҳали 2005 йилда АҚШдаги уйингизга келиб, эшигингизни тақиллатиб “Ассалому алайкум” деб кетаман” дегандим. У одатига кўра жиддий олмаганди. Орада кўп вақт унинг уйига бормадим. Аммо 2005 йилда мухолифатни бирлаштириш уринишлари пайтида бир марта боришимга тўғри келди ва:

-Тасодифни қаранг, мана 2000 йил ҳам ўтиб кетиб, 2005 йилда ҳам АҚШда турибмиз, “Ассалому алайкум” дедим..

Келажакда унга ҳам, менга ҳам, сизга ҳам бориб келиш йўллари очилиши мумкин. Балки баъзиларимизга кеча ҳам, ҳозир ҳам шундай йўллар бекилмаган. Лекин сабаблар ва баҳоналар ҳамма нарсадан кучли. Ўжар инсон эса сабаб ва баҳонанинг яратувчисидир.

Халқаро қоидаларга кўра инсоннинг бир жойдан иккинчи жойга кўчиши унинг яшаш ҳаққи каби мутлоқ олий ҳаққидир. Бу биринчидан.

Иккинчидан эса, бутун махлуқотлар сингари инсон ҳам аввал ўзини ҳимоя қилади. Қолганлар нарсалар кейин. Гарчи сўзида буни кўрсатмасада амалда доим буни кўрсатиб туради.

Ана шу икки ҳақиқат бизга уни айблашга ҳақ танимайди. Аксинча унинг ҳақларини ҳурмат қилишимиз керак.

Кегусида инсон бу сайёрани ташлаб бошқа сайёраларга кетиб қолиш имкониятига эга бўлиши ҳам мумкин ва у пайтда ҳам бу унинг шахсий ҳақ-ҳуқуқи бўлади.

Менинг қарашим шундай. Балки сизнинг қарашингиз бошқача бўлиши мумкин ва бир куни бу масалада сиз менга “Ассалому алайкум, ноҳақ бўлиб чиқдингиз”, дейишингизни жуда истайман. Афсуски, ҳамма истакларим ҳам амалга ошавермайди.

ДЎК фаолиятига шаффофлик

10 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ: Демократик Ўзбекистон Конгрессининг саҳифасини ҳар куни ўқиб тураман. Менда ҳам бир савол пайдо бўлди. Саҳифанинг остига “Мазкур веб саҳифа манфаатдор гуруҳлар ёрдами ёки грантлар эвазига эмас, балки шахсий ташаббус ҳисобига нашр этиб келинмоқда” деб ёзиб қўйибсизлар? Агар моддий манфаат бўлмаса бу ишларнинг нимага кераги бор? (Шоира).

ЖАВОБ: Ишхонамизда бошлиқнинг ўринбосари ҳар сешанба куни бутун жамоага нонушта олиб келарди. Совуқ, қаҳратон демасдан ҳар сешанба эрталаб соат саккизда ошхонада бепул егуликлар турарди. Бу мен мазкур ташкилотга ишга ўтмасдан ҳам олдин узоқ йиллар давом етиб келган экан. Унга:

-Биз учун шунча яхшилик қилдингиз, раҳмат,-дейишди яқинда нафақага кузатиш зиёфатида. У:

-Мен ўз эҳтиёжимни қондирдим…,-деб жавоб қилди.

Кейин унинг ўрнига келган одамга ҳазиллашиб:

-Энди сешанба кунлари нонуштани сиз олиб келасиз,- дейишди. У:

-Бу катта харажат, менинг бунга имкониятим ҳам, эҳтиёжим ҳам йўқ,-деди.

У самимий ва ҳақ гапни айтган эди. Инсонда нимагадир эҳтиёж бўлади. Моддий ёки маънавий эҳтиёж…

Кимдир қўшниси билан кун бўйи гаплашиб ўтиришдан роҳатланади.

Кимдир оқшомлари ресторанма-ресторан юриш билан эҳтиёжини қондиради.

Кимдир бутун бўш вақтини ибодатга бағишлайди.

Яна кимдир китоб ўқиш эҳтиёжи билан яшайди.

Кимдир одамларни сўкишдан завқ олади ва ҳоказо.

Демократик Ўзбекистон Конгрессига аъзо бўлганлар бирор моддий ёрдамни кўзлаб эмас, балки қалбларида вулқон бўлган эҳтиёжни қондириш учун аъзо бўлганлар. Шу боис бу йўлда моддий манфаат эмас, моддий масрафни ўз елкаларига олмоқдалар. Баъзилар уларни тушунмаслиги мумкин. Аммо кўпчилик тушунади. Энг асосийси уларни уларнинг ўзлари тушунадилар.

Ишхонамиздаги саховатли кишининг “Мен ўзимга яхшилик қилдим…” деган сўзларидан кейин айтган гапини юқорида келтирмасдан хулосага сақлаб қўйгандим:

”Мен Худодан яхшилик кутишга тайёргарлик кўраяпман, яхшилик кутишдан аввал ўзим нимадир қилишим керак эди!”, деганди у.

Эслатма ўрнида: Сиз келтирган гапни ёзиб қўйишимиз эса ДЎК фаолиятига шаффофлик беришдир. Агар келгусида жамғармага ёрдам тушса, ёки грант олинган тақдирда ҳам бошқалардан фарқли ўлароқ унинг тийин-тийини бўйича саҳифада очиқ ёзиб қўямиз.

Қўрқоқлик…

11 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ: Бугунги ёшларнинг қўрқоқлигига қандай қарайсиз? (Шермуҳаммад).

ЖАВОБ: Барча жонзотларда бўлгани каби инсонда ҳам қўрқув ҳисси энг кучли унсурлардан бири ҳисобланади.

Инсон агар сувдан қўрқса, сувда чўкади, ўтдан қўрқса, ўтда қолади. Яъни нимадан қочса, ўшанга тутилади. Милициядан қўрққаннинг олдидан ҳар куни милиционер, итдан қўрққаннинг олдидан ҳар куни ит чиқади.

Яна шундай қўрқувлар бор-ки, қўрқсангиз ҳам, қўрқмасангиз ҳам ундан қочиб қутулиш мумкин эмас. Масалан, инсон касалликдан қўрқади ва қоча олмайди. Инсон кексаликдан қўрқади ва бу бошига келиши муқаррар. Ҳамма ўлимдан қўрқади ва ҳамма ўлимнинг чангалидан қутула олмайди. Диктатура ҳам шундай, қўрқсангиз ҳам, қўрқмасангиз ҳам ёнида бўлдингизми бу юҳонинг комига тушишингиз аниқ. Бугун бўлмаса, эртага.

Лекин бир марта итни чўчитиб, унинг қопишидан қутулган одам, иккинчи марта унинг акиллашидан қўрқмайди. Бир марта қамоққа тушиб чиққан одам, қамоқ калимасини эшитганда тиззаси қалтирамайди. Бир марта илоннинг бошини янчган киши иккинчи марта илонни кўрганда музга айланмайди ва ҳоказо.

Қолган ҳамма нарса қўрқувни оқлаш учун баҳона. Кимдир ота-онаси, яна кимдир бола-чақаси, бошқа биров топган-тутганини баҳона қилади. Чунки бундай баҳонага ҳеч ким эътироз билдирмайди ва ҳақиқатдан ҳам баҳона сифатида ўтадиган “далил” булар.

Демак, қўрқув фақат ёшларгагина хос бўлган нарса эмас. Қўрқув ҳаммага хос. Кимки уни енга олса, ҳаётини қўрқувдан халос этади. Акс тақдирда бутун ҳаёти қўрқув чангалида қолади ва бир умр ўзи ўзидан яшириниб ўтиб кетади. Айтадиган гапини айта олмай ўтиб кетганини ўзи ҳам билмай қолади.

Буни бу дунёга ҳеч ким сифатида келиб, бу дунёдан ҳеч ким сифатида кетиш дея изоҳлаш мумкин. Дунёга келиб кетаётганларнинг аксар қисмини шундайлар ташкил қилгани боис, уларни айблай олмайсиз. Улар ҳаётнинг шу йўлини танлаганлар. Бошларига ҳар қандай бало ёғилса ҳам қўрқувнинг чангалида бир мушт бўлиб ўтираверадилар. Қоринлари тўйса, чўнтакларига бир мири кирса, машина олсалар, уйлари бўлса… бас! Ҳаётни шундан иборат деб биладилар ва қалбларидаги бошқа қимматли эҳтиёжларни қўрқувнинг тоши билан эзиб ташлайдилар.

Қўрқувни енгганлар эса дунёда озчиликни ташкил қиладилар ва шунга қарамай дунёнинг мувозанати бутунлай бузилиб кетишининг олдини оладилар. Бугунги ёшлар орасида ҳам ана шундайлари бор. Масалан, мухолифатга, жумладан Ўзбекистон Демократик Конгрессига аъзо бўлган ёшларни қандай қилиб қўрқоқ дейсиз? Ана шундайлар туфайли бугун Ўзбекистонда диктатура мавжудлигини билиб турибмиз. Агар ҳамма қўрқувнинг чангалида қолганда бугун бутун дунё

Ўзбекистонда жаннат барпо этилган дея Ўзбек матбуотининг ёзганларини ва қўрқув қулларининг айтганларини такрорлаб турган бўларди.

Ҳукумат тинч турармиди?

12 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ: Собиқ муфти Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф Америкада яшаётган ўзбекларни битта диний жамога бирлаштириш ҳаракатини бошлатгани ҳақида Ўзбекистонда гаплар юрибди. Шундан хабарларингиз борми?(Ҳожибек).

ЖАВОБ: Бу ерда бу борада икки хабар юрибди.

Биринчиси, Каримов ҳукумати хориждаги ўзбеклар демократик ташкилотларга қўшилмасликлари учун уларни назоратга олиш мақсадида маданий ва диний йўналишда иш бошлагани. Бунинг учун режим ўзига содиқ ёки содда кишиларни қўлланмоқда. Улар хориждаги ўзбекларга, айниқса, ёшларга катта грантлар, ёруғ истиқболлар ваъда қилиш билан ўзларига ағдариш, режимга хизмат қилдиришни мўлжалламоқдалар. Шу боисдан улар демократик мухолифатни қўпорувчилар дея ёшлар орасида салбий гаплар тарқатмоқдалар ва уларни чўчитишга уринмоқдалар. Ваҳоланки қўпорувчилик демократияга зид ва демократлар террорнинг ҳар қандай кўринишини қоралайдилар. Жумладан, Демократик Ўзбекистон Конгресси ҳам террорнинг ҳар қандай кўринишини қоралашини очиқ баён этиб келмоқда.

Иккинчи хабар, “собиқ муфтининг тарафдоримиз” дея АҚШдаги ўзбеклар орасида “битта ташкилотга бирлашайлик” дея кезиб юрганлар ҳақида. Рамазон ойида ҳамма Худони ўйлаб қолишидан фойдаланган баъзи гуруҳлар шу пайтда пул жамғариш ёки одамларни ўз йўлларига ағдаришга киришадилар. Собиқ муфтининг тарафдорлари ҳам АҚШдаги ўзбеклар орасида кезиб юриб динга чақирувчи CДлар ва кассеталар сотиб юришганидан хабаримиз бор.

Собиқ муфтининг бугун Каримов режимига очиқ ва астойдил хизмат қилаётганини назарда тутсак, ҳар икки хабарни бирлаштириш ҳам мумкин. Яъни ҳукумат бугунга қадар Исломий таҳлика борлигини кўрсатиш учун диндорларни қўлланиб келди ва турли портлашларда ҳам уларнинг иштирокини таъминлашга муваффақ бўлди. Мана энди Андижон воқеалари иштирокчилари орасида ҳам ҳукуматга содиқ ёки ҳукуматга “ишлаганлар” анчагина бўлгани суд жараёнларида кўриниб қолмоқда. Бу борада ҳукумат етаридан ҳам ортиқ тажрибага эга.

Хуллас, бундай ҳаракатлар огоҳ бўлишга ундайди. Баъзилар самимий ҳаракат қилаяпман дея Каримов режимининг тузоғида ўйнаганларини билмай қолишлари мумкин.

Шахсан менга ҳам собиқ муфтининг ваъзлари ёзилган компакт диск-CДсини сотиб олиш таклифи билан телефон қилишди ва мен:

-Андижонликларни “боғий” деб атаган одамнинг дин борасидаги, Худо борасидаги гаплари самимийлигига бошқалар ишонаверсинлар, бу уларнинг иши, аммо шахсан мен ишонмайман,-дея сотиб олмаслигимни айтдим.

Улар тузмоқчи бўлган диний ташкилот ҳақида эса эшитишни ҳам истамадим. Бугун динлар аро вазият таранг бўлиб турган бир пайтда келиб-келиб Америкадаги ўзбеклар орасида диний ташкилот тузишга уриниш бу яхшиликнинг аломати эмас. Бу демократияга қарши бўлган Ўзбекистон ҳукуматининг навбатдаги “акромийлар иши” бўлиб чиқмаслигига ҳеч ким кафолат беролмайди.

Сичқон-мушук ўйинлари

13 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ:Каримовнинг истаги билан Ўзбекистон Россияга қўшилиб кетиши мумкинми? (Давронбек).

ЖАВОБ: Йўқ, бу жиддий гап эмас. Ўзи хон, кўланкаси майдон бўлган Каримов ҳеч қачон бунга бормайди. У вақтида ўта юмшоқ Горбачевнинг танқидларини ҳазм қила олмас эди. Озгина эркинлик истаган Ельциндан ҳазар қиларди. Шундай экан, Путинга ўхшаган қаттиқўл одам уни ҳам, қизини ҳам, маддоҳларини ҳам бир сонияда бурчакка итариб қўйишини жуда яхши билади.

Бунинг устига Россия билан иттифоққа киришни фавқулодда тарзда истаб қолган тақдирда ҳам буни амалга ошира олмайди. Бунинг ҳуқуқий заминини тайёрлашга Каримовнинг умри етмайди. Мана, Лукашенко ўн йилдан бери шунга уринади. Энг катта қаршилик Россиянинг ичидан чиқмоқда.

Бугун Ўзбекистонни АҚШга қарши қўлланиш учун Каримовни сизлаб туришибди. Аммо масала жиддий тус оладиган бўлса, Иттифоқ таклифини Москванинг ўзи рад этади. Бунинг ҳам иқтисодий ва ҳамда сиёсий салбий оқибатларини Россия кўтара олмаслигини Москва элитаси яхши билади.

Каримовга эса бугун Россияга турли иттифоқлар орқали ёпишиб туриш кўриниши, имажи зарур. Россияга ҳам Каримовнинг ана шундай таклифлари керак, холос.

Каримов АҚШнинг кутилмаган бирор ҳунаридан ўзини муҳофаза этиш учун Россияни “зонтик” сифатида фойдаланмоқда. Россия ҳам АҚШни сиёсий мот қилиш учун Каримовни “асп” қилиб ўйнатмоқда. Бўлаётган гап шу.

Агар Россия Каримовнинг жиғига тега бошласа ўша куни орани очади. Бундай ҳол бугунга қадар бир неча марта юз берди. Каримов ана шу “тажриба”сига суянмоқда, қолаверса Путин абадий эмаслигига ишонади. У бугун билан яшайдиган одам. Эртани ўйламайди.

Унинг Россия билан иттифоқ даражасида муомалага ўтиш керак деган гапини мен жиддийга олмайман, бу шунчаки сиёсий популизм. Чунки юқорида таъкидлаганимдек, бунга биринчи галда диктатор Каримовнинг ўзи қарши. Ҳали кечагина Россияга бориб-келишларни назоратга олишни талаб қилган Каримов ҳеч қачон Ўзбекистонга нисбатан эркинроқ бўлган мамлакатга қучоқ очмайди. Буни Путин ҳам яхши тушунгани учун Каримовнинг бу гапини туғилган кунимга ҳадя деб атади. Ҳадянинг давоми бўлмайди. Берилди, тамом. Каримов ҳам айтди, тамом. У ўзини четлаб қўяётган Ғарбга аразини кўрсатмоқчи бўлди, Путин каби Ғарб ҳам унинг гапини жиддий олмади.

Бугун ҳамма билади, Россияда тезак ёки ғўзапоя ёқилмайдики Каримов хароб этган Ўзбекистонни ўзига қўшиб олсин! Битта Чеченистоннинг ўзи Россиянинг бўғзига тиқилган суяк. Иккинчисини уддалай олмаслигини билади.

Ўзбекистонда ҳарбий куч ишлатилиши мумкинми?

14 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ:Ўзбекистонга ҳарбий куч ишлатилиши мумкинми, агарда бўлса қандай шаклда бўлиши мумкин?(Бобур).

ЖАВОБ: Ҳар бир мамлакатнинг ҳарбий кучлари бўлади ва асосан Президент бу кучларнинг Бош қўмондони ҳисобланади. Кўпгина демократик давлатларда ҳарбий кучлар ташқи хавфдан ҳимоя, яъни мудофаа ва бошқа ташқи мақсадларни кўзлаб фаолият кўрсатиши қонунлар билан белгилаб берилган.

Масалан, Америкада ҳам ҳарбий кучларнинг мамлакатнинг ички ишларига аралашуви ман этилганди. Ҳозир уларнинг фавқулодда ҳолатларда, масалан террор ҳужуми рўй берганда ёки табиий офатлар пайтидаги иштироки борасида қонунга ўзгартириш киритилмоқда. Чунки юз берган шундай воқеалар ҳарбийлар ёрдамини ва ҳатто қуролли иштирокини тақозо этди. Ўзбекистонда ҳам қонунлар халқаро стандартларга мосланган ҳолда ҳарбийлар ички ишларга аралаштирилмайди деган қоида киритилган. Шундан қочиш ва диктатурани халқдан қўриқлаш учун Каримов МХХ ва ИИВда ҳам ҳарбийлашган бўлинмалар тузган.

Сизнинг саволингиз туғилишига ҳар ҳолда Андижон воқеалари туртки бўлган бўлиши мумкин. Ўзбекистондагилар “Конституциявий тузумга таҳлика туғилди дея Каримов ҳарбий куч қўлланишга ҳақли эди” дейишмоқда. Лекин халқаро жамоатчилик унинг кучни ҳаддан ташқари ва пала-партиш қўллангани ҳақида гапирмоқда.

Бугунга қадар бу борада ёзаётганлар ўта муҳим бўлган қуйидаги нуқтани негадир четлаб ўтадилар. Масалан, рухсат этилмаган намойиш бўлди ва бу тузумга таҳлика даражасига ета бошлади. Шундай пайтда замонавий мамлакатларда биринчи навбатда, оломонга қарата сув сепиш, кўздан ёш оқизадиган газ қўлланиш, резина таёқ ишлатиш тарзида куч қўлланишга рухсат берилади. Андижонда шуларнинг бирортаси ишлатилмасдан оломонга қарата ўқ отилгани Каримовни ҳеч қачон оқлаб бўлмайдиган қора курсига ўтқизмоқда..

Қолаверса, агар Каримов айтганидек террористик ҳужум бўлди дейлик ва у оддий одамлар ўлишини истамаса ўша кун Андижонда қуролли шахслар билан музокарани ярим тунга қадар давом эттирган бўларди. Ярим тундан кейин хотин-халаж, қария ва болалар уй-уйларига кетишарди. Тонгга яқин эса қуролланганларнинг ўзлари ҳам уйқусираб қолардилар. Бир амалиёт билан уларни қуролсизлантириш мумкин бўларди. Агар мақсад оддий одамлар ўлишини истамаслик бўлганда, музокарани давом эттириб, қуролли шахсларнинг баъзи талабларини вақтинча қабул қилиб, уларни қуролсизлантиргандан кейин, жазога тортиш мумкин эди ва ҳоказо.

Шунга ўхшаган жиддий нуқталар жуда кўп ва булар Каримовда оддий одамлар ўлишини истамаслик фикри бўлмагани ва аксинча оддий одамларни қўрқитиб қўйиш фикри бўлганини кўрсатади.

Шунинг учун ҳам куч ишлатиш, айниқса ҳарбий куч ишлатиш камида икки томоннинг салоҳиятига кирмоғи керак. Яъни президент куч ишлатадиган бўлса, парламентнинг рухсатини олиши шарт. Албатта, бу демократик тузумда иш беради. Ўзбекистон каби ҳамма нарса битта қўлда бўлган диктатура режимида бу ҳам иш бермайди.

Ўзбекистонга нисбатна ҳарбий куч ишлатилиши мумкинми?

15 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ: Сиз менинг кечаги саволимни бироз бошқача тушунибсиз. Мен Ўзбекистонга ҳарбий куч ишлатилиши мумкинми, агарда бўлса қандай шаклда бўлиши мумкин, дея сўрагандим. Ўзбекистонга, яъни Каримовга БМТ томонидан ҳарбий куч ишлатилиши, тинчликпарвар кучлар киритилиши мумкинми? ”ИАК” ни ишлари Милошевични эслатмоқда, ёки ультиматум қўйилармикин нима дейсиз…? (Бобур).

ЖАВОБ: Агар нотўғри тушунган бўлсам узр! Айни шаклдаги эътирозни бошқалардан ҳам олдим. Бир қарашда бу “Ўзбекистонга” калимаси “Ўзбекистонда” деб тушунилганидан, иккинчи жиҳатдан илгари БМТнинг куч қўлланиши мумкин ёки мумкин эмаслиги ҳақида жавоб берганимдан ҳам келиб чиққан бўлиши мумкин. Демак, савол Ўзбекистонга нисбатан куч қўлланиш ҳақида ва бунга жавоб берган бўлсамда энди батафсилроқ тўхталаман.

Бугун бундай эҳтимол йўқ.

Чунки уруш, табиий офатлар, БМТ қарорларини сурункали рад этиш билан дунё келажагига таҳлика яратиш ҳолатларида БМТнинг чекланган куч ишлатиш ҳуқуқи бор. Инсон ҳуқуқлари поймол қилинган ҳолатларда ҳам БМТ куч ишлатиши зарурияти ҳақидаги АҚШ томони тайёрлаган лойиҳа Россия ва Хитойнинг қаршилиги билан олдинги сурилмаётир.

Буни ҳам ошиб ўтиш йўли топилиши мумкин. Ўшанда ҳам Каримовга нисбатан куч қўлланиш эҳтимоли жуда ва жуда оз. Чунки:

Биринчидан, БМТнинг куч қўлланиш салоҳиятига эга бўлган Хавфсизлик Кенгашидаги беш овознинг иккитаси – Россия ва Хитой Каримов томонида. Франция эса режимларни ўзгартириш учун куч қўлланмаслик позициясида. Британия ҳукумати бўлса, БМТда Ироқ масаласида АҚШни қўллагани боис ички сиёсий босим остида.

Иккинчидан, Каримов масаласи АҚШ учун Саддам ёки Милошевич даражасига етиб борган эмас, етиб бориши ҳам амри маҳол. Ироқ ва Афғонистон ташвиши АҚШнинг бугунги ҳукуматига “етиб ортади”. Мусулмон халқлар орасида АҚШга нисбатан нафрат кучайиб бораётгани мамлакат сиёсатчиларини жуда ташвишга солмоқда. Шу боис унча бунчага яна бир мусулмон мамлакатга қўшин тортиш масаласи кўтарилмайди. Ҳатто Эрон борасидаги гаплар ҳам орқага ташлангани ана шундан. Каримов масаласи БМТ Бош ассамблеяси кун тартибига чиққан тақдирда ҳам мусулмон мамлакатига хуруж деб қаралади ва биринчи галда мусулмон мамлакатлар муҳокамага қарши чиқадилар. Чунки ҳаммасида биттадан “Каримов” ўтирибди-да!

Бизнинг Каримов эса буни билади ва шунинг учун ҳам қутургандан қутурмоқда.

Маҳбуба Зокирова

15 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ:Андижон воқеалари бўйича ўтаётган судда ниҳоят ҳақиқат айтилдими ёки бу ҳам ўйинми?(Ҳикмат).

ЖАВОБ: Ҳар ҳолда гувоҳ Маҳбуба Зокированинг Андижонда ҳарбийларнинг оддий одамларни отгани ҳақидаги гапини назарда тутмоқдасиз. Албатта, бу шундай бўлганига шубҳа қиладиган одам йўқ эди. Ҳатто Ўзбек матбуотида Каримов топшириғи билан уйдирмалар ёзаётганлар ҳам калласининг бир четида бунга ишонгани аниқ. Чунки буни кўрган бир киши эмас, балки минглаб одамлар кўришган ва бу хабар аллақачон бутун Ўзбекистонга, бутун дунёга етганди. Энди бу гап томошадан иборат бўлган судда айтилгани табиийки диққатга молик.

Сиз айтган каби баъзиларда бу шубҳа ҳам уйғотади. Чунки Каримов ўз томошасига нисбатан бутун дунёда ишончсизлик бўлаётганидан безовта эди. Ташқи Ишлар вазирлигининг журналистлар суднинг ишига таъсир этмасин дея берган масхараомуз баёноти ҳам бежиз эмас эди.

Лекин бу ҳатто ўйин бўлган тақдирда ҳам Каримовнинг бутун томошасини йўққа чиқарди.

Ҳамма бу томоша пуфлаб шишириладиган шар-балон экани, у зўр бериб шиширилаётганини биларди.

Шар шиширилган сари жозибали кўрингани билан ёрилишга ҳам яқинлашади. Балки шиширувчининг қўлидаги тирноқ, балки бошқанинг қўлидаги нина, ёки ўз-ўзидан…хуллас бир сабаб бу шар ёрилиб кетиши мумкин. Ёрилмаган тақдирда, ҳатто ҳаво чиқадиган жойи маҳкам боғлаб қўйилган ҳолда ҳам аста секин писиллаб, бўшаб қолар эди.

Шар ёрилди. Бугун ана шу нуқтани кўриб турибмиз. Энди уни яна шишириш мумкин эмас. Балки ундан оғизлари билан кичкина шарчалар қилишар, лекин барибир Каримов байрамга кўтариб чиқадиган жозибали шар бўлмайди.

Маҳбуба Зокирова…Минглаб эркаклар қила олмаган ишни биргина заиф аёл қилгани жамиятдаги бугунги вазиятни яққол кўрсатиб беради. Нима бўлганда ҳам Маҳбуба Зокирова Ўзбекистон тарихига кирди. Агар жасорат унинг қалбидан отилиб чиққан бўлса, уни ақлдан озганликда, адашганликда, кимнингдир таъсирига тушганликда, хорижий радиоларга ишонганликда айблашлари мумкин ёки қайта кўрсатма беришга ҳам олиб келишар?!

Балки ўз “одиллик”ларини намойиш қилиш учун унга тегмасликлари ҳам мумкин. Ишониш қийин. Хуллас, буни вақт кўрсатади. Аммо ҳақиқат шуки, Каримовнинг томошаси пучга чиқди. Буни Ўзбекнинг бир онаси, Ўзбекнинг Тўмариси бажарди. Унинг бу жасорати олдида бош эгиш керак!

Саволлар ва жавоблар ҳам мавзу

16 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ: Нима сабабдан ҳамма саволларга сиз жавоб берасиз? (Қаҳрамон).

ЖАВОБ: Чунки саволлар менинг номимга келгани ва юзлаб саволлар орасидан долзарб деб ҳисоблаганим биттасига жавоб бериш эҳтиёжини туйганим учун. Лекин бошқалар ҳам, жумладан ДЎК раҳбариятига, Маслаҳат кенгашига кирганлар ва умуман ДЎКка аъзо бўлганлар ҳам ўз нуқтаи назарлари асосида ушбу саволларга жавоб беришларини жуда ва жуда истардим. Зотан мен саволларга жавоб берар эканман, ўзимнинг миссиямни озгина бўлсада бошқаларни қўзғата оламанми, деб тушунаман. Кўриниб турибдики, бу осон иш эмас экан.

Сабаблари кўп.

Биринчидан, ҳамма ҳам ҳар кунги саволларга жавоб беришга вақт топа олмайди. Кундалик ташвишлар жамоат ташвишидан устун келиб қолади.

Иккинчидан, ҳамма ҳам ўз фикрини осонлик билан ёзувда ифода эта олмайди. Лекин шундай қобилиятга эга бўлганларнинг жим туриши, уларнинг бўлаётган воқеаларга бефарқлиги уларнинг қизиқиши шунчаки тор манфаатлардан келиб чиқишини кўрсатади.

Учинчидан, ҳамманинг ҳам бошқалар билан мулоқот қилиш эҳтиёжи бўлавермайди. Буни фойдасиз деб тушунишади. Ёки буни ақлсизлик деб ҳисоблашади. Ҳамма ҳамма нарсага аралашмасин дейишади.

Тўртинчидан, ҳамма ҳам бу саволларни жиддий ёки долзарб деб ҳисобламайди ёки саволларда мантиқ кўрмайди.

Бешинчидан, айтилган сўз, отилган ўқдир. Ҳамма ҳам ўз сўзини очиқ айта олмайди ва ҳоказо.

Кўрдингизми қанча сабаблар бор.

Қўшимча ўлароқ шуни айтмоқчиманки, саволларга берилган жавоблар ДЎКнинг позицияси эмас, бу менинг шахсий позициям. ДЎКнинг ҳар бир аъзосининг ўз қараши бўлиши мумкин. Шу боис ДЎК аъзолари ўзлари муҳим деб топган саволларга қисқа бўлсада жавоб бера бошласалар жамиятимизда етишмай турган мулоқот бошланар эди. Бунга сиз ҳам қўшилсангиз нур устига аъло нур бўларди.

Ўзлигимизни биламизми?

17 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ: Биз бунча мақтанамиз, биз ўзи ўзлигимизни биламизми?( Манзура).

ЖАВОБ: Раҳматли амаким, “Ётадиган каравотингни каравот эканлигини билиш учун энг аввало унинг тўртта оёғи борми-йўқлигини, бутунми бутун эмаслигини билишинг керак.” дердилар. Ўзлигимизни билиш учун аввало ўзлигимиздаги устунлар бутунми бутун эмаслигини билишимиз керак.

Бугун биз:

1. Бир-биримизга дўст бўлишдан кўра душман бўлишни яхши кўрамиз.

2. Иш қилган одамни ёмон кўрамиз, иш қилмасни бошга кўтарамиз.

3. Одамларга ишига қараб емас, бошқа жиҳатларига қараб баҳо берамиз.

4. Ҳар қандай яхши ниятли ҳаракат ортидан ҳам кир қидиришга уринамиз.

5. Ҳавас эмас, ҳасадга тобемиз.

6. Халқ бўлишдан қабила, уруғ-аймоқ бўлишни устун қўямиз.

7. Маҳаллийчимиз.

8. Қўрқоқмиз, Тангридан эмас, мансабдордан қўрқамиз.

9. Бир-биримизга мадад бўлиш ўрнига, бир-биримизнинг оёғимиздан тортамиз.

10. “Нима қилдим?” дея ўзимизга ўзимиз баҳо бермасдан “Нима қилдинг?” дея бошқалардан сўраймиз.

11. Кўрмиз, ҳақиқатни кўра олмаймиз, фақат қоронғуликни кўрамиз.

12. Кармиз, ростни эшита олмаймиз, ёлғонни эшитамиз фақат.

13. Мансаб учун ҳамма нарсадан кечишга тайёрмиз, мансабдан кеча олмаймиз.

14. Манфаат учун душманни дўст, дўстни душман деймиз.

15. Салом ўрнига ҳам пул олишни истаймиз.

16. Яхшиликни билмаймиз.

17. Танқидни тан ололмаймиз.

18. Ё фақат мақтаймиз, ё фақат танқид қиламиз, таҳлилни билмаймиз

19. Воқеликдан юз бурамиз аммо орзуга, саробга ишонамиз ва ҳоказо.

Агар шу 19 жиҳатдан бирортасини ҳам ўзингизда топмасангиз, йигирманчисини ўқинг.

20. Ўзлигимизни билмаймиз.

Маънан бузилган одамлар

18 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ:Бугун Ўзбекистонда суд, прокуратура ва милиция соҳасида порахўрлик ҳаёт тарзига айланган. Бу янги ҳолатми ёки Совет даврида ҳам шундай эдими? ( Нодирбек)

ЖАВОБ: Каримов Совет даври сиёсатини давом эттирибгина қолмасдан, уни янада ривожлантирди. Совет даврида сиз айтган тизимларда порани яшириб олишган ва яшириб беришган бўлишса, бугун очиқ олишади, очиқ беришади. Ўзларини оқ қилиб кўрсатиш учун бошқаларни порахўр дейишади. Лекин бу билан қора қозон оқ бўлармиди!

Совет даврида ишлаган судьялар ёки прокурорлардан бирортаси “Мен ҳеч қачон пора олганим йўқ” деса билинг-ки, у энг ашаддий порахўр бўлган.

Совет даврида пора бериб кириладиган факультетлар орасида юридик факультетига етадигани йўқ эди. Буни ҳамма билади. Энг катта пора шу факультетга кириш учун берилган. Кейин прокуратура, суд ва милиция тизимига ишга ўтиш учун ҳам жуда катта пора берилган. Ундан кейин бу тизимда лавозимга кўтарилиш ҳам албатта пора бериш эвазига бўлган. Натижада жуда кўп таги паст, анди, маънавияти йўқ, саводсиз ва бебурд одамлар бу тизимга кириб қолган.

Энди тасаввур қилинг, ўқишга киришга, ишга ўтишга ва мансаб олишга пора берган ана шундай одам нима қилади. У аввал берган порасининг ўрнини тўлдириши ва кейин қўшимча ҳам ишлашни режалайди. Демак, халқни икки карра талайди. Бу эса қонунларни топташга, бегуноҳ инсонларни қийнашга, ҳақиқатни оёқ ости қилишга олиб келади.

Совет даврида жамиятнинг ифлос қурти ана шу тизимдагилар эди ва улар миллатнинг шарафини топтаб ташлашганди. Не дариғки, бугун ҳам шундай бўлиб қолмоқда.

Илгари бу тизимларда ишлаганлардан халқ қанчалик қўрқса, уларга шунчалик нафрат билан қараган, бугун ана шу қўрқув ва нафрат икки карра баланддир. Фарқи шунда. Бу тизимга тасодифан кириб қолган виждонли одам ё суриб ташланади, ёки эзиб йўқотилади ва ёки қамалиб кетади. (Ёхуд бир бурда нонга зор бўлади. Шунақасини кўрдингизми?-ЖМ).

Бир кун келиб Ўзбекистон демократик йўлга ўтганда унинг энг катта бош оғриғи ана шу тизимларда ишлаганлар бўлишади. Чунки улар халқни сўриб, пулини тортиб олиб, кейин жирканч ниятлари билан сиёсатга кирадилар.

Улар туҳмат қилишга, имзосиз шикоятлар уюштиришга, иғво яратишга, бошқаларни камситиш, ҳақоратлашга, орани бузишга, жанжал кўтаришга, фисқу фасод тарқатишга, юзингизга кулиб, орқангиздан чоҳ қазишга уста бўладилар.

Шунинг учун ҳам Ўзбекистоннинг келажаги осонлик билан ёруғликка қовушмайди, чунки унинг тақдири Каримов режими пайтида маънан бузилган одамлар қўлида қолади. Фожиа мана шунда.

Энди ё у даврда, ё бу даврда мазкур тизимда ишлаганлардан битта одам пора олмаган бўлса, мени кечирсин, чунки бу мўъжиза!

Турон ғояси ҳали тирик

19 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ:Туркистон ғояси амалга ошадими?(Алишер).

ЖАВОБ: Туркистон ғояси сўнди, аммо Туркистон ғоясини ҳам ўз ичига олган Турон ғояси ҳали тирик ва амалга ошиши учун реал имконият мавжуд.

Туркистон- турклар яшайдиган жой дегани. Гарчи амалда Туркистон мавжуд бўлсада бугунга қадар ҳуқуқий жиҳатдан бундай мамлакат вужудга келган эмас. Бу заминда яшаган халқларнинг орзулари доим қандайдир сабаблар билан саробга айланди. Жуда кўп маротаба Туркистонни қуриш имконияти пайдо бўлди, аммо уни амалга оширадиган ўғлонлар бўлмади. Парчаланиш, ўзаро нифоқ ва низолар устун келди, доим.

Сўнгги марта туғилган тарихий имкониятни эса Каримов, Назарбоев, Акаев, Раҳмонов ва Ниёзовлардан иборат гуруҳ бой берди ва ҳатто ундан ҳам нарига ўтиб, Туркистон ғоясини сўндирди.

Яқинда “Озодлик” радиосини эшитиб ўтирсам, 1990 йиллар бошида Туркистон ғояси деб елиб-югурган, бу йўлда ҳар кун калтак еб юрган бир ижодкор қозоқларни

ёмонлаб гапира бошлади. Бундай ҳол бугунга келиб оддий нарсага айланди. Баъзи ўзбеклар қозоқ ва қирғизни, тожик ва туркманни очиқ ёмонласалар, нафрат қилсалар, ёмонликни раво кўрсалар улар ҳам ўзбекларни худди шундай масхара қиладилар. Ҳатто бир-бирларини масхара қилиш, ҳақорат этиш бир ёқда турсин, чегарада бир-бирларини қарсиллатиб ота бошладилар. Бу эса юқорида номлари зикр этилган раҳбарларнинг гапда “Туркистон-умумий уйимиз” амалда эса “Бит босган уйимдан айланай” сиёсатини юргизганлари оқибатидир.

Бугунга келиб бизнинг тасаввуримизда бўлган Туркистон ҳудудида биз турклардан ташқари жуда кўп бошқа халқлар ҳам яшамоқда. Уларнинг мустақил давлатлари вужудга келган. Масалан, Тожикистон. Бу мамлакатнинг ярим аҳолиси турклардан иборат. Ўзбекистонда эса анчагина тожиклар яшашади. Қозоғистонда бўлса рус тилида сўзлашувчилар талайгина ва шунга ўхшаш омиллар ҳам келажакда Туркистон ғоясини амалга оширишга тўсқинлик қилади.

Аммо бу муаммоларнинг барини ҳал этадиган Турон ғоясидир. Туронзамин бугунги кундаки Авроосиё бўлиб, турк халқлари баробарида шу заминда яшаган бошқа халқларга ҳам қучоқ очади.

Ташвишли томони шундаки, Туркистон ғояси сўндирилганига ишонч ҳосил қилган Россия энди Турон ғоясини йўққа чиқармоқчи. Шу боис ҳам Авроосиё иқтисодий ҳамжамиятини сиёсий кучга айлантиришга уринмоқда. Ваҳоланки Туронзамин иттифоқига Россия каби “акахон”лар кирмасдан шу заминда вужудга келган Ўзбекистон, Қозоғистон, Қирғизистон, Туркманистон, Тожикистон, Озарбайжон кирганда, ягона Конституция, ягона иқтисодий ҳудуд, ягона қуролли кучлар, ягона пул бирлиги каби йўналишдан бориб, Авропа Иттифоқи сингари бир йўлга кирса қачондир Турон ғояси амалга ошиши мумкин.

Бу хаёлий нарса бўлмасдан, амалга ошиши учун асосли ғоядир. Агар мана шу ғоя амалга ошса бу заминда яшовчилар Россия ва Хитой орасида эзилмасдан мустақил куч бўладилар. Бу умумжаҳон тинчлиги, иқтисоди ва геосиёсатида мувозанат сақлаш учун ҳам айни муддаодир.

Бу борада бошқалар ҳам ўз фикрларини билдирсалар, ёмон бўлмасди.

Диктатура даврида дарахтнинг шохи бекорга қимирламайди

22 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ: Тошкент шаҳар ҳокимлиги яқинда Йўлдош Охунбобоев, Абдулла Набиев, Жаҳон Обидова, Мирзамаҳмуд Мусахонов, Қаюм Муртазоев каби русларга астойдил хизмат қилган шахсларнинг номларига қўйилган кўчаларни ўзгартирди. Бу яхши ҳолат эмасми?(Йўлбарс).

ЖАВОБ: Бу борада қизиқ воқеа ёдимга келди. 1991 йилда Олий Кенгашнинг Ошкоралик қўмитасида Совет даврида русларнинг “қиличи” бўлган шахслар номига қўйилган кўчалар ва жойлар номларини ўзгартириш ҳақида бир қарор лойиҳаси тайёрлаб, унга юзга яқин машҳур коммунистбошиларнинг исмларини илова ҳам қилдик. Жумладан, сиз тилга олганлардан ташқари Файзулла Хўжайев, Акмал Икромов, Султон Сегизбоев, Усмон Юсупов каби номлар ҳам бор эди.

Қўмита раиси Эркин Воҳидов бу ишимизга қарши бўлиб, йиғилишимизга келмади. Йиғилишни ўтказиш одатдагидек менга қолди. Ўша кун кечқурун телевидениеда “Депутат минбари” рукнида 15 дақиқа шу ҳақда гапиришни ҳам режалагандик.

Мажлисни бошлаймиз деб турганда Олий кенгаш раисининг хонасига келган Ислом Каримов мени сўраётганини айтишди. Тойиба Тўлагановага “Сиз йиғилишни бошлаб туринг” дея олтинчи қаватга чиқдим.

-Нима, “переварот” қилмоқчимисизлар?-деди Каримов биз илова қилган рўйхатни кўрсатиб. Мен ҳайрон бўлдим. Шунда Каримов:

-Бу рўйхатдаги одамларнинг болалари, неваралари мамлакатнинг юраги, устунлари, мен ишонган ва мени қўллаб қувватлаган асосий кадрлар. Нима, сизлар бу ҳаракатларингиз билан бутун ҳукуматга қарши ҳужум бошлаяпсизларми?-дея ўдағайлади.

Каримов айниқса, “Россия, Россия менинг ватаним” дея куйлаган Ҳамид Олимжон номини рўйхатга киритганимиздан ғазабини яширмади.У Зулфия опанинг қандайдир хизматлари ҳақида гапириб, унинг ўғли, Олий Мажлис котибиятининг бошлиғига қарата:

-Шундай эмасми, Омон Ҳамидович?-деди.

Кўринишидан жуда мулойим кўринган Омон Ҳамидович онасининг Каримовдан миннатдорлигини айтди.

Хуллас, Каримов бу ҳаракатимизни ўзига қаратилгани ва биз шу йўл билан унинг одамларига зарба бериш орқали уни кучсизлантиришга уринаётганимизни айтди. Бу энди бизнинг тушимизга ҳам кирмаган нарса эди. Шу боис тортишиб қолдик. Одатда бундай пайтларда жим ўтирадиган Олий Мажлис раиси орага кирди:

-Ислом ака, бўпти, бу ишни менга қўйиб беринг, ҳаммасини қонун доирасида ҳал этамиз, бу укаларимиз ўзлари қилган қонун, қоидалар бор,-деди у кейин менга юзланди,-бу масалани олдин Маданият қўмитасига ўтказинглар, уларнинг ваколатини ҳам оёқ ости қилмайлик, улар ҳам кўриб, муҳокама этишсин, кейин қўмира раиси Примқул ака Қодиров кўриб чиқиб, Раёсатга тақдим этади, Раёсат эса сессияга…

Бунга эътироз билдириш қийин эди. Чунки Олий Кенгаш иш тартибини ўзимиз тасдиқлаган эдик.

Масалани Маданият қўмитасига ўтказдик. У ерда Алижон Қўчқоров, Ойгул Маматова сингари сафдошларимиз орқали қарор одимини тезлаштиришга уриндик. Лекин юзидан бири ҳам қолмаган қарор Раёсатга келганда Президент девонига “кетиб қолди”. Кейинчалик эса, кўча ва жойларнинг номларини ўзгартириш бўйича умумий бир тавсияга айланди. Бизнинг рўйхат йўқолган ва ўрнига Каримов ҳукумати идораларидан чиққан бошқа рўйхатлар келиб қолганди.

Орадан 15 йил ўтиб Каримов энди ўша масалага қайтган экан, демак бу шу йиллар давомида у ўзининг энг содиқ сафдошларидан юз ўгиргани ёки улар билан зиддиятга тушганидан келиб чиқади. Шу маънода кейинги ўзгаришлар ортида қандайдир сиёсий мақсадлар ётган бўлиши турган гап. Чунки диктатура даврида дарахтнинг шохи бекорга қимирламайди.

Мадҳия ва мадҳиябозлар

23 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ: Ассалому алайкум Жаҳонгир ака, айтишим керакки, сизга бўлган ҳурматим ўзгача, Каримовнинг асл башарасини биринчи бўлиб очиб берган инсонлардан бирисиз деб ҳисоблайман. Ким билади агарда сиз ҳам баъзи сарой шоирлари ва масхарабозларига ўхшаб, Каримовнинг сурнайига ўйнаган бўлганингизда, унга бошқаларга ўҳшаб ҳушомад қилганингизда, ҳозир айшу ишратингизни қилиб, Олий Мажлисда ўтирган бўлармидингиз. Умуман, ота-онангизга минг раҳмат, сиздай фарзандни вояга еткизган. Саволим эса қуйидагича:

Ўзбекистон Мадҳиясига нисбатан муносабатингиз қандай? Уни миллатимизнинг рамзи сифатида қабул қила оласизми ва эшитганингизда қандай туйғулар кечади ичингиздан?

2-3 кун аввал ёшлар форумида мадҳияга муносабат ҳақида тортишган эдик. Ёшлар орасида менга ўхшаб фикрлайдиганлар кўп эмаслиги аён бўлди. Шунинг учун ўзим ҳам ўйлаб қолдим: балки мен нотўғри фикрлаётганлардандирман?

Бугунги кун ёшларининг асосий қисми миллий мадҳиямизга чуқур ҳурмат билан ёндашар экан. Лекин уларнинг мадҳияга (мадҳиямиз дейишга тилим бормайди) бўлган ҳурматини мен ҳис қила олмайман. Ҳар қанча ўзимни мажбурласам ҳам бу мадҳияга фақатгина нафрат ҳис қиламан ҳолос. Ягона сабаби эса буни Абдулла Орипов ёзганлигида. Бу инсонга нисбатан эса фақат нафрат ҳиссини туяман ҳолос, чунки Каримовнинг содиқ малайи сифатида бу одам унинг зулм империясини қуришида катта рол ўйнаган деб ҳисоблайман.

Мадҳияни эса сарой шоири эмас, миллатимизнинг асл Чўлпону Усмон Носирлари, миллатимизнинг ҳақиқий мустақиллиги учун курашган, инсонларга яхшилиги теккан, уларнинг ҳожатини чиқарган, миллатнинг дуосини олган, Худодан қўрққан иймонли шаҳс ёзганда мен бундай мадҳияни кўкларга кўтарган бўлармидим…Сиз нима дейсиз?(Умарҳон).

ЖАВОБ: Аввало мана шундай муборак кунларда ота-онамга раҳмат айтганингиз учун миннатдорчилик билдираман. Мен ҳали оқ ва қорани билмаган йилларда улар оламдан ўтишган.Уларнинг руҳларини шод этганимдан енгил топдим. Ўзинг танимаган ва билмаган одамнинг чин юракдан чиққан дуосини олишдан ҳам яхшироқ мукофот борми?!

Энди Мадҳия ҳақида… Мадҳияни қабул қилиш жараёнида кўрик-конкурс эълон қилингани, натижани Олий кенгашнинг Примқул Қодиров раҳбарлигидаги Маданият қўмитаси кенгайтирилган мажлисда кўриб чиққани ва жуда яхши ўрнаклар бўлгани ҳолда кейин Каримовнинг тавсияси билан Абдулла Орипов ёзган матн қабул қилингани ҳақида илгари бир саволга жавоб тарзида ёзган эдим.

Ўшанда Ислом Каримов Мадҳия мусиқаси сифатида Совет давридаги Гимн мусиқасини қолдиришни таклиф қилган ва “Бунга қулоғимиз ўрганиб қолган” деганди. Ҳатто Гербнинг ҳам асл кўриниши сақлаб қолинган ҳолда фақат семурғ қуши ва баъзи нарсалар илова этилганди.

Мадҳияни кимгадир содиқ ёки кимгадир хизмат қилиб қўйган машҳур одам ёзсин деган гап йўқ. Масалан, Америка мадҳиясини оддий бир киши ёзган. Гап мадҳиянинг мазмунида, руҳлантирувчи куч бўла олишида. Абдулла Орипов каби шахслар бошқаларга нисбатан бадиийроқ қилиб ёзган тадирда ҳам уларнинг шахслари, сиёсий фаолиятлари ана шу руҳни ўлдиради. Сўзи ва амали бошқа бўлиб, диктатурани оқлаб турганини кўрган халқ барибир бир кун келиб сиз каби унинг ёзганидан нафратланади.

Энди бугунги авлодга келсак… Ёдимда бор, биз талабалик йилларимизда ҳамма дунёнинг энг буюк одами Ленин деб ҳисобларди.

“Ленин-бобомиз!”

“Ленин-отамиз!”

“Ленин-йўлбошчимиз!”

“Ленин-онгимиз!”

“Ленин-юрагимиз!”

“Ленин-нафасимиз!”

Ва ҳоказо шиорлар вужудларга сингдириб юборилганди. Кўпчилик буни самимият билан айтар эди. Абдулла Орипов, Эркин Воҳидовлар ҳам шундай деб достонлар ёзишган ва мукофотлар олишганди.

Бугун ҳам худди шу усулда болалар боғчасидан, мактаб партасидан тортиб олийгоҳларга қадар ҳамма жойда ёшларнинг онгига сиз айтган Мадҳия сингдирилган.

Демак, сиз улардан олдинроқ ҳақиқатни кўра олибсиз.Табриклайман! Улар ҳам барибир кўрадилар.

Яқин келажакда бугун сиз билан тортишган ёшлар шу Мадҳияни қоралашлари ва Абдулла Ориповни жаллоднинг малайи деб эълон қилишларига ишонаман. Чунки ўша пайтда улар ҳам сизга ўхшаб оқ ва қорани ажратиб олган бўладилар. Бугун мамлакатдан ташқарига чиққан кишигина рангларни ажратиб олмоқда. Мамлакат ичида эса битта ранг-оқ ранг мавжуд. Бизнинг энг катта ва жуда оғир вазифамиз одамларга дунёда бошқа ранглар ҳам борлигини англатишдир.

Мана 15 йилдир мен бир марта ҳам шу Мадҳияни эшитмадим ва эшитмайман ҳам. Чунки уни халқ, халқ вакиллари эмас, битта шахс танлаганининг ўзи ва муҳокамаларга ўрин бермай Олий Кенгашдан “ўтказиб” юборганининг ўзи бу Мадҳияга нисбатан совуқлик пайдо қилганди.

Бугун мадҳия бўладиган асарлар жуда кўп. Масалан, шоир Юсуф Жуманинг ҳар бир шеъри бир Мадҳиядир. Чунки курашга, озодликка, ёруғ кунларга чорлайдиган куч бор унинг асарларида. Мадҳия эса ана шундай қудратга соҳиб бўлиши керак.

Дунё Каримовнинг кимлигини билди

24 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ: Каримовни мустақилликка ва Ўзбек тилига қарши бўлганликда айблагансиз. Кутубхоналардан бу ҳақда эълон қилинган, уни фош этадиган бирор газета-журнал материалларини топишим мумкинми?(Бобур.З.)

ЖАВОБ: Менимча, бундай савол бериш учун ё ўта содда ёки шунчаки савол бериш учун чоғланган бўлиш керак. Озгина билимли одам биладики, дунёдаги ҳамма диктаторлар доим халққа ёқадиган гапни гапириб, амалда тескарисини қилганлар. Узоққа борманг, бугун Ўзбек матбуотида Каримовнинг Андижонда одамларни қирғин қилгани ҳақида уни фош этувчи бирор нарса топа оласизми? Ўзбек матбуотида ҳаммаси тескариси. Бунга бугун ишонувчилар ҳам бор. Эртага ҳам топилади. Ўн беш йилдан кейин ҳам бир-иккита ахмоқ чиқиб, кутубхоналардан бугунги газеталарни варақлаб Каримов ҳеч қандай жиноят қилмаган, у қаҳрамон бўлган экан дейиши мумкин. Зотан Каримов умид қилган нарсалардан бири ҳам шу.

Аммо тарихни фақат диктаторлар ёзмайдилар.Тарихни бошқалар ҳам ёзадилар. Шунинг учун ҳам тарих ҳақида адолатли ҳукм чиқаришни истаганлар диктаторлар ёздирганини эмас, бошқалар ёзганини ҳам топишлари ва разм солишлари керак.

Илгари бир саволга жавоб бериб, Каримов қандай қилиб Олий кенгашдаги стенограммаларни йўқотгани ҳақида тўхталгандим. Бу ҳақда “ИАК” ҳужжатли романида ҳам батафсил ёзилган.

Энди жуда ҳам Ўзбек матбуотига қараб, Каримовнинг мустақилликка қарши бўлганини исботлашни истасангиз, СССРнинг келажаги, Иттифоқ таркибида қолиш учун ўтказилган референдум пайтларида сўзлаган нутқлари, референдум натижалари, унинг КПСС Марказий комитети сиёсий бюроси аъзоси этиб тайинланган кунлардаги нутқларини топиб, ўқисангиз, балки сатрлар орасидан бир нарса топишингиз мумкин бўлар.

Ёки Ўзбек матбуотига қараб Каримовнинг Ўзбек тилига қарши бўлганини фош этишни истасангиз, Ўзбек тили ҳақидаги қонунни топинг, кейин унга йилма йил қандай ўзгартиришлар киритилгани ва бугунга қадар бу қонун қандай бажарилаётганини таҳлил қилинг. Ҳамма нарса аён бўлади қолади.

Лекин бугун буларга ҳожат қолмади. Бугун бутун дунё Каримовнинг кимлигини билди ва очиқ айтмоқда, очиқ ёзмоқда. Бугун унинг мустақилликка, Ўзбек тилига қарши бўлганини Ўзбек матбуотидан қидириб, исботлашни истайман десангиз, бу билан уни оқлашга уринган бўлиб қоласиз. Чунки унинг ўзи ёздирган тарихдан далил излаб, у ҳақда бошқалар томонидан ёзилган тарихга шубҳа билдирган бўласиз. Лекин бу ҳам сизнинг ҳуқуқингиз, ҳурмат қилишимиз керак.

Менга қолгани эса, эслатиш: унинг асл тарихи дунё матбуотида очиқ ёзилган ва бунинг учун кутубхонага боришнинг ҳожати йўқ. Интернетга унинг исмини ёзсангиз ҳамма нарса бирин-кетин кўз олдингизда пайдо бўлаверади.

Санжар Умаров…

25 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ: Санжар Умаров қамалганига қандай қарайсиз?(Мурод, Абдулло.С ва бошқалар)

ЖАВОБ: Санжар Умаров борасида “Серқуёш Ўзбекистоним” гуруҳи тарқатган баёнот менга қадар етиб келган эмас. Лекин мен бу баёнотни рус тилидаги веб саҳифаларда ўқидим. Ўзбек тилидагисини қидириб мазкур ташкилотнинг веб саҳифасига мурожаат этдим ва у ерда ҳам асосан русчаси турган экан. Ўзбекча саҳифада эса, Санжар Умаровнинг “Биз Ўзбекистонда ҳар қандай инқилобга қаршимиз” деган суҳбати турганди. Гапнинг очиғи Баёнот фақат рус тилида тарқатилгани боис назаримда Ўзбек тили камситилгандек туюлди менга. Ранжигандек бўлдим. Аммо шу дақиқада бу ҳақда ўйлайдиган вазият эмас эди. Чунки қамалган бўлса, ким бўлишидан қатъий назар нохуш хабар. Инсон сифатида унинг тақдирига ачиндим.

Умуман кейинги пайтда мухолифатга, инсон ҳуқуқлари ҳимоячиларига бўлаётган тазйиқлар янада кучайиб кетгани жиддий ташвиш уйғотмоқда. Чунки Ўзбекистон ҳукуматининг бундай кескин одимлари мамлакатдаги вазиятни янада қалтис ва ҳатто издан чиқиб кетиши сари олиб бораверади.

Вазият шу қадарга етиб бормоқдаки, кескин мухолиф фикрдагилар қаторида аввалига Президентнинг ўзи ва кейин унинг қўғирчоғи бўлган Парламент билан мулоқот қиламан деганлар, Каримовнинг ўзи каби Россиядан мадад истаганлар ҳам тазйиққа учрамоқда.

Худди ана шундай ҳол “Серқуёш Ўзбекистоним” атрофида юз бермоқда. Гарчи бу борада ташкилот томонидан тарқатилаётган хабарлар асосан рус тилида бўлиб, хабарларда аниқликдан кўра, мужмаллик устун бўлсада, ташкилот бошида турган Санжар Умаровнинг қамалиб-қамалмагани ҳақида аниқ гап айтилмаётган эсада, барибир бир неча кишининг иқтисодий айб билан қамоққа олиниши ташвишлидир.

Буни Ўзбекистон ҳукумати доирасида бораётган ўйинлар билан боғлаётганлар ҳам йўқ эмас. Нима бўлишидан қатъий назар Ўзбекистон ҳукуматининг умуммухолифатга, инсон ҳақлари фаолларига ва ҳатто ўзи билан мулоқотни истаётганларга ҳам тазйиқ ўтказиши қораланишга лойиқдир.

Менинг шахсий қарашим ана шундай.

Бугун бу борада турли қарашлар мавжуд. “Серқуёш Ўзбекистоним”нинг илгари АҚШ Давлат Котибига, сўнг Каримовга ва кейин парламентга, ортидан Россия Ташқи ишлар вазирига ёзган мурожаатларидаги ноаниқлик, охирги мурожаатида эса “Андижон воқеларидан қора кучлар фойдаланди” каби иборалар қўлланиши, умуман “Биз сиёсий мухолифат эмасмиз”, “Биз ягона мухолифат, ягона кучмиз!”, “Биз Ўзбекистонда ҳар қандай инқилоб бўлишига қаршимиз” каби бир-бирини рад этувчи баёнотлари сабаб бўлган, деб биламан.

Балки “Серқуёш Ўзбекистоним” буни “Биз ичкаридамиз, шундай йўл тутишимиз керак, бу тактика” дея изоҳлаши мумкин. Лекин буни кимга тушунтира оласиз…

Қолаверса, “Серқуёш Ўзбекистоним” тарқатган Баёнотда беш киши қамоққа олингани айтилмоқда. Биз ҳалига қадар уларнинг кимлигини, исм шарифини билмаймиз. Шу боис уларнинг масаласини сиёсий деб айтиш ҳозирча мушкул. Балки умуман сиёсатга аралашмаган одамлар ҳам бўлишлари мумкин. Ўзбекистонда ҳеч сиёсатга аралашмаганлар ҳам қайси бир аралашган одам учун қамалиб кетаверишлари ҳам осон иш. Умид қиламанки, яқин кунларда кўп нарса ойдинлашади.

Менга қадар етиб келган яна бир маълумотда Шавкат Мирзиёев собиқ ўринбосари Рустам Азимовни бутунлай йўқотиш учун жиддий киришгани, ҳатто бу масалада МХХ ва ИИВда қутблашма юзага келгани, яқин орада яна бир қанча таниқли одамлар, “Мерседес” минганлар қувғинга олиниши мумкинлиги айтилади.

Тошкентдан олинган яна бир хатда эса, Прокуратура Санжар Умаровни қамоққа олиш ҳақида қарор бергани, аммо милиция унинг четга чиқиб кетишини таъминлагани айтилади. Лекин булар қанчалик ҳақ билмайман. Шу боис ҳам аниқ бир гап айтиш учун яна озгина вақтга эҳтиёж бор.

Нима бўлганда ҳам агар Санжар Умаров қамалган бўлса, бу унинг сиёсий қарашлари билан ҳам боғлиқ ҳодисадир. Чунки фақат иқтисодий камчиликлари учун қамашганда “Ўтган йилларда нега тегишмади-ю энди тегишмоқда” деган ҳақли савол пайдо бўлади.

Вазият ёмон томонга кетмоқда

26 Октябр, 2005 йил

САВОЛ: ДЎК бугунги вазиятга қандай баҳо беради? (Гулбаҳор).

ЖАВОБ: ДЎК Ўзбекистонда кейинги пайтда мухолифатга, инсон ҳуқуқлари ҳимоячиларига бўлаётган тазйиқлар янада кучайиб кетганидан жиддий ташвишланмоқда. Чунки Ўзбекистон ҳукуматининг бундай кескин одимлари мамлакатдаги вазиятни яхши томонга эмас, янада қалтис ва ҳатто издан чиқиб кетиш сари олиб бормоқда. Журналист Носир Зокир, “Бирлик” фаолли Ҳамдам Сулаймонов, инсон ҳуқуқлари курашчилари Саиджаҳон Зайнобиддинов, Дилмурод Муҳиддинов, Мусожон Бобожонов, Акбар Орипов, Нурмуҳаммад Азизов, Муҳаммадқодир Отахонов, Елена Урлаева, журналист Мўътабар Тожибоева, “ЭРК” фаоли Бобомурод Мавлонов бошқа бир қатор фаоллар Андижон воқеларидан кейин қамоққа олингани бунинг мисолидир.

Вазият шу қадарга етиб бормоқдаки, кескин мухолиф фикрдагилар қаторида ҳукумат ва Парламент билан мулоқот қиламан деганлар ҳам қамоққа олинмоқдалар.

Худди ана шундай ҳол “Серқуёш Ўзбекистоним” атрофида юз бермоқда. Жумладан, ташкилот бошида турган Санжар Умаровнинг қамоққа олиниши ташвишли ҳолдир.

Диктатурага қарши ва демократияга тарафдор бўлган ҳар қандай шахс ва гуруҳ билан мулоқотга ҳозирлигини қайд этиб келаётган ДЎК Ўзбекистон ҳукуматининг демократик мухолифатга, инсон ҳуқуқлари фаолларига ва ҳатто ўзи билан мулоқотни истаётганларга ҳам тазйиқ ўтказишини қоралайди ва сиёсий қарашлари учун қамалган барча маҳбуслар озод қилинишини талаб этади.

“Америка овози” ҳақида

26 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ: Бундан бир неча йиллар аввал ҳеч ким эшитмайдиган “Америка овози” радиосини кўпчилик эшитадиган ва ҳатто “Озодлик”, Би-би-си радиоларидан ҳам олдинга олиб чиққан эдингиз. Бугун “Америка овози” ёки “Озодлик”ка бормайсизми? (Нозим)

ЖАВОБ: Йўқ! Нега? Бунинг бир қанча жиддий сабаблари бор.

Аввало шуни ғурур билан айта оламанки, қаерда ишласам ҳам воқеалар ортидан қувиб юрадиган, маош учунгина ишлайдиган эмас, воқеалардан олдинда юрадиган, одамларнинг юрагидаги мавзуларни олиб чиқиш қисматимга насиб этган журналист бўлдим. Ҳа, мақтанишга ўхшаб кетди. Аммо бу тақдирдан мамнунлик эътирофи.

Қаерда бўлмасин, шунчаки ишлашни эмас, натижасини кўриб туришни истадим. Буни “ББC”, “Озодлик”, “Америка Овози”да мухбир, ҳамкор бўлган йилларимда, ундан олдин Ўзбек матбуотида ҳам чиққан мингга яқин фелъетонларимнинг натижаларини кўрганда ҳам шу бахтни ҳис этгандим.

Бунга кимдир ҳавас қилди, кимдир ҳасад, бу тушунарли ҳол. Айрим одамларнинг оёғи қалтиради, юрагига ваҳима тушди. Айримлар туҳмат қилишди, айримлар ҳимоя. Туҳмат қилганлар жазосини тортмоқда, ҳимоя қилганлар аввалида меҳрибон Тангри бор ва жавобимни ўзим ҳимоя қилган ва озгина бўлсада нафим теккан одамларга улашдим. Бу улуғ бахт! Бошқаларга ҳам насиб этсин! Бунинг ҳаловатига тенг келадиган ҳузур йўқ!

“Озодлик”… Бу хавфсизлик нуқтаи назаридан қачонлардир ўз-ўзидан кун тартибидан тушган.

“Америка овози” радиосига келсак…

Ҳақиқатдан ҳам мен ишга ўтган 1999 йилда ҳеч ким эшитмайдиган радио эди. Аммо тузатиш ҳам жуда қийин эди. Фақат бўлим мудири Нусратилла Лаҳееб ва бошқарма бошлиғи, жуда истеъдодли раҳбар, кучли олим Муаззам Сиддиқий радиони тузатишни чин дилдан исташгани учун кўпчилк тўғаноқ бўлгани ҳолда бу қийинчиликни аста секинлик билан енгган эдик. Натижада “Америка овози” демократия минбарига, Каримовнинг тушига кириб-чиқадиган радиога айланганди.

Бугунга келиб, “Америка овози” ўша тикланган имкониятларни ҳам тўла бой берган ва Ўзбекистонда ўтказган сўровларимизга кўра яна ҳеч ким эшитмайдиган радиога айланган. Бу энди биринчи галда радионинг ҳозирги раҳбариятининг айбидир. Бугун ёпиб қўйиб, эртага очиб, индинга телевидениега, кейин яна радиога айлантириш бу жиддий иш эмас. Оқибатда радиони Ўзбекистонда деярли унутишди. Яқинда Қорақалпоғистондан бир инсон ҳуқуқлари курашчиси “Шундай радио бекилиб кетди-я, шуни ҳаракат қилиб қайта очмайсизми?”- деб ёзгани ҳам бунинг бир мисоли.

“Америка овози” тайёрлаётган теледастур эса худди Туркманбоши фазога “Руҳнома” китобини жўнатгани каби гап-ЛАТИФА. Уни томоша қилишнинг Ўзбекистонда тугул, четда ҳам имконияти йўқ. Интернет орқали эса имкон топиб, вақт сарфлаб томоша қилишга арзимайди.

Осмонга пуфлаб қўйиш учун эшакдай ишлаш кимгадир ёқиши мумкин. Ҳам биров кўрмайдиган телевидение, ҳам биров эшитмайдиган радио учун тинимсиз тилни осилтириб ишлаш ва натижасини кўрмаслик – бу бахтсизликдек туюлади менга. Кун ўтказиш учун бирор жойда ишлаб, маош олиб тирикчилик қилиш нуқтаи назаридангина балки бу мумкин. Шу нуқтаи назардан қараганда ҳам мен қайтсам у борада ютқазаман. Аммо 2005 йил ёзида “Америка овози” радиосида янги иш жойи очилганда ҳатто мурожаат ҳам қилмаганимнинг сабаби бу эмас. Бошқа.

Чунки “Америка овози” ўзгармаслигига ишонаман. Радио очилиб-ёпилиб турган пайтларда бўлимни Яқин Шарқ бошқармасига тиркаб қўйишди ва унинг раҳбари Ўзбекистон у ёқда турсин, Марказий Осиёдаги вазиятни ҳам билмайдиган, тушуна олмайдиган, бизга руслар каби “оғаларча” муносабат қиладиган ва олдинги раҳбар Муаззам Сиддиқийнинг том тескариси бўлган иорданиялик бир одам эди. На журналистикани, на радиони ва на вазиятни биладиган, қотиб қолган бундай бюрократлар билан бир иш қилиб бўлмайди. Бир кун студиядан чиқиб келаётсак, “Нега бунча гап қиласизлар?” деганди. Ахир бу радио гап қилиш керак, рақсга тушиш эмас…Бунинг устига у узоқ йиллар Америкада яшаб, демократияга ўрганмай, Яқин Шарқ зеҳнияти билан қолганди. Кинчи эди ва қуллуқ қилишингизни истарди. Унинг оёғини ўпган кишининггина иши юришади. Менда эса бундай одат йўқ.

Ҳозир “Америка овози” ва “Озодлик”ни эшитиб бориб, таҳлил қилиш, бу таҳлилни солиқчиларнинг пулини назорат қиладиган Конгрессга тақдим этиб бориш билан қотиб қолган бундай бюрократларни тебратиш мумкин ва бунинг кўпроқ фойдаси бўлади.

Бу борада эълон қилган илк мақоламни “Озодлик”дагилар тўғри қабул қилишди ва ўшандан кейин дарҳол дастурларда жиддий ўзгаришлар юз берганини ўзингиз сезган бўлсангиз керак. Буни анъанага айлантирмоқчиман ва вақти-вақти билан бу радиолар дастурлари ҳақидаги таҳлилларни эълон қилиб бораман. Бунга тажрибам етарли ва маънавий ҳаққим бор деб ўйлайман. Қолаверса, бу менинг демократия учун хизматим бўлади.

Мутлоқ асоссиз иддао

31 Октябр, 2005 йил.

САВОЛ: Кейинги пайтда Кремл Ўзбекистонга россиялик ишбилармон Алишер Усмоновни президентликка номзод деб билаётгани ёзилмоқда ва бу учун ҳаракат қилаётгани айтилмоқда. Бунга сиз нима дейсиз? (Олим).

ЖАВОБ: Мен буни мутлоқ асоссиз иддао деб биламан. Агар Кремл шундай ишга киришган бўлса, тўла мағлубият йўлини эмас, балки ютиб чиқиши мумкин бўлган сўқмоқни танлаган бўларди.

Биринчидан, Алишер Усмонов Ўзбекистондаги кадрларни мутлоқ билмайди ва ҳатто наманганлик ўз яқинларини танимайди ҳам. Шундай экан, у қандай қилиб раҳбарлик қила олади. Тезда турли гуруҳларнинг еми бўлиб кетишини, хато устига хато қилиб вазиятни издан чиқариб юборишини Кремл тасаввур қилмаган бўлса, вой бундай Кремлнинг ҳолига! Демак, Кремл ҳам бу иддаони ўртага отаётганлар каби сиёсатдан йироқ бўлиб қолибди. Шундай бўлса, Худога шукур!

Иккинчидан, Алишер Усмонов Ўзбекистон вилоятларидаги вазиятни, қайси корхоналар қандай имкониятга эгалигини, саноат ва қишлоқ хўжалик муаммоларини билмайди. Бу эса иқтисодни бошқаришда ўпирилишларга олиб келишини ҳамма тушунса керак.

Учинчидан, у сиёсий кучлар мувозанати, маҳаллий кучлар ўрни, уларнинг махсус хизматлардаги улуши ва дунёнинг Ўзбекистондаги оёқ изларидан бехабар.

Тўртинчидан, мавжуд қонун қоидалар узоқ вақт чет элда яшаган шахсларга Ўзбекистонда сайланишга ҳақ танимайди. Агар Кремлнинг Алишер Усмонов ва ёки Россиядаги бошқа бир корчалон ҳақида режаси бўлганда у ишни кимнидир Каримовнинг ҳузурига олиб боришдан эмас, балки Каримовни ана шу конституциявий ҳужжатларни тезлик билан ўзгартиришга ундашдан бошлаган бўларди.

Бешинчидан, Каримовнинг ўзида шундай режа бўлганда у бундай шахсни дарҳол Ўзбекистонга олиб келиб, унга катта бир вазифа бериб, вазият билан таништирган бўларди ва ҳоказо.

Россия шундай йўл танлаган бўлса ва бу йўл Ўзбекистонни ёнаётган алангага айлантириб юбориши маълум бўлса у ҳолда Кремлнинг манфаати нима? Ўз бошига ўзи бало сотиб олмоқчими? Қолаверса, Россия Алишер Усмоновнинг ҳеч қандай сиёсий қобилияти йўқлигини ҳам билади-ку?!

Хуллас, бу шунчаки шовқин-сурон қилиш учун ўйлаб топилган асоси йўқ мавзу деб биламан, ёки ҳар бир бизнесменга керак бўлган рекламанинг бир тури бўлиши ҳам мумкин бу!

Баъзилар Россия Ташқи ишлар вазирининг Ўзбекистонга сафари жараёнида бу мавзу муҳокама қилинганини ҳам иддао этишмоқда. Мен бу борада Президент Девонидаги ишончли манба билан боғландим ва Каримов ҳамда Лавров учрашувлари жуда апоқ-чапоқлик билан, Рамазонга қарамай қадаҳбозлик билан ўтганини ўргандим. Шу манбанинг маълум қилишича, Каримовнинг ўз ўрнига тайёрлаган номзоди бор.

Унинг ким бўлишидан қатъий назар у Каримовдан кейин Каримов бўла олмайди ва ўтиш даври раҳбари бўлиб қолади. У ҳатто Каримовнинг нусхаси(клоне)ни бўлганда ҳам Каримовни қораламасдан олдинга кета олмайди. Ана шу даврда демократик кучлар қанот ёзадилар ва мамлакатни ёруғ келажакка томон етаклайдилар. Ана шу тахминимни илгари ҳам кўп марта айтганман ва яна кеча “Озодлик” радиосининг “Қурулой” дастурида ҳам айтдим.

Ҳа, Каримовнинг умри битмоқда, аммо режим инқиллаб-синқиллаб, енгила-енгила яна 3-4 йил давом этади.

Режим икки ойдан кейин, уч ойдан кейин ўзгаради дейиш эса одамларнинг қўйнини пуч ёнғоққа тўлдириш бўлади. Шундай орзу билан яшаш мумкин. Орзуга айб йўқ. Аммо шундай сиёсат қилиб бўлмайди, бу қора сиёсатга хосдир, мен буни қила олмайман, мен очиқ, шаффоф сиёсат тарафдориман.

Тинчлик ва Ҳуррият йўлдошимиз бўлсин!

3 Ноябр, 2005 йил

САВОЛ: ДЎК раиси сифатида рамазон байрамида нималарни тилаган бўлардингиз? (Роҳила).

ЖАВОБ: Дарвоқе менинг ҳам тилакларим ДЎК номидан эълон қилинган табрикда мужассам.

Ўн икки ойнинг султони ҳисобланган Рамазон ниҳоясига етиб, Ид-ал Фитра, яъни ҳайит қилаётган барча ватандошларимизни шу муборак ва саодатли байрам билан қутлаймиз. Ўтган бир ой тафаккур ва ироданинг мустаҳкамланиши, дилнинг ғуборлардан тозаланиши, меҳр-шафқатнинг кўпайиши, саодат ва ҳақиқатнинг устиворлиги учун хизмат қилганига умид боғлаймиз.Бу давр қалбларни саховат томонга руҳлантиргани, камбағал-бечораларнинг аҳволини ҳис этиш сари етаклагани ҳам сир эмас.

Ҳайит турли мамлакатларда турлича нишонланади. Масалан, Туркияда ширинликлар байрами ўлароқ эътибор кўпроқ ёшларга қаратилса, Мисрда хонадонлар ёғду сочар чироқлар билан безатилади, Покистонда эса мушакбозликлар билан қутланса, олис Нигерияда қариялар сайлгоҳларга олиб борилади. Ўзбекистонда ҳам бу байрамнинг ўз анъаналари бор: инсонлар оила аъзолари, қўни-қўшнилари ва дўсту биродарлари билан юзма юз келиб, бир-бирларига қучоқ очадилар ва қутлайдилар. Тинчлик, ширинсуханлик ҳукм суради.

Демократик Ўзбекистон Конгресси оламдан ўтганларнинг раҳматга қовушишини тилар ва ватандошларимизга эзгу ниятларни йўллар экан:

-диктатура зулми остида эзилаётганларга озодлик, ҳуррият, демократия;

-ўз эркин сўзини айта олмаётган юртдошларимизга эркин минбарлар;

-ўз вакилларини сайлаш ҳуқуқи поймол этилган халқимизга озод сайловлар;

-бир бурда нон учун дунё бўйлаб сарсон-саргардон юрган оналаримиз, опа-сингилларимиз, ака-укаларимизга тўкин дастурхонли кунлар;

-ҳалол меҳнат қилиб, ҳалол ҳақини ололмаган, куни ҳаром меҳнат билан тўраларга

айланганларнинг эшигида, миршабхоналар, судхоналар ва прокуратура, ҳокимият остоналарида ўтаётган чорасизларга адл кунларини;

-орзулари саробга айланган, ҳақ сўз учун зиндонга отилган, туҳмат гирдобига улоқтирилганлар, гуноҳсиз равишда панжаралар ортида ётганларга ОЗОДЛИКни истаймиз.

Айни пайтда:

-мадҳиябозликдан маст бўлган, ёлғондан кўнгли ўсган, одамларни қийноққа, азобларга солишдан роҳатланган, Тангрини эмас, бошлиғини Худо деб билган, диёнатни оёқ ости этган, ўз фарзандларининг келажагини хор қилган зулмпешаларга эса инсоф тилаймиз.

-йўлидан адашганлар, тоқат, сабр-бардошни, андишани нотўғри англаганларга, тор манфаати учун миллат ва мамлакат манфаатини қўлланаётганларга ҳам инсоф берсин. Тинчлик ва Ҳуррият йўлдошимиз бўлсин!

Ёзишдан бошқа нарсани биламизми?

5 Ноябр, 2005 йил.

САВОЛ: Нима учун ҳаммамиз мақолалар ёзамиз, ўқиймиз, Каримов тузумига нафратимиз ошади, лекин нима учун амалий ҳаракатга ҳеч қачон ўтилмайди? Ахир Ўзбекистонда қанчалар инсон мислсиз азоблар билан яшамоқда? Мен ҳам ўзбекман, Ўзбекистондаги аҳволни жуда яхши биламан, давлат ичкарисидан туриб ҳаракат қилиш, қўпол қилиб айтганда, ахмоқлик. Бунинг иложи йўқ. Ташқаридан туриб нима ишлар қилиняпти? БМТ ёки шунга ўхшаган ташкилотларга расман мурожаат қилганмисизлар, Шу ташкилотлар эшигини бузгудай ўзбек борми? Агар қилган бўлсангиз улар шунчалик лоқайдми бу масалага? (Шафик.Э.).

ЖАВОБ: Қани эди ҳаммамиз Каримов режими ҳақида мақолалар ёзганимизда. Бу иш миллиондан бирга тўғри келмоқда, холос. Албатта, 25 миллионли халқ орасидан кимлардир чиқиб унинг ҳақ ҳуқуқлари учун зулмга қарши бош кўтариб келдилар ва бундан кейин ҳам бош кўтарадилар. Кимдир ичкаридан туриб ва кимдир ташқаридан туриб. Кимдир демократик, тинч йўлни танлайди ва кимдир амалий ҳаракат қиламан деб ахмоқона йўллар билан диктаторнинг умрини узайтиради ва ҳоказо.

Ўзим учун жавоб беришим мумкин: менинг битта қуролим бор – сўзим! 1990 йилларнинг бошидаёқ зулмга қарши бу қуролни ишга солганимда ҳатто ўз сафдошларим ҳам бунинг натижаси бўлмайди, сиз бир четда қолиб кетасиз, аммо бу диктатор тарихда биринчи президент, қаҳрамон бўлиб қолади дейишарди.

Уларнинг баъзилари шу фикр билан орада бир неча йиллар Каримов номини тилга олмасдан “ҳукумат” деб гапиришни одат қилдилар. Менга эса доим дашном беришди “Каримов, Каримов” деявериш билан унинг обрўси ошади деганлар ҳам бўлди.

Мен бугун 15 йиллик меҳнатларим зое кетмаганини кўриб турибман ва Каримов эса 15 йиллик уринишлари зое кетганини ҳис қилмоқда. Инсон учун энг катта фожеа бу умрининг охирида бутун умр бўйи қилганлари пучга чиққанини ҳис қилиш ва кўришдир. Каримов бугун ана шу фожеа билан юзма юз!

Бугунга келиб у демократик дунё лаънатлаган ва тарих ҳам лаънатлайдиган шахсга айланиб бўлди. Одатда диктаторларнинг қилмишлари улар ўлгандан кейин очиларди. Каримовнинг кимлиги эса у тириклигида фош этилди. Бунда қисман бўлсада бизнинг ҳам, инсон ҳуқуқлари ташкилотлари, режимга мухолиф бўлганларнинг улушимиз борлигидан кўз юммаслик керак.

Ҳа, демократик дунё Каримовдан юз ўгирди. Аммо бутун дунё демократик эмас. Агар олдинги жавобларни кўздан кечирсангиз, БМТ ҳақидаги узил-кесил гапни топасиз.

Авропа Каримов режимига санкциялар қўйди ва яна кучайтирмоқчи. АҚШ ҳам яқин орада шундай тадбирлар тутишни режаламоқда. БМТда Россия ва Хитой Каримовнинг “тоғ”лари бўлиб туришибди. Аммо бу ҳам узоқ эмас. Энг асосийси Каримов режимининг кулминацияси ортда қолди. Бутун борлиқда ҳамма нарсанинг кўтарилиш ва маълум бир нуқтадан кейин иниш жараёни бор. Каримов режими ҳам қуйига кетмоқда. Энди ҳар қанча уринилган билан кўтарилмайди, балки чўкиб бораверади.

Қуроллар қила олмаган ишларни қаламлар қилади. Қўлингиздан келса-келмаса сиз ҳам Каримов режими ҳақида ёзинг ва натижасини кўрасиз. Бу қуруқ гап эмас, бу амалий ишдир. Шу жиҳтдан ёзаётганларга раҳмат! Чунки ҳар бир ҳақ сўз зулмнинг деворига урилган ханжардир.

Бу БМТнинг эшигини очишдан ҳам оғирроқ иш.

Зулматга исён этиб, сўнмас машъал бўлдинг!

8 Ноябр, 2005 йил.

САВОЛ: Демократик Ўзбекистон Конгрессининг веб саҳифасида машъалнинг расмини қўйгансизлар, бу Ғарбга эргашиш белгисими? (Бек).

ЖАВОБ: Биласизми, шундай қадриятлар борки аслида уни Ғарбники ёки Шарқники деб ажратишга маънан ҳаққимиз йўқ. Чунки бу қадриятлар бутун инсониятга оид ва биз соҳиб чиқа олмаган ёки йўқотган бўлсак, бунинг учун айбни Ғарбдан эмас, ўзимиздан изламоғимиз керак.

Яна шундай қадриятлар борки у Ғарб ёки Шарққа оидми буни ҳам ҳеч қачон била олмайсиз. Шу боис бундай масалаларда майдалашсак, Ибн Сино ўзбекми тожикми, Беруний туркманми ўзбекми, Форобий ўзбекми қозоқми деб юрган ахмоқларнинг даражасига қадар инган бўламиз.

Машъал бугун дунёда озодлик ва демократия рамзи. Хўш биз нима истаяпмиз? Биз ҳам озодлик ва демократия истаяпмиз ва бу бизга зид эмас, аксинча хоҳиш ва истагимизни ифода этмоқда.

Энг асосийси бу бизнинг маданиятимиз, анъаналаримизга зид эмас.

Нима, унутдик-ми, минг йиллар машъал маёқ ўрнини босганини.

Нима, унутдик-ми, минг йиллар машъал зулматни ёритгувчи ёғду рамзини бўлганини.

Ёки унутдикми-ки, аждодларимиз ҳали яқин яқинларгача, (қишлоқларда эса ҳали ҳам-ЖМ) тўй оқшомлари машъал ёқишган ва ёқишади. Бу фақат йўл ёритиш учунгина эмас, балки зулматга исённинг, ёруғликка, яхши кунга муҳаббатнинг ҳам бир ифодасидир.

Баъзан айтиш мушкул бўлган кўп гапларни шеър англатади:

Тиканли йўлларда байталга наҳал бўлдинг,

Ўлиб ҳам ўлмадинг, яшаб ҳам зор-шал бўлдинг.

Магар тонгга талпинганинг азму чин эрса

Зулматга исён этиб, сўнмас машъал бўлдинг!

Эски қарта

9 Ноябр, 2005 йил.

САВОЛ: Козим Тўлагановнинг Тошкент вилоят ҳокими вазифасидан олиб ташланиши нима билан боғлиқ бўлиши мумкин? (М. Абдураҳмоний).

ЖАВОБ: Бу хабарни эшитишим билан Президент Девонида ишлайдиган танишлардан бирига электрон мактуб йўлладим. Қуйида ундан келган хатдан бир парча:

“Қўшнида юз берган маълум воқеалардан кейин Москвада Р.Н. тарафдорлари тўпланиб мажлис қилишган экан. Гап ейишган. Манимча бундай мажлислар ҳамма группалар орасида бўлган. Кўпчилик энди Котта кетади деган фикрга келиб қолгандида.

То.-лар тўпланиб асрий орзу ушлайдиган кун келганини муҳокама қилган деган гап-сўзлар етиб келганди. Кейин Кр.даги танишлари билан гаплашишган. Улар шундай номзод топиш керакки у Ўзбекистонни парчаланиб кетишдан сақлаб қолсин деб айтишган.

Шундан кейин улар Котталикка К.Т.ни ва Ш.М га қарши кураш учун С.У-Н.Н.Ҳ ларни танлашган. Бу режа жиддий бўлганки С.У. ва Н.Н.Ҳ. ўзлари тоза бўлмасалар ҳам қўрқмасдан майдонда бақир-чақир қилиб юришди. Балки уларнинг орасида бошқа вилоятлардан чиққанлар ҳам бўлган. Лекин Коттага берилган ҳисоботда ҳаммасини То-лар деб тушунтирилган. Котта бундан жуда қаттиқ ғазабланди. Ўзи П. билан гаплашди. Шундан кейин П.ни вакили Л. Тошкентга келиб қартани очди.

Уша кун С.У. ушланди. Манимча у К.Т. билан ҳам алоқа борлигини тасдиқлаган. Буни Коттага “сиёсат-бизнес-мафиа” (Сиёсий ташкилот тузушди, нашрлари бор, пуллари бор деб) деб айтганлар кўп бўлди. Лекин улар ишни қўлга олсалар бугунгидан яхши бўлишига ишонмайман. Опахон ҳам олдин бу группа билан бирга эди, ҳозир қарши бўлиб қолган. Шуни учун дарҳол К.Т.ни ишдан олишди. Манимча яна бир қанча одам ишдан кетади.”

Хатдаги қисқартмалар:

-Р.Н.-Рафиқ Нишонов

-То.-лар- Тошкентликлар

-Кр.-Кремл

-Котта-президент

-Ш.М.- Шавкат Мирзиёев

-К.Т.-Козим Тўлаганов

-С.У.-Санжар Умаров

-Н.Н..Ҳ.- Нигора ва Нодира Ҳидоятовалар

-Р.У. Рустам Азимов

-Опахон- Гулнора Каримова

-П.-Путин

Мен бу хабарга қисман ишонмаганимда уни келтирмаган бўлардим. Биринчидан бу доим қўлланиб келинган қарта. Қўқон хонлиги ҳам “тошкентликлар” қартасини қўлланган. Кейин Совет даврида ҳам бу бир неча марта қўлланилди. Дастлаб, пойтахтнинг Самарқанддан Тошкентга кўчириш учун шу қарта ишга солинганди. 30-йиллар қатағонида ҳам, кейин Насриддиновалар даврида ва ниҳоят 1990 йилларнинг бошида Шукрулла Мирсаидовни баҳона қилиб ҳукумат демократларга қарши шу қартани қўлланганди.

Ҳаммасида ҳам пашшадан фил ясалган.

Мен бу сафарги “тошкентликлар исёни”нинг келиб чиқиши ҳақида ўрганар эканман, Муҳаммадбобур Маликов телефон қилиб қолди:

-Мен Санжар Умаров воқеасини яхшилаб кузатдим, ёзилган нарсаларни, ўзим олган маълумотлар билан ёнма-ён қўйиб, таҳлил қилиб чиқдим ва улар давлат тўнтариши қилишга уринган деган хулосага келдим,-деди у.

Шунга яқин фикр бошқа манбаларда ҳам кўзга ташланди.

Яна бир манбадан олинган хабарга кўра, бу сафарги “уриниш”да ҳуқуқ тартибот органларининг ҳам баъзи раҳбарлари қатнашган ва яқин орада уларнинг ҳам номлари маълум бўлади. Санжар Умаровни руҳий касал дея жар солиш ортида ҳам ана шу гуруҳнинг манфаатлари ётишини таъкидлаган ҳолда Нигора Ҳидоятованинг ҳали ИИВни, ҳали МХХни ҳимоя қилиб гапириб қолишлари ҳам бежиз эмаслигини ёзади шу манба.

Нима бўлганда ҳам, хулоса қилиб айтадиган бўлсак, бу “уриниш”лар Каримовга, яна ҳам тўғрироғи Мирзиёевга қўл келди.

15 йилдир Каримов бундай “уриниш”ларни ё ўзи ташкил қилмоқда ёки хом “уриниш”ларнинг пашшасидан фил ясамоқда.

Нажот БМТда эмас, нажот халқда

11 Ноябр, 2005 йил.

САВОЛ: Кеча (10-11-2005) “Озодлик” радиосидаги чиқишингизда БМТда Россия ва Хитой Ўзбекистон масаласини вето қилиши мумкин дедингиз, аммо радио мухбири бу давлатларда бундай ҳуқуқ йўқлигини айтди. Буни қандай тушунса бўлади? (Зоҳид).

ЖАВОБ: Аввало гап саволни қандай, қай тартибда ва қай мақсадда қўйишга боғлиқ. Эътибор берган бўлсангиз “Озодлик” Ўзбек бўлими мухбири Зебунисо (Замира Эшонова) Радионинг мухбиридан БМТнинг 3-қўмитасида овоз берувчиларнинг вето ҳуқуқи бор ёки йўқлиги ҳақида сўраган. Мен эса қўмита ҳақида эмас, умуман БМТ ҳақида фикр юритганман. Мен ҳатто қўмита ҳақида тўхталганим ҳам йўқ. Шунга қарамай сизда англашилмовчилик туғилган экан, бунга ойдинлик киритиш лозим.

Гап Авропа Иттифоқининг БМТ Инсон ҳуқуқлари қўмитасига Ўзбекистон масаласида тақдим этган резолюцияси лойиҳаси борасида эди. Менга қўнғироқ қилган радио мухбири Ш. Бобожонов “Бу резолюциянинг Ўзбекистонга чивин чаққанчалик таъсири бўладими-йўқми?” дея жуда ҳақли савол берди ва мен ҳам натижа чиқмаслигини айтдим.

Нега? Маълумки, бир қатор мамлакатлар БМТнинг турли қўмиталарини ўз ички манфаатлари йўлида фойдаланишга ўрганишган. Масалан, деярли ҳар йили инсон ҳуқуқлари қўмитаси Хитой борасида резолюция тайёрлайди ва бу Хитойнинг мусулмон давлатларидан топган шериклари ёрдамида ўтмай қолади. Кейин Хитой мамлакат ичида ”Жаҳон ҳамжамияти олдидаги обрўси”дан кўпира-кўпира гап қилади. Бу менинг биринчи хавотирим.

Энди, фараз қилайлик, БМТнинг бу қўмитасида кутилмаганда воқеалар жиддийлашиб масала Ўзбекистонга қарши санкциялар қўйиш ёки бошқа тадбирлар талабига кўтарилди. (Фаразлигини унутманг-ЖМ). Бу талабни қарорга айлантириш ваколати эса БМТнинг Хавфсизлик Кенгашида мавжуд. Бу Кенгашнинг 15 аъзоси бўлса-да сўз фақат 5 аъзосида, чунки уларнинг вето ҳуқуқи бор. Хитой ва Россия ҳам шулар жумласида. Улардан бири олдиндан “Биз вето қўямиз” деса, шунинг ўзи масала кун тартибидан тушишига асос бўлади ёки “коридор тортишувларига” бурилиб кетади. Мен шуни назарда тутдим.

Инсон ҳуқуқлари қўмитаси масалани БМТ бош Ассамблеясига олиб чиқолган тақдирда ҳам унинг натижаси бўлмайди. Чунки бу ерда қабул қилинадиган резолюцияларнинг мажбурловчи кучи йўқ. Агар БМТ ҳужжатларини варақласангиз биргина Фаластин ва Исроил масаласида мингга яқин резолюция қабул қилинган ва ҳаммаси қоғозда қолган.

Биз фақат БМТ Хавфсизлик кенгашидан умид қилишимиз мумкин, аммо бу умидни Россия ва Хитой ўлдиришга тайёр. Лекин бу умид учун курашадиган бирорта “супер” давлат бўлса, такрор кун тартибига чиқиб туриши мумкин. Ваҳоланки, бу умид учун жон жаҳди билан курашадиган давлатни ҳам кўрмаяпман. АҚШми? Каримовни йиқитиб ўрнига бир-бирини гўрга тиқишга тайёр, пайт пойлаб бир-бирининг оёғини чалишни кутган бошқа кучларни олиб келсинми? Бундан унга нима фойда? Ироқ ва Афғонистон унга етиб ортмоқда!

Ҳа, Каримовнинг обрўйи тушиши нуқтаи назаридан бу масаланинг аҳамияти бўлар дейишингиз мумкин. Лекин агар Россия ва Хитой бу резолюцияни қолдирсалар шундай ҳам обрўйи ер билан яксон бўлган Каримов учун ички пропагандага масаллиқ пайдо бўлади. Каримов мамлакат ичида оёқ ости бўлган обрўйини шу йўл билан тиклашга уриниб қолмасмикан? “Мана кўрдингизми, биз ҳақ, ана улар ноҳақ бўлиб чиқди” қабилида.

Қиссадан ҳисса шуки, биринчидан бу воқеа яна Россияга ярайди ва Каримовни Кремлнинг остонасига маҳкамроқ боғлаб қўяди.

Иккинчидан эса, нажотни БМТдан эмас, нажотни халқнинг ўзидан кутиш керак. Халқнинг ўзи зулмни йиқитмаса, бугун четдан бориб йиқитиб берадиган куч ҳам, ташкилот ҳам мавжуд эмас. Ўзбек мухолифати Каримовнинг кимлигини дунёга кўрсатиш вазифасини бажариб бўлди. Энди халқ билан бир бўлиб, зулмни ўз бошидан улоқтириши керак!

Турк лицейлари нега ёпилганди?

13 Ноябр, 2005 йил.

САВОЛ: Ёшларнинг мунозарасида Турк лицейлари ҳақида гап бўлганди. Улардан бири Турк лицейларининг ёпилиши Ўзбек мухолифатининг Туркиядаги ўрни билан боғлиқлиги ҳақида ёзганди. Билишимча сиз ҳам ўша даврда Туркияда эдингиз, бунга сиз нима дейсиз? (Толиб).

ЖАВОБ: Ўзбек мухолифатининг бир қанча раҳбарлари 1994-1998 йилларда Туркияда эдилар. Табиийки бу Каримовга тинчлик бермаганди ва у турли йўллар билан таъсир қилишга уринганди. Аммо Ўзбекистондаги Турк лицейларининг ёпилиши билан бу воқеалар орасида боғланиш йўқ.

Чунки бу лицейлар ортида Фатҳуллоҳ Гулан бошида турган Нурчилар жамоаси бор эди. Бу жамоа ўша йиллари тўла тўкис Каримовни қўллар эди. Бир неча марта Фатҳуллоҳ Гулан Тошкентга борган ва Каримовнинг ҳузурида бўлиб, зарбоф тўн кийганди. Бу жамоанинг “Замон” газетасига Ўзбекистонда нашр ҳаққи берилганди.

Бир нарса ёдимдан чиқмайди. Ўзбекистонда кўзга кўринган диний уламолар бирин-кетин таъқибга олиндилар, кимдир йўқолди, кимдир ўғирланди, кимдир қамалди. Ҳамма жойда хабар чиқаётганди.

Аммо диний мавзуларни биринчи галда ёритадиган “Замон” газетасида ва уларнинг Телевидение ҳамда радиоларида бу ҳақда ҳеч нарса чиқмади. Ҳатто Туркиянинг расмий Анадўли ахборот бошқармасининг бу борадаги хабарларини босишмаганди. Мен “Туркия” газетасида ишлардим ва Нурчилар билан яқин алоқада бўлган Ёвиз Қилич деган “туркчи” ҳамкасбимга бу ҳақда шикоят этдим.

-Бизнинг мақсадларимиз катта, бундай кичик нарсаларни деб катта мақсадни бой бермаслигимиз керак,-деди у.

Нурчилар орқали Ўзбекистонга борган турк журналистларига эса Каримов томонидан зарбоф тўнлар ёпилар ва улар қайтиб турк ибораси билан айтганда “чойшаб-чойшаб” қилиб давомли мақолалар ёзишар, фильмлар кўрсатишарди. Гуланчилар бу билан ҳам чекланмай катта тижорий ишларни ҳам йўлга қўйишга киришдилар. Уларнинг мушугини пишт дейдиган йўқ эди.

Табиийки бундай пайтда ўзбек мухолифатининг Нурчилар билан алоқаси бўлиши мумкин эмас эди. Буни ҳам биз истамасдик, ҳам улар. Шундай экан, нега бирданига бу жамоанинг Ўзбекистонда оёғи қирқилди.

Бунинг жавобини Туркиядан излаш керак. Гап шундаки, бу жамоа Туркияда ҳукуматни ётқизиб турғазадиган кучга айланганди. Нафақат Ўзбекистонда балки 52 та мамлакатда Турк лицейларини очишга муваффақ бўлган ва Туркия ичида иккинчи Туркияга айланганди.

Аммо жамиятни ўзгартиришга қолганда ожиз эди. Чунки Туркияда ҳамма нарсани ҳал қиладиган бу армия. Қатор-қатор газеталари, телевидение, радиолари, банклари, ишлаб чиқариш корхоналари, вақфлари, ўқув юртлари билан Туркиянинг “юраги”га айланган бу жамоа бирданига армиядагиларнинг қаҳрига учради. Шу жамоанинг мактабларида ўқиб ҳарбийга кирганлар бирданига қувилдилар. Бунинг сабаби қилиб эса, армиянинг қўлига Нурчиларнинг бир видеотасмаси тушиб қолгани кўрсатилганди.

Мазкур видеотасмада Нурчилар лидери Гулан ва бошқа раҳбарлар қандай қилиб мамлакатни қўлга олишни муҳокама этишгани, армиянинг таъсирини синдириш учун болаларни ўз ўқув юртларида замонавий тиллар ва технологияни биладиган қилиб етиштириш, жумладан ҳарбийлар тайёрлашга диққатни қаратиш лозимлги ҳақида гап борган.

Бу махфий кассета билан бирга жамоанинг бошқа режалари ҳақидаги ҳужжатлар ҳам қўлга тушгани айтилганди.

Бунга биринчи бўлиб “реакция” кўрсатган Каримов бўлганди. Каримов Туркиядан ҳам олдин чора кўриб, ўзи йўлларини очиб бергани – Нурчилар жамоасининг фаолиятини бўғди. Кейин бу иддаолар натижасиз қолиб кетди. Аммо жамоа Туркияда қатағонга учради. Фатҳуллоҳ Гулан мамлакатни тарк этди ва ҳоказо.

Шу сабабдан Турк лицейларининг Ўзбекистонда очилиши ва ёпилишининг мухолифатга ҳеч қандай алоқаси йўқ.

Туркияда таълим олаётган кўп сонли ўзбек талабаларининг ортга чақириб олиниши эса бевосита мухолифат билан боғлиқ. Ана шу икки масалани чалкаштирмаслик керак.

Яна Россиянинг вассали бўлдик-ми?

15 Ноябр, 2005 йил.

САВОЛ: Ислом Каримовнинг Москвада Россия билан Иттифоқчилик алоқасини бошлаши Ўзбекистонни яна бу мамлакатнинг вассалига айлантирдими? (Убайдулла).

ЖАВОБ: Саволда жавоб учун жуда яхши ишора бор. Яъни бу Ўзбекистоннинг эмас, Ислом Каримовнинг вассал бўлганини кўрсатади. Чунки Ўзбекистонда келгусида истаган пайтда Каримовнинг ғайриконституциявий, ғайрихалқий барча қарорлари бекор этилади ва унинг имзоси тан олинмайди. Шундай кун келиши эса узоқ эмас. Буни Кремлдагилар ҳам яхши биладилар. Худди шунинг учун ҳам Иттифоқчилик шартномасига “Бу ҳужжат томонлардан бирининг алоқаларни тугатиш ҳақидаги талабидан кейин 12 ойда бекор бўлади” деб киритилган. Шунинг ўзи ҳам Каримовга Кремл ишонмаслигининг далилидир. Аммо бугун Кремлга келинлари орасидан битта Соттихон жуда ҳам керак. Бу Путиннинг ички ва ташқи сиёсатда ўзини кўрсатиши учун катта имкониятдир.

Россияда СССРни қўмсаганлар борми?- Бор!

Россияда яна ҳукмрон бўлишни истаганлар борми?-Бор!

Россияда Америкага қарши бўлганлар борми?-Бор!

МДҲда Россияни менсимаганлар борми?- Бор!

Ўзбекистонда Россия ҳарбий базаси бўлишини истаганлар борми?-Бор!

Ана шундай санайверсангиз Путиннинг Каримовга Кремл остонасини ялатишидан хурсанд бўладиганлар жуда кўп. Булардан ҳам асосийси бозор масаласи. Россия бугун Ғарб билан рақобат қила олмайди. Унинг қуролидан тортиб тахтасига қадар бозори касод бўлмоқда. МДҲ ўлкаларига эса Ғарб кириб келмоқда. Ана шу катта бозорни сақлаб қолиб, биринчи навбатда ўзининг бозори ўтмаган, занглаб ётган қуроллари ва бошқа матоҳларини сотиши керак. Путин Ўзбекистон каби бир давлат шу йўлга киргандан кейин бошқалар ҳам ўйлаб кўрадилар деган фикрда.

Ўзбекистон учун эмас, Каримов учун бугун Кремл жуда керак. У тинч ухлай олмай қолди ва энди рус ҳарбийларига ишониб тинч ухламоқчи. У ҳозир Ғарб бирор баҳона билан Оқсаройни эгаллаб олмасин дея Россия қўшинлари ҳимоясига ўтди ўзидан кейин қоладиган одамга ҳам шу йўлни кўрсатмоқда. Бунинг устига ўз ёнидагилардан ҳам кўнгли тўқ эмас.

Авропа Иттифоқи қуйидагиларни Иттифоқ ҳудудига киришини ман этди ва бу уларни Андижон воқеаларининг бевосита айбдорлари деб баралла айтишдир:

-Рустам Иноятов, МХХ раиси;

-Зокир Алматов Ички ишлар вазири;

-Қодир Ғуломов, Мудофаа вазири;

-Тоҳир Муллажонов, Ички Ишлар вазирининнг биринчи ўринбосари;

-Руслан Мирзаев, Миллий Хавфсизлик кенгаши котиби;

-Сайдулло Бегалиев,Андижон вилоят ҳокими;

-Қосимали Ахмедов, Генерал майор;

-Исмоил Эргашев, Истеъфодаги Генерал майор;

-Павел Эргашев, полковник;

-Владимир Мамо, Ички ишлар Генерал майори;

-Григорий Пак, полковник;

-Валери Тожиев, полковник

Энди Каримов булардан ҳам қўрқади. Айтиб бўладими, бирортаси ўз авлодлари олдида шаънини тозалаш учун унинг пешанасидан дарча очиб қўйса?! Ана шундай хаёллар Каримовни тинч ухлатмаётгани унинг юзидан ҳам кўриниб турибди. У энди намойишга чиққанларни рус ҳарбийларига оттирмоқчи!

Каримов яна бир нарсани тушунмаяпти. Москвага бориб ишлаган ҳар бир мардикорнинг миясида қани эди АҚШга, Авропа ўлкаларига бориб ишласам деган фикр ётади. Бу истак мардикордан бошлаб Бош вазирга қадар ҳамманинг фикрида бор десам муболаға бўлмайди.

Бир пайтлар Вашингтонда НАТОнинг 50 йиллиги нишонланганда Каримов алифбо жойлашуви бўйича Клинтон билан ёнма-ён ўтириб қолганини неча йил сиёсий қурол қилиб ишлатгани ёддан чиққан эмас. Оқ уйда қабул қилиниш унинг энг олий орзуси бўлганини ҳам кўпчилик яхши эслайди.

Худди шундай Каримовдан кейин ким келишидан қатъий назар орзуси Оқ уйда қабул қилиниш бўлади. Авропага чиқиш бўлади. Бунга тезроқ эришмоқ учун у Каримов номини ахлатга чаплайди. Бу унга Каримовдан кейин қоладиган вайрона-иқтисод устида бир муддат тура олиш имконини ҳам беради.

Хуллас, Каримов истаган пайтда ўз оний манфаати учун халқни ҳам, мамлакатни ҳам, мустақилликни ҳам сотадиган одам деб айтиб келганларимизни яна бир бор исбот этди. У энди тарихимизда нафақат диктатор, зулмкор, Андижон қотили сифатида, балки мустақилликни ҳам ўз оний манфаати учун сотган хоин сифатида ҳам қораланишига заррача шубҳа қолмади.

Каримовнинг “карнай”лари…

17 Ноябр, 2005 йил.

САВОЛ: 14 Ноябр куни Ўзбекистон президентининг мустақил телерадиоканалларни ислоҳ қилиш ва ривожлантириш ҳақидаги Фармони эълон қилинди. Кимдир уни “умидбахш”” деса, кимдир ишини йўқотишидан ташвишда. Мен бу фармонга тушуна олмадим. Китобларингизда ўқиган эдим, Ўзбекистон телерадикомпаниясини 1990 йиллар бошида қисман хусусийлаштириш Фармонини сиз тайёрлаган экансиз. Шундан келиб чиқиб бу янги Фармонни қандай изоҳлайсиз?(УзТВ дан бир ҳамкасб).

ЖАВОБ: Албатта, мен 1991 йилда тайёрлаган фармон лойиҳасидан кейин ҳам айни борада яна бир қанча фармонлар эълон қилинди. Илгари Каримов истагини олдин Қонунга жойларди ва кейин ундан келиб чиқиб, фармон эълон қиларди. Фармонларда ўша қонунларга ишора бўларди. Бу юзаки бўлса ҳам, кўринишда қонунийлик касб этарди.

Энди эса у ўзини қонунлардан ҳам устун қўйишга одатланди. Ўзи қабул қилдирган Конституция ва қонунларга зид равишда фармонлар эълон қилиб, кейин шу фармон асосида қонунларга ўзгартириш киритишни буюрадиган бўлди.

Айни ҳолни бу фармонда ҳам кўриш мумкин. фармоннинг 14-бандида Адлия вазири Бўритош Мустафоевга айни вазифани юклаган. Чунки фармон Матбуот ҳақидаги қонунга зиддир. Ваҳоланки, жуда кўп мустақил телевидениелар ва радиолар деб аталган ташкилотлар шу қонунга кўра рўйхатдан ўтганлар.

Бу фармон мамлакатдаги 50та телестудия, 13та радиостанция ва 36та кабелли телевидениеларни битта марказга-ҳукуматга бевосита тобе қилиб қўйди.

Энди уларнинг зарра қадар ҳам эркинликлари қолмади.

Энди улар чет элдан бирорта нарсани олиб кўрсатиш ва ёки теппадан келадиган кўрсатмадан чиқиб ўзларича бир нарса тайёрлаш ҳуқуқларидан мутлоқ маҳрум бўлдилар.

Фармонда уларнинг вазифаси аниқ белгиланган: мамлакат ичидагилар ва ташқаридагиларга Ўзбекистон эришган ва эришаётган ютуқларни кўрсатиб бериш…

Ўзтелерадиокомпаниянинг “Ёшлар” телеканали ва “Ёшлар” радиостанцияси базасида ёпиқ акциядорлик асосида ишлайдиган “Ёшлар” телерадиоканали тузилсин дейилади. Акцияларнинг 51 фойизи ҳукуматда сақлаб қолинишига қарамай, мазкур фармон билан бошқарув таркибига бутун мамлакатдаги телевидениелар ва радиоларни назорат қиладиган Миллий компания раҳбарининг киритиб қўйилишини ва у ҳукуматга ҳисобдор эканлигини ўзингиз тушуниб олаверинг…

Бу фармондан кўзланган муҳим мақсадларга келсак:

Биринчиси, Андижон воқеларидан кейин ва 2007 йил сайловлари олдидан халқни барча альтернатив информациядан маҳрум этиб, Каримовнинг ягона “ҳақиқати”(ёлғони) билан юзма юз қолдириш.

Иккинчиси эса, бирваракайига барча телевидениелар ва радиолардаги кадрларни қайта кўриб чиқиб, бу идораларга ёппасига МХХ мактабининг тарбиясини олган кадрларни жойлаштириш. Бу иш олдинроқ бошланган ва Ўзтелерадиокомпания раислига шундай шахс қўйилгани анча шов-шувларга сабаб бўлгани учун энди бу ишни бирваракайига амалга ошириб юбориш назарда тутилган. Тошкентдан келган маълумотга кўра, бу фармон асосида 836 киши-баъзилари қайтадан, баъзилари янгитдан ҳукумат тизими номенклатурасига олинади.

Учинчиси, агар пул, техника берса ёки ўқувлар, саёҳатлар ташкил қилса, югуриб борадиган ва баъзи кўрсатувларни эфирга қўйиб юбориши хавфи бўлган барча электрон матбуотни шу йўл билан бирданига қаттиқ назоратга олишдир.

Бу СССР давридаги “Гостелерадио” кўринишига қайтишдир. Ўшанда ҳам Республикалар телевидениелари “мустақил” деб аталар аммо Москвага бўйсунарди. Марказдан келадиган ҳамма нарса мажбурий тартибда кўрсатиларди. Халқнинг бошқа имкони йўқ эди ва Кремлдагилар нима десалар шу ҳақиқат деб ўтираверарди.

Каримов бу “тарихий” фармони билан Ўзбек жамиятини янада ёпиқ жамият бўлишини истаётганини айтмоқда. Бу эса боши берк кўчадир.

Энди Каримовнинг “карнай”лари бутун мамлакат бўйлаб бир вақтда, бир хил, бир оҳангда “ғат-ғат” қиладиган бўлди.

Ҳар қандай зулматнинг бир нуқтасида ёруғлиқ бекинган бўлади. Бу фармоннинг ҳам Каримов режимига ёмон ва халқнинг келажагига яхши бўлган битта томони бор.

Яъни, Каримов ўзи билмаган ҳолатда инқилоб ишини ҳам осонлаштирмоқда. Инқилоб соати келганда мамлакатнинг турли бурчакларида бошбошдоқлик рўй бермаслиги учун ҳар қанча қўриқланганига қарамасдан йўлини қилиб, Телерадиомарказдан диктатура қулаганини эълон қилса, бас, олам гулистон!

Мақсад халқнинг йўлини очишдир

21 Ноябр, 2005 йил.

САВОЛ: Каримовдан кейин келадиган ҳукумат билан ДЎКнинг муносабатлари қандай бўлади? (Сулаймон).

ЖАВОБ: Биз шуни тушунамиз-ки, Каримов бугун ё эртага кетмайди. Биз яна шуни тушунамиз-ки Каримов узоқ қолмайди. Унинг режими ва куни қисқариб бормоқда. Биз илло-билло Каримовни йиқитамиз деган лофдан ўзимизни тиямиз. У ўрнатган диктатура режимини унинг ўзи бошлатган ўйинлар силсиласида халқ барибир йиқитади ҳамда миллат демократия йўлига чиқади. Бунда бизнинг ҳам озми-кўпми ҳиссамиз бўлишини истаймиз.

Айни пайтда биз Каримовдан кейин демократик йўл билан ўрнатиладиган бошқарув тарафдоримиз. Илгари айтганимиздек, Каримовдан кейин ким келишидан қатъий назар унинг Каримов бўлмаслигининг ҳам идрокидамиз. Чунки Каримов ўз атрофидаги кучли одамларни йўқотар экан, айни пайтда ўзидан кейинги одамнинг даврини ҳам қисқартирмоқда. Ким бўлса ҳам ундан кейин келадиган одам бошқарувда кўп қололмайди. Бунга сиёсий, ижтимоий ва иқтисодий замин йўл қўймайди.

Каримовдан кейин биз истамаган одам унинг ўрнига келишини ҳам диққатдан қочирмаймиз. Лекин диктаторнинг Ғарбдан юз ўгириб, ўзини Россия қучоғига отиши ҳукумат идораларида, замонавий бойлар орасида ҳам режимга қарши кайфиятни кучлантирди. Бу кайфиятнинг сассиз садоси океан оша бизга қадар етиб келмоқда. Ҳатто Каримов ишга тайинлаган баъзи вазирлар телефон қилиб “Энди нима бўлади?” дея биздан сўрамоқдалар. Бу эса қўрқувга асир бўлган ўзбек жамияти учун янги ҳодисадир.

Шуларни инобатга олиб, фавқулодда воқеалар боис Каримовдан кейин келадиган одам халққа қайишса, демократияга йўл очса, мухолифатни тан олса, эркин сайловларга қаршилик қилмаса, Каримов зулмини эътироф этса бу одамнинг олдидаги қийинчиликларни енгишда биз унга барча имкониятларимиз билан ёрдам берамиз, бутун дунёни ҳам унга ёрдам беришга чақирамиз.

Бугун бизнинг халқни ишонтира оладиган ғояларимиз, мамлакатни қутқазадиган дастурларимиз ва ёш, малакали кадрларимиз бор. Улар хизматга шай. Зотан мақсадимиз халқнинг истиқбол йўлини очишдан иборатдир.

ДЎК демократияга тарафдор ва диктатурага қаршидир. Янги ҳукумат шуни истаса, биз нима учун ундан юз ўгиришимиз керак? Аммо шуни истайдими? Гап ана шунда. Агар истамаса, Каримовнинг сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий вайроналари остида қолиб кетади.

ДЎК аъзолари бу ҳолатда ҳам мамлакатни қутқазиш учун фаолиятни давом эттираверадилар. Шу боис асл мақсад умуммухолифатнинг мамлакат ичидаги ягона номзодини сайловга тайёрлашдан иборат бўлиши керак.

Умид ўлмайди

22 Ноябр, 2005 йил.

САВОЛ: Кеча “Озодлик” радиосининг “Қурултой” дастурини тингладим. Негадир сиз қатнашмадингиз? Шунга қарамай у ерда кўтарилган уч масала борасида фикрингизни билмоқчи эдим.

Биринчиси, “Қурултой” қатнашчилари Каримовнинг Россия билан тузган шартномаси балки Ўзбекистон парламентидан ўтмайди деб умид билдирдилар. Шундай бўлиши мумкинми?

Иккинчиси, Шавкат Мирзиёев Бош вазирликдан олиниб, Россия талаби билан яқин кунларда Элёр Ғаниев тайинланиши ҳақидаги гап. Сиз саройга оид кўп нарсаларни айтганингизда тўғри чиққан. Бу хабар сизга ҳам етиб келдими?

Учинчиси, ҳамма нарса Тангридан деб айтилди, у ҳолда Андижон қатлиоми ҳам тангриданми?(Набижон).

ЖАВОБ: Мен ташкилотимизнинг Мериланд штати аъзолари билан учрашувим бўлгани учун уйдан эрта чиқиб кетган эдим ва шу боис “Қурултой” муаллифи Шуҳрат Бобожоновнинг телефонда қолдирган овозини кечқурун қайтганимда эшитдим. Бу пайтда эса дастур аллақачон эфирга кетган эди.

Дастурни тинглашга бошлаб, баъзи сабаблар билан охирига қадар эшита олмагандим. Сизнинг мактубингиз боис охирига қадар эшитдим. Дастур яхши чиққан. Умуман “Қурултой” дастури “Озодлик”нинг озод минбар бўлиш йўлидаги кўпгина очиқ жойларини ёпиб тураётган ўзига хос ошкоралик минбари бўлганини таъкидлаш керак. ДЎК Мониторинг марказига кўра бугун энг кўп эшитиладиган дастур ҳам ана шу. Кеча фавқулодда муҳим масала муҳокама этилди ва қатнашчилар Ўзбекистон ҳамда Россия орасида тузилган ҳарбий шартнома ахлоқсизлик ва битта шахснинг ўз манфаатини миллату мамлакат манфаатидан устун қўйишини асослашга ҳаракат қилдилар.

Энди сизнинг саволингизга келсак, ҳа, шундай фикрлар янгради. Биласизми, умид ўлмасдир. Одамзод доим умид билан яшайди. Андижон воқеалари бўйича томоша судда Маҳбуба Зокированинг чиқиши каби Ўзбек “парламенти”да ҳам кимдир Каримовнинг хоинлигини айтиши бу умид. Бир мўъжиза рўй бериб, бир киши гапирганда ҳам натижа Андижон судига каби томошадан иборат бўлиб қолаверади.

Бугунги “парламент” Каримовнинг қулларидан ташкил топган манқуртлар майдонига айланган. Ҳали кўрасиз, улар Каримов имзолаган шармандали шартномани тарихнинг “энг буюк ҳужжати” деб баҳолайдилар. Чунки бу қуллар хўжайинларидан шундай кўрсатма оладилар ёки олмасдан туриб ҳам нима қилсалар хўжайинлари уларнинг олдига суяк отишини яхши биладилар.. Дастлаб Американи мақтаб Россияни ёмонлаган шулар эмасмиди? Кейин Американи қоралаб, яна Россияни улуғлаган ҳам шулар эмасми?

Аслида мен Ўзбекистонда халқнинг хоҳиш иродасини ифода этган парламент бор деб ҳисобламайман. Буни Ўзбекистон парламенти эмас, қўғирчоқ театри десак янада ҳақиқатга яқин бўлади.

Иккинчи саволингизга келсак, Россиянинг талаби билан Мирзиёевнинг ишдан олиниб, ўрнига Элёр Ғаниевнинг қўйилиши масаласи менимча бир тахмин. Лекин шу тахмин учун Ғаниевнинг КГБдан чиққани, Ўрусиятга ён босиши ва мафия одами эканлиги асос бўлиши мумкин. Мен хабар юзасидан Тошкентдаги манбаларга хат йўлладим ва жавоб олишим билан эълон қиламан.

Шахсий фикримни сўрасангиз диктатор учун бирор бир кадрнинг аҳамияти йўқ. Унинг учун Мирзиёев ҳам, Ғаниев ҳам қул. Истаса тайинлайди, истаса бўшатади. Бу билан бир нарса ўзгармайди. Аммо шу нарса аниқ-ки қуллар бугун қул эканликларини ҳис қилиб қолдилар. Бунинг эса икки оқибати бор: 1.Қулликни чуқурроқ ҳис қилиш янада тобеликка олиб боради. 2. Қулликни чуқурроқ ҳис қилиш исёнга ҳам бошлайди.

Бугунга қадар Ўзбекистонда доим биринчисини кўрдик. Иккинчиси эса умид бўлиб қолмоқда. Умид эса умиддир, ҳақиқат эмас.

Учинчи саволингизга келсак, бу ҳақда илгари “Катрина” фожеаси ва Ироқ ҳақидаги бир саволга жавобда ёзган эдим. Шу боис қайта тўхталишга ҳожат бўлмаса керак.

Ой деганда қуёш, қуёш деганда ой…

24 Ноябр, 2005 йил.

САВОЛ: Рустам Азимовнинг Молия вазири этиб тайинланиши унинг катта сиёсатга қайтиши, унинг қуёши қайта чиқа бошлаганими?

Бу ҳақда “Озодлик” радиосининг хабарлар қисмида “Бундан аввал Рустам Азимов Ташқи иқтисодий алоқалар вазирининг инвестиция ва савдо бўлимини бошқарган эди” дейилди. У қачон бўлимга туширилган эди? Ёки бу бошқа Рустам Азимовми? Шунга ҳам аниқлик киритиш мумкинми? (Эркин).

ЖАВОБ: Рустам Азимов катта сиёсатдан ҳали бутунлай четлатилган эмас эди. Аммо шу йўлда. Менинг назаримда унинг Ташқи алоқалар, инвестиция ва савдо вазири лавозимидан олиниб, Молия вазири этиб тайинланиши Каримовнинг кейинги кунларда амалга ошираётган “руспарастлик” ва “маҳаллий мувозанат” сиёсати билан боғлиқ.

Бу билан Ғарбга “қиё боққан” Рустам Азимовнинг қўли ташқи алоқалардан узилди. Унинг охирги марта Олмониядан келган ҳайъат билан Каримов қабулида бўлганида “отаси”дан вақт ажратишни илтимос қилгани ва шундан кейин “ота ва ўғил” анчагина суҳбат қилганлари маълумдир.

Аммо уларнинг нима ҳақда суҳбат қилганлари номаълум. Фақат тахмин қилиш мумкин. Ҳар ҳолда Азимов ўзининг номи “Санжар Умаров воқеаси”га аралашгани масаласида “ота”сидан узр сўраган ва аввалги каби “ўлгунимча сизнинг йўлингиздан чиқмайман” деб ваъда берган бўлса керак.

Шунга қарамай “ўғли”нинг номи тез-тез тилга тушаётгани ва Ғарбга “қиё боққани” учундир-ки уни Ташқи алоқалар, инвестиция ва савдо вазирлигидан бир поғона пастга туширди.

Ўзбекистон ҳукумати тизимига кўра бу идора Молия вазирлигидан юқорироққа қўйилган. Буни ҳукумат мажлисларида вазирлар ўтириши учун белгилаб қўйиладиган жойлардан ҳам билиш мумкин.

Қолаверса, Ўзбекистонда энг номуқим жой бу Молия вазири лавозимидир. Каримов ўзи асли молиячи бўлгани учун бу вазирликнинг ҳамма “тешик”ларини яхши билади ва фаолиятига бевосита аралашиб туради. Шу боис ҳам ҳар йили вазир янгиланади. Бугунга қадар кимлар келиб, кимлар кетмади. Ҳатто Азимов ҳам бу даргоҳга иккинчи бор қайтди. Бу сафар ҳам вақтинча. Нега? Эътибор қилинг:

-7 Ноябр: Козим (Носирович) Тўлаганов Тошкент вилоят ҳокимлигидан қувилди.

-18 Ноябр: Қодир (Ғафурович) Ғуломов Мудофаа вазирлигидан четлатилди.

-21 Ноябр сенатор Беҳзод (Содиқович) Йўлдошев Фанлар Академияси президентлигидан олинди.

Улар Каримов “тошкентликлар” деб ажратган гуруҳнинг “козир”лари. Ҳукумат номенклатурасига кирган Темур Алимовдан тортиб ректорлар Содиқ Сафоев, Бахтиёр Асқаров қаторида ҳукумат номенклатурасига кирган яна юздан зиёд одам “козир”ларнинг “думи” дея ишдан сурилди ёки “таноби тортиб қўйилди.

Бу билан Каримов ҳокимият тизимларида маҳаллий келиб чиқишига қараб тайинланган кадрлар мувозанатини бузди. Бунинг устига тошкентлик бойларни қувғинга олди. Маълумотларга қараганда шундан кейин Каримов бундай ҳол яна бир “Андижон воқеаси” келиб чиқишига олиб боради дея огоҳлантирилган.

Шу боис энди у қолганларни аста секинлик билан “емоқчи”.

Рустам Азимовни вазирликка “таништириш” учун олиб борган Бош вазир Шавкат Мирзиёев уни камситган, беписанд ҳолда тақдим этгани ҳам қизиқ.

Хуллас, Рустам Азимовнинг қуёши яна чиқа бошлади дейиш мушкул. Зотан диктаторлар тентак бўлишади. Ҳатто кучли психиаторлар ҳам уларнинг бошида айланган фикрни тахмин қила олмайдилар. Чунки улар ой деганда қуёшни қуёш деганда ойни ҳам тушунаверадилар-да.

Саволингизнинг кейинги қисмига келганда уни “Озодлик”ка йўллашингиз керак эди. Балки, бу шунчаки адашишдур?! “Озодлик”да шундай оддий нарсани билмайдиган одам ишлайди деб айта олмайман.

Чўчийдиган жойимиз йўқ

26 Ноябр, 2005 йил.

САВОЛ: ДЎК аъзолари бугунги шароитда қандай рол ўйнашлари мумкин? Ўзбекистонда мухолиф кучларга қаттиқ тазйиқ ўтказилмоқда. Сизлар ДЎК фаолларини қандай қилиб асрайсизлар? (Алишер).

ЖАВОБ: ДЎК аъзолари Ўзбекистонга демократияни олиб киришда 21 аср жадидлари бўлишлари мумкин. Жадидларнинг бир пайтлар қилган хатоларни такрорламасдан, уларнинг тажрибаларидан эса илҳом олиб, орзуларидан бугунга мос орзу яратиб иш тутилса, кўп нарсага эришмоқ замини мавжуд. Яъни демократияни ёйиш, Туронзаминда бирликка эришув ғоясини тарқатиш, ўзликни англаш маърифатини дилларга олиб кириш каби ҳар бир киши ҳисса қўша оладиган ишларни қилишлари мумкин.

Биз эртага бориб инқилоб қилиш мумкин эмаслигини биламиз. Яъни дунёнинг бу бурчидан туриб у бурчида инқилоб қилиш мумкин эмаслигини англаймиз. Шу боис ҳам вақтимизнинг аксариятини инқилобга уринишга эмас, балки демократик инқилобчиларни етиштиришга сарфлаяпмиз ва шу йўлдан борамиз.

ДЎК “биздан кўпроқ одам қамалган, шунинг учун биз асосий мухолифатмиз” деган ғайрисиёсий йўлдан бормайди. Бугунга қадар қилинган хатолардан хулоса чиқариш керак. Ўзимизни ишлаётган қилиб кўрсатиш учун “Фалон вилоятнинг фалон жойида фалончи ва фалончилар йиғилиш ўтказдилар. Кун тартибида режимни ағдариш масаласи бор эди” каби бўрттирилган хабарлар натижасида бугунга қадар жуда кўп одамлар қамалди.

Бугун энди “биздан энг кам одам қамалган” деган мухолифат керак. Агар ҳамма қамалиб кетаверса ёки ҳамманинг қамалишига “шароит” туғдириб берилса, у ҳолда ким билан ишлайсиз? Биз қамалгандан кейин жар солиб “ҳимоя қилаяпмиз” дея қамалган бечоранинг вазиятини янада оғирлаштириш эмас, балки унинг қамалмасидан олдин ҳимоя қилиш йўлини танлаганмиз.

Шу боис биз фалон жойда бунча одам тўпланиб ана бундай масалаларни қилишди каби хабарларни тарқатмасликка келишганмиз. Бу билан кимнингдир кўзига ишламаётган бўлиб кўринишимиз мумкин. Аммо ўша одамдан маош олмаётганимиз боис ундан чўчийдиган жойимиз йўқ.

Сиз куйлаган “ватан”нинг нархи

27 Ноябр, 2005 йил.

САВОЛ: Бизнинг маддоҳ шоирлар Абдулло Ориф ва Эркин Воҳидлар яна Россияни куйлай бошладилар. Бунга нима дейсиз?(Рашиджон).

ЖАВОБ: Улар қачон куйлашдан тўхтаган эдиларки, энди қайтадан бошлаган бўлсинлар?

Яқинда зулмнинг қаҳрига учраб олисларга келиб қолган қашқадарёлик бир деҳқон йигит телефон қилди.

-Ака, онам келдилар,-деди у.

-Кўзингиз ойдин,-дедим.

Чунки, хориждагиларнинг ҳаммасига ҳам бундай гапни айтиш насиб этавермайди. Аммо гап бунда эмас.

Гап шундаки, Она 80 ёшда экан. Зулм ўғлини олисларга улоқтиргач Она анча букилиб қолибди. Қулоғи оғирлашибди. Юрагида ўғлини кўргиси бор экан. Орзулари қабул бўлибди. Рамазон кунларининг бирида ўғли билет сотиб олиб, почта орқали онасига юборибди.

Она она-да. Дарҳол йўлга чиқибди. Саксон ёш! Тошкент-Москва-Нью-Йорк-Сиэтл-Идаҳо.. Айтишга осон. Ўзбек тилидан бошқа тилни билмаган ва саксон ёшни қоралаган қишлоқ аёли учун бу жойлар дунёнинг нариги бурчи. Аслида бошқалар учун ҳам осонгина топадиган жой эмас.

Она қаерга борса қўлидаги билетини кўрсатаверибди ва одамлар уни йўлга солиб қўяверибдилар.

Биз Америкага илк келганимизда Нью-Йоркдан учган учоғимиз йўлда тўхтади ва бизни аэропортга чиқиб туришимиз сўралди. Чиқиш жойи бошқа ва миниш жойи бошқа экан. Оз қолсин қолиб кетар эдик.

Саксон ёшли Она адашмай ўғлини топиб келибди. Фақат парвознинг ўзи қарийб бир сутка…Бу онанинг, фарзандини кўраман деган онанинг жасорати.

-Қачон қайтиб кетмоқчилар?-деб сўрадим деҳқон йигитдан.

-Ҳозир дўхтирларга қатнаяпмиз, бу ерда дўхтир дегани жуда қиммат, аммо уларнинг инсонпарварлик кунлари бор, шу кунларда ё бепул даволайдилар ёки жуда арзонга. Онамнинг қон босимлари бор, қулоқларига ҳам аппарат беришди, эшитишлари қулай бўлди,-деди суҳбатдошим. Кейин қўшимча қилди:-Билет юборганимда келиш ва қайтишга қилиб олгандим.

-Нима деяптилар?-дея сўрайман.

-Болам, бу ер жуда яхши экан, уйларинг иссиққина экан, келаётганимда қуруқ совуқ эди, бу йил қиш оғир келадиганга ўхшайди, қишни шу ерда ўтказсам, дўконларда ҳамма нарса бор, дўхтирлар ҳам қараб турибди…қишлоққа қайтсам қишда музлаб қоламанми деб қўрқаман. Газ йўқ…

Албатта онаси кўпроқ қолиши ўғилга орзу. Лекин Ватан ҳақида гап кетар экан бу ишониб бўлмас воқеани эслашим бежиз эмас. Сўнгги икки калима юрагимни ўртаб юборди. “Газ йўқ”.

Бу газ чиқадиган, газ кони бўлган жойга яқин қишлоқда яшовчи Онанинг гапи…

Саксон ёшида Американинг олис бир нуқтасини топиб келган, бутун вужуди билан ўз заминига боғлиқ Онанинг гапи…

Биласизми ўша газ қаерга кетади? Каримов Қашқадарёга биринчи котиб бўлганда қаерга кетган бўлса, ҳозирга қадар ҳам ўша жойга кетмоқда. Ўрусиятга. Саксон йил газ конларининг ёнида яшаган она эса, Америкага келиб, ватанига қайтиб боришга юраги зирқираб турибди. Мана сиз куйлаган Ватаннинг нархи, қашқадарёлик қаҳрамон Абдулло Ориф!

Зулм эмин-эркин қутурар экан…

28 Ноябр, 2005 йил.

САВОЛ: Менинг тушунишим бўйича, ДЎКда “Эрк” партиясининг вакиллари деярли мавжуд эмас. Қолаверса, ДЎК нинг ижрочи директори бўлиб асли Бирликчи сайланган. Адашмасам, конгресс дегани бу русча қилиб айтганда “теневой парламент” дегани. Агарда “Олий Мажлис”да бошқа партияларнинг вакиллари бўлмаса у қанақа парламент бўлади? (Ёш сиёсатчи).

ЖАВОБ: Парламентга аъзолар танланмайди ёки киролмай қолганлар ҳам бўлади. Бу ҳазил.

Аммо кўнглингиз тўқ бўлсин, агар Конгресснинг ижрочи директори собиқ “Бирлик”чи бўлса, раиси собиқ “ЭРК”чидир, қолаверса бугун истаймизми-истамаймизми бугунги реаллик шуки “ЭРК” бир неча гуруҳларга бўлинган. Конгрессда унинг барча фракцияларидан аъзолар бор. Яна истаганлар учун эшиклар очиқ. Фаолиятларни мувофиқлаштирайлик, демократияни ёйиш борасида таклифларимиз бор, диктатурага қарши курашнинг таъсирчан йўлларини топдик деганлар қайси партия ёки қайси гуруҳга мансуб бўлишидан қатъий назар биз учрашувга, фикр алмашишга тайёрмиз.

“Серқуёш Ўзбекистон” раҳбари Санжар Умаров демократия тарафдори ва диктатурага қарши эканлигини айтгани боис у Вашингтонда келганда биз (Абдуманноб Пўлат билан биргаликда-ЖМ) Санжар Умаров билан учрашганмиз. Бу учрашув бизга кўп нарсани англатган. Худди шундай, бундан кейин ҳам демократия тарафдорлари билан мулоқотлар давом этаверади.

Конгрессга аъзо бўлганлар рўйхатини бир неча бор эълон қилганмиз. Ҳозир ҳам аъзо бўлаётганлар кўп.

Бугунга келиб Конгрессга расман аъзо бўлганлар сони етти юз кишидан ошди. Уларнинг аксарияти ёшлар ёки бошқа гуруҳ ҳамда партиялардан турли сабаблар ўзларини четга тортганлар, умуман олганда эса демократияга тарафдор ва диктатурага қарши бўлганлардир. Жумладан, Ўзбекистоннинг бир қатор вилоятларида демократлар фаолиятини мувофиқлаштирувчи кенгашларимиз бор. Бу кенгашлар бугун диктатура режимини йиқитишга қодир бўлмасалар ҳам демократия нима эканлигини кам сонли одамларга бўлса-да тушунтиришга қодир.

Агар ҳар биримиз ана шундай нимадир қилсак ва мулоқотга очиқ бўлсак, фаолиятларни мувофиқлаштириш шунча осон кечади. Бу эса бугун зулм эмин-эркин қутураётган паллада жуда муҳимдир.

Турон ғояси бир кун амалга ошажак

29 Ноябр, 2005 йил.

САВОЛ: Сизнинг “Келадиган Президентга ниҳоятда оғир бўлади” деган фикрингизга га тўла қўшиламан. Чунки бир томондан кадрлар дефицити, иккинчи томондан халқаро мафия, учинчи томондан давлатнинг 15 йил давомида фақат куч ва қаттиққўллик билан бошқарилгани, яна бир томондан иқтисодий таназзул (уни бир йилда енгиб бўлмаса керак), халқнинг тўпланиб турган ғазаби, ҳудудий кланларнинг кучи ва бошқалар.

Манимча ҳам Каримовдан кейинги Президент узоқ вақт тура олмаса керак. Тарихдан маълумки, мамлакат ҳаёти нормаллашуви учун ҳар бир диктатордан кейин кўпинча бир нечта халқпарвар ва демократ лидерлар алмашади, ва бошқарув яна бирон бир ҳарбий ёки ҳарбийлашган кучга таянган яна битта диктатор қўлига ўтади. Сиз шу ҳолат Ўзбекистонда ҳам такрорланади деб ўйлайсизми? Ва умуман, нима деб ўйлайсиз, бир неча йиллардан кейин Ўзбекистон номли давлат бўлармикан ўзи? (Давронбек).

ЖАВОБ: Саволга аксар жавобни ўзингиз бергансиз. Фақат қўшимча қилмоқчиман. Шундай ҳолат Ўзбекистонда такрорланиши учун жуда чуқур замин мавжуд. Каримовнинг энг “катта” хизматларидан бири ҳам ана шунда. У мамлакатни порохли бочка устига чиқариб қўйди.

Келажакда Ўзбекистон деган жой албатта бўлади. Шахсан менга қолса, Ўзбекистон номи Туркистон бўлишини жуда ва жуда истар эдим. Ўзбекистон деган ном бизга Ленин-Сталиндан мерос. Туркистон эса ўзлигимизга қайтишдир. Бу амалга ошмайдиган орзуга ўхшайди. Аммо Турон ғояси бир кун амалга ошажагига ишончим комил.

“Ўзбеклар Кенгаши” Каримовнинг

Вашингтондаги қора шарпасими?

30 Ноябр, 2005 йил

САВОЛЛАР:

-ДЎКнинг Жаҳон Ўзбеклар кенгашига нисбатан бир позицияси борми?

-Бу ташкилот нега “Барча ўзбекларнинг кенгашимиз” деган ном олган?

-Унинг раҳбарлари диктатура режимининг элчиси Комилов билан учрашгани ва АҚШнинг марказида Ўзбекистондан борганлар билан тантаналар ўтказишига қандай қарайсизлар?

-Бу ташкилот АҚШ заминида тузилгани ҳолда Комилов билан учрашувда нега Каримов режимига қарши норозилик билдирмади?

-Нега Андижон воқеалари юзасидан халқаро текширув ўтказиш талабига қўшилмади?

-Ўзбекистонда бугун Америкага қарши катта кампания давом этмоқда, ҳар куни газеталарда ҳукумат қарашини акс эттирган қораловчи мақолалар чиққани ҳолда демократик давлатда тузилган Ўзбеклар кенгаши нега демократия манфаатларига эмас, диктатура манфаатларига ён босмоқда?

-“Америка Овози” радиосининг Ўзбек бўлими Каримов режими билан ҳамкорлик қилаётган ўзбекларни нима учун бунча тарғиб қилмоқда?

-Бу ҳам Американинг икки юзими ёки Каримовнинг Вашингтондаги қора шарпасими? (Комил ва бошқалар)

ЖАВОБ: Ана шундай саволлар жуда кўп ва савол бериш бу инсонларнинг биз ҳурмат қиладиган , деярли жавобсиз қолдирмасликка ҳаракат қиладиган ҳақлари.

Демак, аввало ном ҳақида. Ҳар ким истаган номини олиши мумкин ва ном ҳеч нарсани ҳал қилмайди. Масалан, исми Ислом бўлиб, жисми исломга қарши бўлиши мумкин. Ёки исми Эркин бўлиб, ўзи диктаторга қул бўлганлар қанча? Ёхуд исми Одил бўлиб, ўзи золим бўлганлар озми? Исми Ориф бўлиб, ўзи жоҳил бўлганларни билмаймизми? Шунинг учун номга қараб эмас, фаолиятга қараб баҳо бериш лозим.

Бу ташкилот тузилиши билан (19 Июл, 2005 йил) мен уларга юборган табрик хатимда уларни демократияга хизмат қилишга чақирган эдим. Биз демократияга тарафдор ва диктатурага қарши бўлганлар билан ҳамкорликка, мунозарага, баҳсга очиқмиз.

Балки бизнинг сиёсатга алоқамиз йўқ, биз маданият билан шуғулланамиз дейишар. Аммо маданият сиёсатнинг бош фарзанди. Маданият демократияга зид бўлса, сиёсат ҳам зид бўлади. Каримов сиёсат билан иқтисодни ажратиб келгандек гап бу! Сиёсат билан маданиятни ҳам ажратиш мутлақо мумкин эмас. Қолаверса, зулмга қарши ҳақ гапни айтгувчиларнинг аксарияти маданият вакиллари эканлигини ҳамма билади.

Америкадаги кўпгина ўзбекистонликлар “Туркистонликлар” жамиятидан узоқ туради. Чунки уларни зулмга қарши ҳақ гапни айтишмайди деб билишади. Бунда эса қисман жон бор. Масалан, бу ташкилот вакилларининг сайловлар олдидан ёки ортидан Ўзбекистон матбуотида Каримовни улуғловчи суҳбатлари чиқиб тургани бунга кичик бир мисол. Лекин шуни ҳам эътироф этиш керак-ки, Андижон воқеаларидан кейин АҚШда яшаётган аксар туркистонликлар ҳам дарғазаб бўлдилар.

“Ўзбеклар кенгаши” деб бир ташкилот тузилган кезда биз жуда кўп саволлар олган бўлсакда барибир қувонгандик. Ташкилотлар кўпайсин деган қарашимиз бор. Лекин биз ҳам Вашингтон атрофида яшаймиз ва одамлар фикримизни билишга қизиқадилар. Ўшанда очиқ фикр билдирмасдан “қани кутайлик-чи” деган сафдошларимизнинг таклифига қўшилгандик. Мана орадан қарийб ярим йил ўтиб, бу ташкилот яна саволлар уйғотганини кўриб турибмиз. Шундай саволлар шахсан менинг ўзимда ҳам бор. Нега?

Бугун бутун демократик дунё Каримов режимини таниб бўлди ва ундан юз ўгирмоқда. БМТ бу режимни қоралади. Авропа Иттифоқи ҳам қоралади. Шундай кезда АҚШдек демократик давлатнинг эркин қонунларидан фойдаланиб тузилган бир ташкилот диктатура режимининг элчиси билан “оғиз бурун ўпишса” ва буни фахр билиб тарғиб этса, аммо мамлакатдаги зулмга фикр билдирмаса бу ўйлаб кўришга молик воқеа.

Албатта ҳар бир одамнинг ва ҳар бир ташкилотнинг бошқа одам ва бошқа ташкилотга нисбатан ўз позицияси бўлиши керак. Мен бошқаларнинг ҳам фикрлари билан қизиқдим, чунки бизнинг орамизда бугун турли фикрлилик мавжуд ва ҳар қандай қараш камситилмайди, фикрга қарши фикр билан муносабат ташкил топган. Мана улардан баъзилари:

Муҳаммадбобур Маликов(АҚШ): ЖЎК номи остида бирлашганларнинг ким билан эканликлари ва қандай йўлдан юра бошлаганлари тезда мақсадларини кўрсатиб қўйди. Биз демократияни қўлламаган ва диктатурага хизмат қилган бундай гуруҳларга ўз вақтида баҳосини беришимиз, керак бўлса бир мурожаат билан чиқишимиз шарт.

Фарҳод Иноғомбоев (АҚШ): Мен бу ташкилот ортидан яхши гаплар эшитмаяпман. Ўзбекистонда қон тўккан режимни демократик мамлакатлар ёлғизлатиб қўйиш билан босим ўтказаётган бир пайтда ана шу демократик давлатларда етишаётган кишилар унинг тегирмонига сув қуймасликлари керак. Улардан баъзиларининг “биз эҳтиёт бўлиб иш тутишимиз керак” деган гаплари уларни оқламайди.

Исмат Хушев (Канада): Бу ташкилот тузилганда мен табрикнома йўллаб, уларга омад тилагандим. Лекин уларнинг Комилов билан учрашувдан кейин мақтанишлари ва Вашингтонда Каримов режимини фош этиш ўрнига концертлар уюштиришаётгани фикримни ўзгартирди. 15 йил давомида Ислом Каримовга астойдил хизмат қилиб, охирида таҳқирланган йигит сифатида менинг йўлим уларга сабоқ бўлсин. Бу режим ҳеч қачон сизга яхшиликни раво кўрмайди, сизни қўлланади, холос.

Камолиддин Ҳамзаев(Тошкент): Бундай ташкилотлар қанча кўп бўлса шунча яхши, бири бўлмаса, биридан чиққани албатта бу режимни қулашига ёрдам беради, мамлакатни ривожлантиришига ҳисса қўшади. ЖЎК ташкилотчилари озми-кўпми бир муддат АҚШ да яшаган, демократия ҳавосини тотган йигитлар, баъзилари ҳатто Колумбия университетида ҳам таҳсил олишларини биламан. Бундай йигит-қизларни Каримовга хизмат қилишларига ишонмайман…қанийди яна шундай турли йўналишдаги ташкилотлардан ўнлаб, юзлаб ташкил этилса. Америкада “Америка- Ўзбек қизлари ташкилоти” “Афғон Ўзбеклари Америка ташкилоти” “Ўзбек Америка Талаба ташкилоти” ва ҳоказолар. Ҳар бирини замирида ўзи билмаган, сезмаган ҳолда ўзбек деган сўзни, миллатни танитиш, билдириш, бирга тўплаш, бирлаштириш каби маънолар ётмаяптими?

Бобур Исаев(АҚШ): Бу ташкилот тузилишидан мақсад АҚШдаги ёшлар, яъни қисқаси бизлар мухолифат томонга ўтиб кетмаслигимизнинг олдини олиш ва бизнинг орқамиздан айғоқчилик қилиш бўлса керак? Лекин биз ундан чўчимаймиз… Ўзбекистонда ҳам чўчимаганмиз ҳақиқатни айтишдан…энди ҳам…

Абдуманноб Пўлат(АҚШ): Америкадаги Ўзбекларнинг бир неча ташкилотлари бўлса – бунинг нимаси ёмон? Бизни (Дем Қурултой) Америка бўлимимиз (ҳозирча ташкилотимизнинг асосий қисми) – Ўзбекистон ҳукуматини кўп масалаларда танқид қиладиган гуруҳ, улар эса – ҳукуматга яқин. Буни кўпфикрлилик, плюрализм дейилади. Келинглар, сиёсий курашнинг маданий (“cивил”) йўлларидан борайлик. бағри кенглик, тоқат, “арқонни узоқ ташлаш”, “етти ўлчаб бир кесиш” … керак.

Зокир Али: (АҚШ): Жаҳон Ўзбеклари Кенгаши қай йўналишда боради, тутган йўли ва ғоялари қандай? Бу борада аниқлик киритилса кўпчилик ҳам фикр эгаси бўлган бўларди…Мен улар уюштирган “пикник”ка боргандим ва доим рус тилида гапиришларидан норози бўлдим…

Жамшид Очилов(АҚШ): Бу ташкилотда мулоқот тили русча ва инглизча бўлади деб тартиб ўрнатишибди. Аъзо бўлган баъзи дўстларим норози бўлиб “Ўзбекча ва Инглизча бўлсин” дейишса уларни ташкилотдан чиқариб юборишибди. Рус тилига меҳр қўйган янги диктаторлар туғилаётган кўринади…

Ўзбек демократлари орасида шу руҳдаги фикрлар бор ва бу бежиз эмас. Бу эса уларнинг бу ташкилотга нисбатан позицияси ҳамдир. Агар бу ташкилот келгусида Ўзбекистоннинг диктатура режими билан ҳамкорликни давом эттирса, биз позицияни янада кескин қўйишимиз мумкин. Чунки диктатура режимининг ҳар қандай унсурига қарши ўз позицияни ошкор айтиш бу демократларнинг вазифасидир. Ҳозир эса уларга ўз фикримизни етказиш билан чекланмоқдамиз.

“Ўзбеклар Кенгаши” Каримовнинг Вашингтондаги қора шарпасими? Бу саволга жавобни ЖЎК келгусида ўз баёнотлари ва фаолияти билангина бериши мумкин.

Балки улар 10 Декабрда ўтказадиган тантаналари олдидан Ўзбекистоннинг бугунги тарихи ҳақида тўхталиб, Каримов режимини қоралаётган БМТ, Авропа Иттифоқи ва АҚШ конгресси ҳамда ҳукуматини қўллаб-қувватлаган ҳолда Каримовни судга тортиш, Андижон воқеалари устидан халқаро текширув ўтказиш ва сиёсий маҳбусларни озод қилиш, ҳамма нарсани Ғарбга тўнкаб, Американи қоралаш пропагандасига чек қўйишга чақиришар?

Балки ҳарбий шартнома тузиш йўли билан мустақилликни “қизил” Кремлга сотилишини қоралаб чиқишар? Зотан бу ҳол турли сабаблар билан четга чиқиб кетган ва демократия эркинликларидан баҳраманд бўлаётган ҳар бир ўзбекни бефарқ қолдирмаслиги керак. У бугун дунё жамоатчилигига қўшилиб демократияни қўлламаса, эртага унинг сайъи ҳаракатларидан фойда йўқ, унинг ўзини оқлашга топган баҳоналари ҳам самарасиз қолиши мумкин.

Бу ташкилот Вашингтондаги маросимдан тушган маблағнинг бир бўлагини Орол бўйига жўнатишини айтмоқда. Яхши ният. Шундан келиб чиқиб, балки Орол бўйи учун 15 йилда бутун дунёдан борган миллионлаб долларлар кимнинг чўнтагига кетгани ҳақида ҳам ҳисоб талаб этишар ва бош-қош бўлиб буни текшириш лозимлигини уқтиришар?! Шундай хайрли ҳаракатнинг ташаббускори сифатида чиқишса табиийки уларга раҳмат айтиш керак бўлади.

Каримов режими битмоқда. Бу режим жиноятлари учун суд қилинади. Унинг жиноятларига шерик бўлганлар ҳам суд бўлади. Шундай кезда бугун алданиб ҳукуматнинг хизмат аравасига тушган ёшларнинг баъзилари ҳам ўшанда “Сен Каримов режимига қуллуқ қилгансан” дея халқнинг нафратига йўлиқишмасин деган андиша бор. Ёшлик оловлик. Ана шу ўз оловида ёниб кетмаслиги, диктатура тузоғига илинмаслиги ва аксинча уларни демократияга хизмат қилиши учун чорлаш бизнинг бурчимиз.

“Америка овози” ҳақидаги саволга келсак… Ҳамманинг ёдида, бир пайтлар Ўзбекистон элчихонаси томонидан қўлланган рус тили оғирлик босган “Узланд” деган веб саҳифа бўларди ва доим Каримов режимини тарғиб қиларди. Бу саҳифанинг ташкилотчиси Одил Рузалиев “Америка овози”га ишга ўтгандан кейин “Вебсайт Каримов режими томонидан бўғилмоқда” дея хабарлар тарқатди. Аммо мен ишонмадим. Нега? Вебсайтнинг “Таниқли шахслар” бўлимини очсангиз бунга жавоб топасиз. Диктатурага хизмат қилаётган “қаҳрамон” Эркин Воҳидов ва Абдулла Орипов сингари маддоҳлар танланган ва уларнинг бирортасидан Ўзбекистондаги репрессиялар, инқироз ҳақида сўралмаган, аксинча “жаннатмакон” юрт ҳақида гап борган. Шу билан бирга диктатурага қарши турганларга зарра қадар ўрин берилмаган. Агар бу веб саҳифада Дадахон Ҳасан, Юсуф Жума, Ёдгор Обид, Муҳаммад Солиҳ каби ижодкорлар билан ҳам суҳбатлар берилганда балки бу гапларга ишониш ва вебсайт Каримов режими томонидан таъқибга учрагандур дейиш мумкин.

Бугун бу саҳифа кўйлакларга шиорлар ёзиб бериш хизмати билан банд экан. Агар “Каримов диктатор!”, “Каримов Андижонда нега қон тўкдинг!” каби ёзувли кўйлакларни сотганда ҳам юқоридаги гапларга ишонардик.

Ҳа-я, “Америка овози” бу ҳукумат радиоси ва унинг ходимлари сиёсатдан йироқ туришлари керак. Лекин диктатура режимига қарши бир қатор тадбирлар, баёнотлардан кўз юмган ҳолда “Жаҳон ўзбеклар кенгаши”ни нафақат радиода балки АҚШдаги ўзбеклар орасида ҳам бевосита тарғиб қилаётганлар орасидан ўрин олишгани қизиқ.

“Америка овози”да ишлаётганлардан баъзилари Демократик Ўзбекистон конгресси аъзоларига бевосита мурожаат қилиб, ЖЎКга қўшилишни сўрашганини биламиз. Бошқалар тарғиб қилса ва ўз йўлига ишонтира олса қандини урсин, ажабланадиган жойи йўқ! Аммо тарафсизмиз дея ҳар куни жар соладиганларга бу ярашмайдиган иш. Улар аввал ўз вазифаларини қойил қилиб бажаришлари керак.

Мен “Озодлик” ва бу радио буйсунадиган “BBG” деган идорага ва АҚШ конгрессига қилган мурожаатимда келажакда бу хизматнинг ходимларини сақлаб қолган ҳолда уни “Озодлик”ка қўшишни таклиф этган эдим. Афсуски, “Жаҳон Ўзбеклари кенгаши” соясида уларнинг ҳам сувратлари кўриниб қолмоқда. Демак, уларга ҳам хулоса чиқариб олишлари учун биз тингловчиларнинг фикримиз зарур ва айтиб туришимиз, позициямизни билдиришимиз керак экан. Чунки улар биз тўлаётган солиқлар ҳисобига маош оладилар ва бизнинг эса солиқлар натижаси ҳақида қайғуришдек масъулиятимиз бор.

Биз бугун ЖЎКни тўғридан тўғри ёки бошқаларни айбламадик.Биз ўзбеклар бўлганимиз ва бу ташкилот номи Ўзбеклар Кенгаши бўлгани учун бугунги вазиятдан келиб чиқиб ўз қарашларимиз, ўз позициямизни очиқ билдирдик, холос. Зотан, биз яшаётган демократик жамиятнинг энг буюк устунларидан бири ҳам сўз эркинлиги, қарашларни очиқ айтиш эркинлигидир!

Диктаторни танқид қилиб…

2 Декабр, 2005 йил

САВОЛ: Жаҳонгир ака, жавобларингизнинг бирида “Агарда мен Президент бўлиб қолсам ва зарурат туғилса эртаси куни курсини бўшатиб, демократик сайловлар орқали бошқасига топшираман”га ўхшаш фикрни ёзгандингиз. Ҳозир ҳам шу фикрдамисиз?(Ёш сиёсатчи),

ЖАВОБ: Албатта, кеча айтиб, бугун қайтадиган одатим йўқ. “Лекин президент бўлсам…” деган иборани хушламайман. Чунки ҳеч қачон шундай орзуим бўлмаган. Бугун ҳам президент бўлиш орзуим йўқ. Аммо Ўзбекистонни қутқазишга қодир одамга қўлимдан келгани қадар ёрдам беришга ҳозирман.

Агар Демократик Ўзбекистон Конгресси раислигига шаъма қилаётган бўлсангиз, мана АҚШда рўйхатдан ҳам ўтиб, расмий ташкилотга айланган Конгресснинг фаолиятини бугун биров яхшироқ йўлга қўяман, бунинг учун мана бундай имконият ва режаларим бор деса ва бир икки амалий иш кўрсатса мен дарҳол йиғилиш чақириб, раисликни унга топширишга ҳозирман. Абадий раис бўлиб юриш бу диктаторлик касалига мубтало бўлганликнинг исботи эканлигини тушунаман..Диктаторни танқид қилиб, диктаторга айланишдек шармандаликдан Худо сақласин!

Ҳеч ким юқоридаги иддао билан чиқмаган тақдирда ҳам мен қоидада белгиланган муддатдан ортиқ раислик қилмайман! Аслида ёшлардан бирини етиштириб, хизматни унга топшириш режаси билан бу ишга кирганман. Табиийки Конгресс аъзолари бу таклифимни қўлласалар. Балки улар бошқа йўлни танлаб ёки бошқа номзодни қўлласалар мен ҳам ўша йўлни қўллайман. Бу демократия.

Унга қадар ҳам яқин келажакда ишларнинг сиёсий-ташкилий қисмини Конгресснинг Ўзбекистонда сайланадиган раисига топшириб, ўзим эса АҚШдаги гуруҳимиз билан бирга ташкилотнинг бу ердаги фаолиятини жонлантирмоқчимиз. Айни пайтда Конгресснинг бир қатор бошқа ўлкаларда ҳам бўлимларини очиш ниятимиз бор.

Конгресснинг АҚШдаги ташкилоти ва хорижий бўлимларимиз Ўзбекистондаги бўлимни қўллаб-қувватлаган, у билан чамбарчас ишлаган ҳолда АҚШ ва ўзи жойлашган мамлакат қонунлари чарчавасида иш тутади: демократияни ёйиш, қурултойлар, конференциялар уюштириш, демократияни тарғиб қиладиган нашрларни йўлга қўйиш, фильмлар суратга олиш, мухолифат фаоллари машғулотларини ўтказиш, учрашувлар, тақдимотлар ташкил қилиш, шу соҳага қаратилган дастурлар тайёрлаш, сиёсий таҳлиллар, тадқиқотлар қилиш, медиа, инсон ҳуқуқлари, сайлов мониторинглари ўтказиш, сиёсий кадрлар етиштириш марказларини юритиш, қочқинлар-муҳожиратдагиларнинг ижтимоий-маданий муаммоларига кўмаклашиш, хайрия тадбирлари каби кенг қамровли вазифаларни бажаришга киришади.

Каримов режими суд қилиниши шарт

4 Декабр, 2005 йил

САВОЛЛАР:

-Ватандан ташқарида одам жуда ҳам уйини соғинади. Шу билан бирга юртимиз Европа ёки Америкадан ҳам яхшироқ ҳаёт даражасига етиши мумкин эканлигига ишончим кучаяди. Чунки бизда ривожланиш учун ҳамма асос бор. Афсуски, буни мамлакат бошқарувидагилар тўсиб турибдилар. Каримовни ҳар йили ана ўлармиш мана ўлармиш дейишади, лекин у ҳар доимгидек телевизорга чиқиб олиб “Нуқтаи назардан олганда..” деб гап бошлаб кишини асабига тегади.

-Айтолмайсизми ўзи у ростдан ҳам ўладими, касал-ми ёки бу ҳаммаси миш-мишми?

-Кетар куни яқинлашиб қолган диктатор билан ҳамкорлик қилиш мумкинми?

-Каримов ва унинг одамлари суд қилинишлари керакми йўқми? (Самандар , Йўлдош, Ҳусанжон)

ЖАВОБ: Биласизми, ўлимни башорат қилишни билганимда ёки бошқа одам билганида бугун дунёда кўп нарсалар бошқачароқ бўларди. Балки шунинг учундир бу ваколат инсонларга берилмаган ва ҳатто ширкнинг турларидан бири ўлароқ саналади.

Унинг касаллиги ҳақида эса илгари ёзгандим. Бугун пули бўлса дўхтирлар уни бир неча йил “судраб” юришлари мумкин. Бутун Ўзбекистоннинг бойликлари ва бутун халқнинг ҳиссалари эса унинг измида. Лекин аниқ нарса шуки, у абадий эмас ва у ёғидан бу ёғи яқинлашган.

Шунга қарамай:

Ҳали ҳам уни қўллаган маддоҳлар бор.

Ҳали ҳам у билан ишлашни орзу қилганлар бор.

Ҳали ҳам у билан ҳамкорлик қилиш мумкин деганлар ҳам бор.

Ҳатто мухолифат сафларида ҳам шундайлар учрайди. Улар ҳеч ким билан ёмон бўлмаслик учун баъзан ўзларини “марказчи” ҳам деб атайдилар. Биз демократ бўлганимиз учун уларга тоқат қиламиз. Аммо бугунги ўзбек жамиятида марказчи бўлиш мумкин эмас. Демократик жамиятда сўлчи, ўнгчи, марказчи бўлишингиз мумкин. Диктатура жамиятида эса ё ҳукуматчи ёки мухолифатчи бўласиз. Бу жуда оддий ҳақиқат.

Баъзиларда эса ҳамма билан яхши бўлиш истаги бор. Ҳамма билан яхши бўлиш “сиёсати” яхши. Аммо бу ҳақиқий сиёсат эмас. Ҳақиқий сиёсатда ўз қарашингиз ва ўз позициянгиз бўлгани учун ҳамманинг кўнглини топа олмайсиз. Агар ҳамма билан яхши бўламан десангиз у ҳолда диктатурадан ҳам кўз юмиб, Андижон воқеалари каби қатлиомларга баҳона топиб, мухолифатчиликни йиғиштириб, зиёфатбозлик, томошабозлик қилишга ўтиш керак.

Менинг бу қарашларим менга мактуб ёзадиган, бизнинг ташкилотимизга аъзо бўлган юзлаб мухолифатчиларнинг қарашларига уйғун. Мен шахсан Каримовдан кейин Ўзбекистонни таҳликали кунлар кутаётганига ишонсамда Каримовни зарра қадар ҳам қўлламайман, уни жиноятчи деб ҳисоблайман, бунга жуда кўп асосларим бор. Унинг режимини эса ғайри қонуний, куч билан ҳукуматни босиб олган мафия, коррупция гуруҳи деб ҳисоблайман.

Бугун “Алматов Олмонияда сайрамоқда, ҳамма нарсани айтиб бермоқда, унинг оиласи ва болалари аллақачон Тошкентдан чиқиб кетганлар” деган гаплар юрибди. Бу рост бўлиб чиқса, Каримов битди деган гап.

Ҳамкорлик ҳақидаги савол туғилишига эса опа-сингил Ҳидоятовалар рус матбуотига кун ора суҳбат бериб, мақсадлари Ўзбекистон ҳукумати билан диалог эканлигини зўр бериб уқтираётганлари, Кремл билан Каримов тузган шармандали шартномани оқлаш пойгасида Оқсарой маддоҳларидан ўзиб кетаётганлари боис бўлгандир? Шунча воқеаларни кўриб туриб, бошларини бетон деворга уриб ҳам кўзлари очилмаган бўлса, бу ҳолда савол туғилади, бу кўз асли очиқмиди?

Балки мени Каримовга қарши “аллергияси” бор деб айтишлари ҳам мумкин. Ҳа, “аллергиям” бор. У Ўзбекистонни ботқоққа тиқди. У халқни маънавий, моддий ва иқтисодий жиҳатдан юз йил орқага итқитди. У мустақилликни сотди. Бу борада 15 йил давомида хавотиримизни айтиб келдик, кўпчилик ишонмади, мана энди кўришди. Шунинг учун ҳам унинг режими судга тортилиши керак. Бу талаб эса бизнинг ташкилотимизнинг асосий талабларидан биридир.

Биз демократлармиз. Ҳамма қарашларни эшитамиз, ҳурмат қиламиз ва уларга ўз қарашимиз билан жавоб берамиз. Лекин шу ҳам аниқ бўлиши керак-ки, асосий талабларимизда метин турамиз. Бу гаплар баландпарвоз кўриниши мумкин. Аммо бу режим шуни ҳақ этди.

Қарши фикрларни эшитишга ва баҳсга ҳозирман.

Зулмга бўйсунмасликни ўргатиш…

29 Декабр, 2005 йил

САВОЛ: Мен бир мақола ўқидим, унда муаллиф сизларни, ташқаридаги мухолифатни ҳеч нарсага қодир эмас деб ёзган, шунга нима дейсиз? (Фазлиддин, 29 Декабр, 2005 йил).

ЖАВОБ: Сиз айтган муаллифнинг назарида шундай бўлиши мумкин. Чунки инсон ўзининг ҳеч нарсага қодир эмаслигини англаб қолганда бошқаларда ҳам шуни кўргиси келади.

Бу деганим биз эртага Каримов режимини ағдариб ташлаймиз, шунга қодирмиз деганим эмас. Бундай ахмоқона ва масъулиятсизларча фикрдан йироқман. Биз ўзимиз четда туриб танкларга, “БТР”ларга қарши кесак ва калтак билан чиқиш учун халқни кўчаларга бошламаймиз. Андижон воқеаларидан беш кун олдин айтганимни бугун ҳам такрорлайман. Агар минг киши чиқса ҳам, беш минг киши чиқса ҳам Каримов отади! Шунинг учун ҳам биз курашнинг Ганди усулини қўллаб-қўллаймиз. Бу халқни ўлимга эмас, ҳурриятга олиб борадиган йўл. Бу зулмга бўйсунмаслик йўли!

Бугунги аксилинсоний режим енгилади, бу режим ичидан битган! Миллатнинг вужудига саратон каби тарқала бошлаган бу иллатдан қутуламиз. Худди бугун саратон касалини енгаётган руҳан кучли инсонлар каби.

Тиббиётда бир фалсафа бор:

Уч одам оғир ҳолда айни ташҳиз билан касалхонага олиб келинади.

Бирига доктор:

-Касалингиз жуда ўтиб кетибди, бизнинг қўлимиздан ҳеч нарса келмайди, оила аъзоларингиз билан хайрлашиб олинг,-дейди.

Бемор тезда оламдан ўтади.

Иккинчисига доктор:

-Ҳамма нарса ўзингизга ва дори-дармонларнинг таъсирига боғлиқ,-дейди.

Орадан кўп ўтмай бу бемор ҳам ўлади.

Учинчисига эса:

-Сиз яшайсиз, инсон ҳар қандай касалликни енга олади, бу ҳеч нарса эмас, сизни қутқарамиз, бу ишни ўзингиз билан биргаликда қиламиз, мана кўрасиз отдек бўлиб кетасиз,-дейди.

У тирик қолади ва узоқ яшайди.

Шунга қарамай бугун тиббиёт оламида тортишувлар давом этмоқда. Кимдир беморга ҳамма гапни очиқ айтиш керак деса, кимдир йўқ, уни алдаш керак дейди ва яна бир гуруҳ унга умид бериш зарур, умид инсоннинг ярим ҳаётидир дейди ва ҳоказо.

Бизнинг қўлимиздан келадигани бугун одамларга умид улашиш, уларга кураш йўлларини англатишдир. Бу шунчаки гап билан эмас. Ташкилотланиш, турли тадбирлар, турли нашрлар ва бошқа йўллар билан.

Биз ҳуррият учун курашнинг тинчлик йўлини танлаган кишилармиз. Биз қон тўкилишига, урушга, бегуноҳ одамлар қурбон бўлишига қаршимиз. Бу бир қарашда курашмасликка ўхшаб кўринади, аммо асл курашни ана шунда деб биламиз. Биз умид улашувчилармиз. Чунки умид ўлган куни одам ўлади, умид ўлган куни миллат ўлади.

Демак, ҳар ким қўлидан келганини қилса кимнидир, ниманидир қутқариши мумкин, нимагадир эришиш мумкин.

Сарой маддоҳлари уйларидан чиқмай, ёзмай, гапирмай ўтирсалар бу ҳам катта ишдир.

Зиёлилар катта минбарлардан қўрқсалар ўзаро давраларда демократия нима эканлигини одамларга тушунтирсалар бу ҳам жасоратдир.

Ўз борлигини кўрсатиб туриш учун режимга “ҳасса” бўлмаса гапдан қолмас-маҳмаданага ҳам раҳмат!

Бир кишига бўлса ҳам ҳуррият нима эканлигини англатган, умид улашган кишига минг бор таҳсин!

Чунки зулмга бўйсунмасликни ўргатиш жанггоҳда қон тўкишдан ҳам оғирдир!

Демократик Ўзбекистон Конгрессига кирган фаоллар бунинг идрокидалар. Шу боис уларни ҳеч нарсага қодир эмас деб фақат ҳеч нарсага қодир бўлмаган одамлар айтади.

Баҳодир Матлубов

5 Январ, 2006 йил

САВОЛ: Бугун Ўзбекистон Ички Ишлар вазири этиб тайинланган Баҳодир Матлубов ҳақида нима дея оласиз?(“Озодлик” радиоси,)

ЖАВОБ: Баҳодир Матлубовни Самарқандда “Ленин Йўли” (“Зарафшон”) газетасида ишлаганимдан биламан. Ўша кезда бош муҳарриримиз Аҳмаджон Мухторов унинг отаси ҳақида кўп илиқ гапларни айтар ва Баҳодир тез-тез таҳририятга келиб Аҳмаджон акани зиёрат этарди. Биз у билан тенқур эдик. Кейин билсам отаси ва Аҳмаджон ака яқин дўст бўлишган ва Аҳмаджон ака Баҳодирга ўғли каби қарар экан.

“Совет Ўзбекистони” газетасининг Самарқанд вилоят бўйича мухбири эканлигимда у Жиноят қидирув бошқармасида ишлар эди, кейин отаси узоқ йиллар ишлаган жой – Сиёб тумани ички ишлар бўлимига раҳбар бўлди.

Мен халқ депутати этиб сайлангач, биринчи сессиядан кейин Тошкентдан қайтишимда Самарқанд аэропортида одамлар билан гаплашиб қолдим. Шу ерда кимдир чўнтагимдан ҳужжатларимни олиб кетибди. Сиёб туман Ички ишлар бўлимига бордим. Баҳодир тезда топиб беришини айтди. Дарҳақиқат уйга етиб борганимдан кўп ўтмай у ҳужжатларимни етқазди. Ҳайратда қолдим. Шунда бир дўстим “Киссавурлар тизимини Баҳодирдан яхши биладиган одам йўқ” деган эди.

Мени 1993 йил 17 Апрел куни ушлашганда у Самарқанд вилоят ИИБ бошлиғининг биринчи ўринбосари эди. Бу пайтда у Каримовнинг меҳрини қозонганди. Мени ушлашганда вилоят ИИБдаги бир қатор тожик йигитлар қариндошларимга қўпол муомалада бўлишган, қийнашган, исканжага олишган ва қаттиқ тазйиқ ўтказишган. Кейин менинг ишим бевосита Матлубовга топширилган. Унда миллатчилик йўқ эди ва қариндошларимга нисбатан тазйиқ камайганини эътироф этишим керак.

Ҳар ҳолда унинг Каримов билан яқинлиги учун Самарқандда бошқалар у юритган ишга бурун суқишмаган, деб ўйлайман. Лекин у менинг ишим ҳақида Каримовга шахсан ҳисоб бериб турганидан хабарим бор. Шу орада уни Бухоро вилоятига ИИБ бошлиғи этиб тайинлашганда кўнглимдан Каримов уни Алматовнинг ўрнига тайёрламоқда деган гап ўтганди. Аммо унинг юмшоқлиги ва гапирганда лаҳжаси борлиги бу фикримни тарқатиб юборганди. 1997 йилда у ИИВ биринчи ўринбосари, кейин Божхона раҳбари бўлганда унинг энг юқори чўққиси шу деб ўйлагандим.

Каримов аввал Алматов ўрнига Анвар Солиҳбоевни танлаши ИИВда кўп норозиликларга сабаб бўлди. ИИВ ва МХХ ўртасидаги душманчилик бунга сабаб бўлган бўлиши ҳам мумкин. Балки Каримов Матлубовни қўйиш учун Солиҳбоев ҳақида гап чиқарган ҳам бўлса ажаб эмас. Бу унинг эски тактикаси. Солиҳбоев шарпасидан қалтираб қолганлар Матлубовни ўзимизники деб хурсанд бўлишларини ким-ким Каримов яхши тасаввур қила олади.

Аммо кейинги йилларда Матлубовнинг юмшоқлик билан хамирдан қил суғуриши “маҳорат чўққиси”га чиққани айтилади. Айниқса, одамларнинг чўнтагига наркотик модда ташлаб ушлаш авж олгани унинг кўп йиллар жиноят қидирув бошқармасида ишлагани билан боғланади. Чунки бу бошқарма тарихида доим одамлар наркотик модда билан ушланган. Матлубов ИИВда биринчи ўринбосар бўлган йиллар шу “тажриба” жуда ҳам “гуллаб” кетди.

Шу нарса аниқ-ки у Мирзиёевнинг эмас, Каримовнинг одами. Агар Каримов унга Мирзиёевга хизмат қиласан деса уни ҳам қойиллатади.

Хулоса қилиб айтганда, Матлубовнинг ИИВга вазир этиб тайинланиши икки нарсани кўрсатади:

Биринчидан, бу Каримов ўзига ишонмай қолгани ва жуда хавотирда эканини;.

Иккинчидан, Матлубовнинг вазир бўлиши ИИВ Алматов давридаги каби жаллоднинг болтаси бўлишда давом этишидан дарак.

Қолаверса мамлакатнинг тожиклар яшайдиган жойларида вазият жуда кескин. Жумладан, Самарқанд ва Бухорода ҳам. Каримов Самарқандда барча прокурор ва миршаббошиларни алмаштиришга буйруқ бергани билан вазият юмшаган эмас. Шаҳарда, хусусан шаҳарнинг бир пайтлар Матлубов ишлаган Сиёб қисмида, тожиклар орасида вазият кескин ва одамлар режимдан норозиликларини ҳар куни кўрсатмоқдалар. Каримов Матлубов тимсолида балки бунга ҳам жавоб кўрган бўлиши мумкин.

Тошни тошга уринг!

9 Январ, 2006 йил

САВОЛ: Демократия ҳақида кўп гапирилади, лекин Ўзбекистонда демократияга эришиш мумкин эмас. Наҳотки шуни тушуниш қийин бўлса? ( Акмал).

ЖАВОБ: Демократияга эришиш мумкингина эмас, балки барибир эришилади. Бу инсоннинг ҳаётий, абадий эҳтиёжи. Бугун “Озодлик” радиосининг “Қурултой” дастурини эшитсангиз худди ана шу масалани муҳокама этдик ва барча қатнашчилар Ўзбекистонда демократия туйғуси борлигини айтдилар.

Мазкур дастур охирида мен бир ривоят келтирдим. Шуни сизга ҳам айтмоқчиман.

…Бир ўрмонда даҳшатли Юҳо, яъни аждарҳо пайдо бўлибди. Тўймас, қўлига тушганини қўймас экан. Ўлжасини ҳатто сўймас, тириклайин ютар экан. У бутун ўрмон жониворларини еб битириб, ҳар тунда атрофдаги қишлоқларга чиқиб, одамларни ютиб қайтадиган бўлибди. Бу шум хабар дунёга тарқалибди. Юҳога қарши уруш очилибди.

Сипоҳлар қичқирганча ўрмон ичига кириб кетиб, қайтиб чиқмас эмишлар.

Не не паҳлавонлар, не камончилар кўкрак кериб ўрмонга киришар аммо қайтиб чиқмас эканлар.

Шу зайл одамлар камайиб, Юҳо буюклашиб кетаверибди.

Ўрмонга яқин жойда бир йигит ҳар куни тошни тошга уриб ўтирар экан.

Уни огоҳлантирсалар ҳам, қўлидан тортиб олиб кетаман десалар ҳам қимирламас эмиш. Охири уни масхара қилиб, устидан кула бошлабдилар.

Уни жинни, ақлдан озган дебдилар.

Уни кучсиз, нимжон дебдилар.

Уни халқ курашидан четга чиқиб қолган дарвеш деб ҳисоблабдилар ва унга қўл силтаб парво қилмай қўйибдилар. Аммо кураш тўхтамас ва Юҳо буюклашиб бораверибди. Ниҳоят бир кун ҳалиги дарвеш бола бир-бирига уриб ўтирган тошлардан учқун чиқиб, ўрмонга ўт кетибди. Юҳо жизғанак бўлибди…

Бу бир ривоят. Аммо кўп нарса ана шундай кичик бир учқунга боғлиқ. Бу учқунни ҳосил қилишга эса ҳар қандай одам қодир. Ҳар ким ҳам нимадир қила олади. Қилич тутиш, от миниш қаҳрамонликдур? Аммо учқун бериш асл қаҳрамонлик!

Ўзбекистонда минглаб, балки миллионлаб ёшлар муштни бошга, тошни тошга уриб юрганлари аниқ ва бир кун уларнинг учқунларидан бошланган аланга бу режимни жизғанак қилади.

Бу учқун балки бугун, балки эртага, балки анча кейинроқ чиқар. Баъзан учқун алангаланмасдан сўниб қолар, балки баъзан сўндиришар. Аммо гап шундаки, бу ишга киришган йигит бир ўзи эмас. Кундан кунга кўпайиб боришмоқда. Ўша муштни бошга, тошни тошга уриб юрган йигитлар Юҳони эмас, озодликни, ҳурриятни, демократияни истайдилар. Бу уларнинг вужудларидаги ўлмас туйғу, улар билан бирга туғилган ва улардан авлодларига кўчадиган абадий туйғудир!

Сиз ҳам тошни тошга уринг, мана кўрасиз учқун чиқади!

Орияти бўлган миллат…

12 Январ, 2006 йил

САВОЛ: Агар Каримов ўзидан кейин Гулнорани президент қилиб қолдирса бизни нималар кутиши мумкин? (Собит).

ЖАВОБ: Бу Каримов истамаган эҳтимол. Аммо кўпинча у ўзи истамаган ишларни ҳам қилади. Чунки у ўз ичидаги “мен”га ҳам ишонмайди ва унинг зиддига, унинг айтганларига қарши боради. Шунинг учун сизнинг хавотирингиз ҳам бекор эмас. Лекин мен ҳали Гулноранинг президент бўлишига тўла ишонмайман. Ҳаракат қилмоқда ва атрофига маддоҳларни тўпламоқда. Москва ҳам уни олдинга чиқармоқда.

Бу бошқа масала, аммо сизнинг саволингизга бугунга қадар юз берганлар ва юз бераётган воқеалардан келиб чиқиб шундай жавоб бериш мумкин. Худо кўрсатмасин, Гулнора президент бўлса:

1.Ўзбекистон Ғарбдан бутунлай иҳоталанади ва Россиянинг битта қолоқ вилоятига айланади. Чунки Ғарб наздида у жиноятчи ва суд ҳукми билан айбдор деб топилган.

2. Гулнора отасини қоралаб чиқади ва унинг қилмишлари ҳақида китоблар ёздириб, фильмлар олдиради. Гарчи бу унга обрў келтирмаса ҳам. Чунки у отасидан нафрат қилади.

3.Ўзбек тили деярли йўқотилади ва рус тилига давлат тили мақоми берилади. Ҳозирданоқ опа-сингиллар Россия университетларининг филиалларини очишдан кўзлаган мақсадлари ҳам рус тили ўқитувчиларини кўпайтириш эканлиги сир эмас.

4.У “мафия онаси” бўлгани учун рекетчиликни очиқ ҳолда авж олдиради ва халқнинг оз-моз пул топган қисмининг ҳам насибасини қўлидан уриб олади.

5.Жамиятда маиший бузуқлик мисли кўрилмаган даражада юксалади. Бузуқлик оддий турмуш даражасидир деган тушунчани қарор топтиришга уринади.

6.Мамлакатда ички уруш бошланиб кетади. Мафия гуруҳлари вақти-вақти билан ўзаро отишма қилиб турганлари каби мамлакатдаги куч соҳиблари орасида бошланган кўринмас тўқнашувлар жамиятга кўчади.

7.Ўзбекистон деган мамлакат дунё харитасидан йўқолиб, Марказий Осиёдаги бошқа давлатларга парча-парча сифатида қўшилиб кетиши мумкин. Ўша пайтга бориб буни бугунги каби мазкур минтақалардаги одамлар ҳам истаб қоладилар.

Гапнинг қисқаси Гулноранинг президент бўлишини тасаввур қилиш Ўзбекистонни бутунлай ботқоққа ботиб кетиши тасаввур қилишдир. Орияти бўлган миллат бунга йўл қўймайди. Мен ана шунга ишонаман.

Пайғамбарлар ҳам

оддий одам бўлишган

17 Январ, 2006 йил

САВОЛ: Бугунги ҳукуматдан баъзи одамларнинг хатларини эълон қилиб турасиз. Уларнинг сизлар билан алоқасида ҳеч қандай мантиқ кўрмаяпман. Нима сабабдан улар сизларга ишонишлари керак?(Нозим).

ЖАВОБ: Саволингизда, руҳингизда негадир жаҳл бор… Акс тақдирда оддийгина мантиқни кўрган бўлардингиз. Ҳамма вақт бир режим ичидан норозилар чиқса улар мазкур режимнинг мухолифлари билан бирлашишга уринадилар. Бунинг мисоли тарихда ҳам кўп ва қолаверса мустақилликнинг илк йилларида ҳам буни яшаганмиз. Ҳатто мамлакатнинг энг теппасида турганлар ҳам мухолифатдан нажот излашган. Нега эканлиги аниқ. Аммо сиз буни тушуна олмаганингиз учун қисман изоҳлаш мажбуриятидаман.

Каримов Ўзбекистонни чоҳ ёнига келтириб қўйди. Ундан кейин келадиган раҳбар пайғамбар бўлса ҳам (Пайғамбарлар ҳам оддий одамлар бўлишганини унутманг!) Каримов бузган аравани тузата олмайди. Каримов ўзидан кейин жуда катта ахлат уюми қолдирмоқда ва буни тозалаш жуда ва жуда қийин кечади. Кимки бу ишга бел боғласа отасига раҳмат, унга ёрдам бериш керак! Чунки бутун халқ бир тан, бир жон бўлмаса мамлакатни тозалаш ҳам, қутқазиш ҳам мумкин эмас.

Ҳукумат ичидан чиқиб Каримовни четлатишган, ҳатто Каримов ўзи биттасини тайинлаган тақдирда ҳам халқ уларга ишонмайди ва қўлламайди. Натижада улар Каримов уйган ахлатнинг остида қолиб кетадилар. Халқнинг кўзига очиқ юз билан қарайдиган ва қўрқмай гапира оладиганлар-булар Каримов зулмига қарши курашиб келганлардир. Халқ фақат уларга ишонади ва уларга эргашади, улар билан бирга қийинчиликларни енгишга киришади. Бу жуда оддий мантиқ. Бугунги ҳукумат ичида Каримовга қарши бўлган кучлар шуни идрок этмоқдалар. Бошқа йўл йўқ. Улар хориждаги мухолифатнинг қайтишига йўл очсалар ўзларини ҳам қутқазишларини тушунмоқдалар. Чунки улар “Бу ахлат уюмини Каримов уйган эди” десалар халқ “Сизлар ҳам унинг шериги эдинглар!” дейиши аниқ. Мантиқ шу.

Шу ўринда президент маслаҳатчиларидан биридан олинган иқрор-мактубни келтирмоқчи эдим. Гарчи мактубни эълон қилиш учун ундан изн олган бўлсамда, барибир унинг услубидан кимлигини билиб қолишлари мумкин дея эрта-индин бироз ўзгартириб эълон қиламан. Бу ерда эса шуни айтмоқчи эдимки, хавфсизлик нуқтаи назаридан кўпчилик билмайдиган электрон адресим бор. Уни ҳукуматда ишлайдиган ва Каримов режимига норози бўлган бир йигит биларди. Маслаҳатчи хатни менинг ана шу адресимга юборган. Бу эса ҳукуматда норозилар бирлашаётганларини кўрсатади.

Ҳукумат ичида ҳам мамлакат ботқоққа ботиб кетганини тушунаётганлар борлиги жуда муҳим воқеадир. Зотан бугун танлов куни. Кимлардир Каримов ва Гулнорани танламоқдалар. Улар ота-қиз уйган ахлатнинг остида қолишни ихтиёр қилганлардир. Кимлардир бошқа йўлларни изламоқдалар. Улар оддий мантиқни англаганлар ёки англай бошлаганлардир. Сиз ҳам тезроқ англаб олиб, йўлингизни танлашингиз керак.

2005-2006, Вашингтон

Filed under: Ҳамма китоблар | Tagged: Қатағон, Qatag'on | 4 Comments »