Jahonnoma

7.“Миссионерлар”

Туркияда 1996 йилдан бошлаб туркий жумҳуриятлардаги тил ва лаҳчаларни қамраб олган  12 жилдлик луғат чиқариш режалаштирилган. Шунингдек, лаҳчаларни муқояса қилган бошқа бир лўғат устида ҳам иш олиб борилмоқда.

Айни пайтда туркий халқлар адабиёти антологиясининг илк китоби ҳам 1996 йилдан нашрдан чиқади.

Тарихчилар эса туркий халқлар тарихини ифодаловчи асарларни ёзишга киришдилар.

Маълумки, ҳар қандай ҳамжамиятнинг тамал тоши илмдир. Келажакда Авроосиё ҳамжамияти қурилиши томон одим отилаётган экан, унинг асоси илмга таянишини эътиборга олмоқ лозим бўлади.

Қозоғистоннинг Туркистон шаҳрига борсангиз қозоқ-турк Халқаро Университети билан бир пайтда турк мактаблари очилганини ҳам кўрасиз. Худди шундай мактаблар Алматида ҳам очилган.

Бу мактаблар соҳибларини Туркияда “Замончилар” ёки “Нурчилар” ёхуд “диндорлар” деб аташади. Улар қилаётган ишга назар солсангиз хайрли фаолиятга ўхшайди.

Бу жамоа очаётган мактаблар инглиз тили йўналишида бўлиб, турк тили асосига қурилгандир.  Иорданиянинг пойтахтидан тортиб, Улан Баторга қадар бу жамоа қурган мактабларни кўриш мумкин. Тошкент, Самарқанд, Нукус, Бишкек, Ашгабат, Боку, Ганжа ва бошқа шаҳарларда ҳам ана шундай мактаблар ишламоқда. Бугунга қадар Авроосиё ҳамжамияти доирасида бундай мактаблар сони 258 етди.

Аммо бу борада ҳам баъзи бир муаммолар мавжуд эканлигини айтмоқ керак.  Бу жамоанинг раҳбари Фатҳуллоҳ Гулан Ўзбекистонга таклиф қилиниб, Ислом Каримов билан гаплашгандан кейин унинг мактабларига “яшил чироқ” ёқилгани эртага бир кун худди шундай “қизил чироқ” ҳам ёқилиши мумкин эмасми деган саволни уйғотади.

Ўзбекистонда бу мактабларга асосан амалдорларнинг болалари олинмоқда деган хабарлар ҳам ташвишлидир.

Қолаверса, “модерн ислом” хаёлидаги бу жамоанинг Туркиядаги газетлари, радио ва телевидениеси Ислом Каримовни мақташ билан оворалиги, Ўзбекистондаги мусулмонларнинг аҳволидан кўз юмиши ҳам қизиқ. Эшакни мингани учун гўштини ҳалол дейишдек гап бу.

Бу ҳодисалар Турк “миссионерлари”нинг обрў-эътиборига жиддий зиён келтиради. Мазкур мактабларни қуришдан мақсад пул ишлаш бўлса, уларга бир нарса дейишимиз қийин. Лекин билим даргоҳларни очишдан ниятимиз Авроосиё ҳамжамиятининг тамал тошини қўйишдир, дея, иддао этилаётгани учун ҳам йўлни тўғри танламоқ керак. Чунки илк бошида адашилдими, тамом, кейин тўғри йўлни топиш мушкул бўлади.

Жамоанинг “отаси” Фатҳуллоҳ Гулан бир мақоласида “Бизнинг икки қиблагоҳимиз бор. Бири Макка бўлса, иккинчиси Туркистондир,” дея ёзади. Агар бу гаплар самимий бўлса у ҳолда жамоанинг Туркистонга хайрли ният билан қадам қўйган дейиш мумкин. Лекин қилинаётган амал айтилган гапга мос тушмай турибди.

Бевосита Туркий жумҳуриятларда нашр этилаётган “Замон” газетаси ҳам лаганбардорликда ўша ердаги нашрлардан фарқ қилмайди.

Бу жамоани “Авроосиё элчилари” деб атаётган эканлар, демак улардан бунга муносиб бўлишларини талаб қилиш ҳам лозим.

Жамоа туркий жумҳуриятларга бир қатор китобларни ҳам олиб кирмоқда. Биз истардикки, бу китоблар фақат диний йўналиш билан чегараланиб қолмасин. Бу ҳолда “қизил чироқ”нинг ёқилиш тезлашиб қолади. Зотан туркий жумҳуриятларда диний китоблар билан бир қаторда замонавий илмни чуқур ва атрофлича таҳлил этган илмий, тарихий китобларга ҳам эҳтиёж катта.

Авроосиё элчилари ҳисобланган бу жамоа Боснияда мактаб қуриш ва Босния болалари учун ёрдам кўрсатиш кампанияларини ўтказмоқда. Худди ана шундай кампаниялар Орол болаларига бағишлаб ўтказилишидан ҳам умидвормиз.

Туркия олий ўқув юртларида 1-октябрдан ўқув йили бошланди. Бу ерга туркий жумҳуриятлардан 1992 йилда ўн минг нафардан кўп талаба келган бўлса, бугунга келиб бунинг сони анча камайди. Ўзбекистон ва Қозоғистон ўз талабаларининг аксарият қисмини ўқишлари битмасдан қайтариб олдилар. Бу ёш ниҳолларни синдириб ташлаш каби ҳолдир. Туркий жумҳуриятлар президентлари учрашуви доирасида илмга бағишланган бир комиссия фаолият кўрсата, нур устига нур бўларди. Чунки бу масалаларни тўғри йўлга қўймай, бошқа муаммоларни ечиш қийин. Чунки илмнинг калити яккаҳокимларни қўлида қолар экан, эшиклар қулфоқлиқ тураверади. (“Озодлик” радиоси. 1995 йил).

ЖМ.

Filed under: Turkiya turkumi |