Jahonnoma

ҚОНЛИ ЯНВАР

1992 йилнинг 16 январь куни Тошкент талабалар шаҳарчасида ёшларнинг демократик намойишлари куч билан бостирилиши оқибатида қон тўкилган, бир неча киши ўлдирилган, ўнлаб талабалар яраланган эдилар. Тарихимизнинг бу фожеали куни демократияга урилган оғир зарба ўлароқ хотираларимиздан ер олди. 16-18 январь кунги воқеалар айни пайтда келажагимизнинг сиёсий пойдеворини белгилади, дейиш мумкин.

16 январь – тахмондаги тахи бузилмаган тўшакларга, тўйга деб тикиб қўйилган кўрпачаларга, олти йилдирки қаро ер бағрида ётган ўғлининг ёдгор сувратига қараб, вужуди сел бўлаётган онаизорнинг мотам куни.

16 январь – ҳақ истаб, адолат истаб, демократия истаб кўчага чиққан ва ўқ ёмғири остида қолган талабаларнинг ишончлари ўлдирилган кун.

16 январь – ҳукумат идораларида ўтирганларнинг ўз гуноҳлари қаршисида қўрқув, таҳлика босган, юраклардаги мотам кун.

Ҳа, бундан олти йил муқаддам Тошкентда Талабалар мустақил Ўзбекистоннинг келажак кунлари ҳуррият, озодлик, демократия билан йўғрилсин, дея намойишга чиққандилар. Ўшанда ёшларни ғалаёнга келтирган икки сабаб бор эди. Биринчиси, янги йил арафасида ўтказилган сайловда адолатсизликни ҳис этгандилар. Чунки талабалар сайловдан бир ҳафта олдин мажбурий таътилга чиқарилиб бир ҳафта олдин овоз бериш тадбирига бўйсундирилдилар.

Иккинчиси эса, талабалар ҳукуматнинг нарх-навони оширмаймиз, айниқса, ноннинг баҳоси кўтарилмайди, дея сайловдан олдин ваъда бериб, сайлов ўтиши билан ўз сўзига хиёнат қилганини кечиролмагандилар. Кейинчалик талабаларнинг ҳукумат ва Президент истеъфосини истаганлари қон тўкилишига олиб келди, деган иддоалар ўртага ташланди.

Демократия алифбосининг тамалини сайлов принципи белгилайди. Халқ қандай сайласа, худди шундай истеъфосини талаб қилиш ҳаққига ҳам эга. Халкдан сайлашини истасангиз, аммо истеъфо талаб этганда унга қарши куч қўлласангиз, бу демократия эмас диктатуранинг аломатидир.

Бундан олти йил муқаддам Талабалар шаҳарчасида юз берган қонли фожеа келажагимизнинг қандай бўлишини белгилаб берди. Лекин ўша кунлари буни кўра олганлардан кўра олмаганлар кўпроқ эди.

Ҳукумат Талабалар шаҳарчасидаги норозилик намойишини қора кучларнинг провокацияси, дея баҳолади. Воқеа ортидан Тошкент вилоят партия қўмитасининг мажлислар залида бўлиб ўтган кенгашда президент Ислом Каримов сўзлаган нуткда ҳам шу нарса ифода этилганди. Ўша нуткдан парча келтирамиз: «Мен бутун ўзбек халқи олдида ошкор айтаман, Талабалар шаҳарчасидаги воқеалар «Эрк» ва «Бирлик»ка боғлик эмас. Мана Муҳаммад Солиҳнинг телеграммасини чўнтагимда олиб юрибман. Мени сайловда ютиб чиққаним билан табриклаган. Талабалар шаҳарчасидаги воқеаларни қора кучлар, мафия қилгани аниқ. Биз уларни биламиз ва яқинда бўйинларига қўямиз. Ҳозир сиздан тиз чўкиб сўрайман, менга олти ой вақт беринг, Ўзбекистонни жаннат қиламан»

Мана олти ой эмас, олти йил ҳам ўтди орадан. Ўзбекистондаги бугунги аҳвол ўзингизга аён. Ўша пайтда талабалар шаҳарчаси темир панжаралар билан ўраб олинди. Мажбурий равишда автобусларга тиқиб, уй-жойларига жўнатилган ёшлар ота-оналари билан бирга сўроқ, терговга тутилдилар. Кейин улар вилоятлардаги Олий ўқув юртларига тарқатиб юборилдилар. Маданият ва билим марказидан юлиб олинган 10 мингларча талаба сарсон- саргардончилик кўчасида қолди. Профессор ўқитувчилар олдига талабаларни тазйикда ушлаб туриш, саволга ўчларини олийгоҳлардан ҳайдаш топширилди. Хўш, бундан қандай хулоса чиқариш мумкин? Наҳотки, қора куч дейилганда, бегуноҳ йигит-қизлар назарда тутилди.

Кўп ўтмай Республика прокурори ўринбосари, айни пайтда Тошкент шаҳар прокурори бўлган Мирзаев имзоси билан «Бирлик» ва «Эрк»ни Талабалар шаҳарчасидаги воқеаларга боғлаш ҳақида жиноий иш бошланди.

Табиийки, «Бирлик» ва «Эрк» аъзоларининг аксарияти талабалар эди. Демак, яна талабалар айбланди. Ўлдирилган, калтак еган, таҳқирланган, қувғин қилинган ҳам улар. Ва яна айбланган ҳам улар. Ўқ отишга буйруқ берганлар, бевосита ўқ отиб ўлдирганлар, тазйиқ таъқиб ўтказганлар эса мансабдан мансабга кўтарилдилар.

Аслида талабалар қора кучларга қарши бош кўтарган қалдирғочлардир. Қора куч тузумнинг ўзи эди. 16 январь – Мустақил Ўзбекистон тарихида демократия шаҳидлари кунидир!

Қора кучга қарши курашда ҳалок бўлган, тўғрироғи демократия йўлида шаҳид тушган йигитларимизга Аллоҳдан раҳматлар тилаймиз, озодлик истаганлар, эрк ва бирлик истаганлар, том маънодаги мустақиллик истаганлар ҳеч қачон ўлмайдилар, ҳеч қачон унутилмайдилар.

Жаҳонгир Муҳаммад,
1998 йил.
“Ўзлигим” китобидан

Filed under: Kundalik | Tagged: вуз городок |