Jahonnoma

“Ozodlik” radiosi uchun bu maqola yozilganda “Turkiya” gazetasida ishlardim.

МАФКУРА МАНЗАРАСИ

Ғарб давлатларида газета ёки дарги нашр этиш ҳар кимнинг хусусий иши. Истаган кунингиздан эътиборан бирор бир газета ёки дарги нашр этишингиз мумкин ва у босмадан чиққандан сўнг ҳукуматнинг керакли идорасига бир нусха юбориб, мен шундай газета ёки дарги чиқараяпман, дейишингиз кифоя. Шу билан сизни рўйхатга олиб қўйишади. Газета, даргингизнинг умри, мавқеи, ўрни рақобат бозорига ва сизнинг кучингизга боғлиқ. Ғарбда ҳар куни ўнлаб янги нашрлар чикади ва ўнлаб нашрлар ўз-ўзидан ёпилиб кетаверади.

Бирор бир газета ёки журнал ҳукуматнинг расмий қарорлари, фармонлари, қонунларини босмайди. Истаса ва керакли деб топса бу хусусда кичик бир хабар билан кифояланади.

Давлатнинг ва ҳукуматнинг барча ҳужжатлари ўзи томонидан чиқариладиган расмай газетада эълон қилиб борилади. Бу газета ҳужжатлар мажмуаси бўлиб, кундалик оммавий, сиёсий, ижтимоий нашрлардан кескин фарқ қилади.

Ана шулардан келиб чиқиб, Ўзбекистонда ҳам битта расмий газета бўлиши керак. Президент девони, Олий мажлис, Вазирлар маҳкамасининг барча ҳужжатлари бу кўп саҳифали газетада эълон қилиб борилади. Қолган барча газеталар, даргиларни хусусийлаштириш пайти келди. Дунёда вазирликлар, партиялар газета чиқариш иши билан шуғулланишмайди. Бугун Ўзбекистонда ҳар бир вазирликнинг битта нашри бор. Ким билади бунинг учун қанча маблағ сарфлашмоқда?

Агар Ўзбекистон президенти Девонининг умумий ишлар бошқармасига боғлаб қўйилган Шарқ концерни хусусийлаштирилса, шахсларга ёки ширкатларга газета чиқаришлари учун монелик қилинмаса, қисқа вакт ичида ўзбек матбаачилиги ва журналистика ўз қаддини тиклаб олади. Бугун чет элларга бориб келаётган юртдошларимиз 32, 48 ёки 96 саҳифали рангли газеталарни кўриб ҳайратланишади. Аслида бу у қадар мураккаб иш эмас, табиийки ишини билган учун.

Бугун Ўзбек журналистлари билан ҳамкорликда Тошкентда газета чиқаришни, кеча-кундуз жонли кўрсатувлар берадиган телевидение ва тинимсиз равишда жонли эшиттиришлар олиб борадиган радиостанциялар барпо этишни истаётганлар кўп. Дарҳол бу фикримизга қарши чиқувчилар топилади. Матбуот мафкурамизнинг асосий қуроли, қандай қилиб бу қуролни тўғри келган одамга ишонамиз, дейишлари мумкин. Аслида матбуот мафкуранинг қуроли бўлишдан қутулган жамиятда у тез юксалади.

Олдинги суҳбатимизда таъкидланимиздек, матбуотнинг бош вазифаси хабарчиликдир. Хабарнинг эса мафкураси бўлмайди. Ҳа, хабарни шарҳлаш, унга муносабат билдириш, уни мафкура ҳолига келтириш бу матбуотнинг эмас ўзбек зиёлиларнинг вазифасидир.

Матбуот нашрлари кўпайиб, эркин ўлган бир шароитда ўзбек зиёлилари истаган жойларида ўз муносабатларини ўртага қўядилар. Бугун Ўзбекистонда бир канча телеканаллар мавжуд. Баъзи вилоятлар, туманлар ҳам ўз телеканалларини очиб олишган. Ҳаққоний хабарчиликнинг йўли боғлаб қўйилгани учун улар кеча-кундуз ҳинд кинофильмлари, Ғарбда қоронғу уйларда яширинча сувратга олинган ғайриахлокий фильмларни намойиш қилиш билан вақт ўтказадилар. Мафкурамиз қаердан зарар кўраётганини англаб бўлмайдиган шароит бу.

Ҳукуматнинг қиладиган битта иши бор. У ҳам бўлса матбуотнинг жиловини қўйиб юбориб, унинг монополиялаштиришга йўл қўймайдиган қонунлар ҳозирлаш ва ижросини назорат қилишдир. Чунки бугун матбуот ҳукуматнинг қўл остида тўпланганидек, эртага маълум бир кишиларнинг мулкига айланиб қолиши ҳеч гап эмас. Матбуот ҳамманики ва ҳар бир кишиники бўлиши учун ҳукумат ўртада тарозибонлик қилиши керак.

Ҳа, биз жуда узоққа кетиб қолдик. Бугунга қайтадиган бўлсак, ҳукуматимиз матбуотни қўлдан чиқарадиганга ўхшамайди. Агар ҳақиқатдан ҳам демократик, эркин матбуот исталганда эди жиддий амалий одимлар отиларди. Афсус…

Дарвоқе, бу ерда қизиқ ҳодисани кўрамиз: ҳукумат матбуотни қаттиқ назорат қилмоқда, аммо халқимиз советлар давридагидек хабарлардан узокда қолаётгани йўқ. Ҳар тарафи информация тўлқини. Атрофдан келаётган радио-теле тўлқинлари, қўшни жумҳуриятларнинг матбуот нашрлари ва ниҳоят мухолифатнинг газета, даргилари бор гапни ёзишмоқда, айтишмокда. Ҳукумат ҳамма ёқни тўсишга ҳам уринмоқда. Лекин бесамар. Демак, зарар кўраётган ҳукуматнинг назоратидаги матбуот васиталари.

Улар ҳам ҳаққоний хабарчиликдан узокда, ҳам замонавий технологиядан ортда ва ҳамда иқтисодий қийинчилик остида қолишмоқда. Бугун ўртага чиқиб мен иқтисодий ҳаётимдан манмунман деган журналистни топиш мушкул. Ҳатто чиқиб қолганда ҳам унга ё ишонишмайди ёки устидан кулишади ёхуд унинг бошқа даромади бор.

1995 йил.

Жаҳонгир Муҳаммад,
“Ўзлигим” китобидан.

Filed under: Kundalik | Tagged: matbuot |