Jahonnoma

“Ўзбекистонда бойлар бўлмайди”

Эсингизда бўлса керак, 2005 йилнинг декабр ойида Конститутция қабул қилинган кун муносабати билан гапирган Ислом Каримов “Ўзбекистонда бойлар бўлмайди” деган эди. Буни икки хил шарҳлашди. Баъзилар “Каримов социализм йўлига қайтмоқда” дейишса, баъзилар “Энди халқнинг қолган-қутган нарсаси ҳам тортиб олинади” дейишди.

Биринчи қараш бўйича шуни айтиш керакки, Каримов зотан коммунистик-социалистик йўлдан бир қадам ҳам чекинган эмас, балки анча илгари кетди. Шўролар бу режимни қаттол бир тузумга айлантирган бўлсалар, Каримов “қаттол”нинг қаватига “баттол”ни ҳам қўшди. Иккинчи фикрни айтганлар анча нарсани кўра оладиган эканлар, ҳақиқатдан ҳам Каримов халқнинг қўлида қолган қолган-қутганини ҳам тортиб олди.

2005 йилнинг Конституция байрамигача Ўзбекистондан чиқиб кетганлар сони 1,5 миллион атрофида эканлиги айтилаётганди. 2006 йилнинг айни кунига озгина қолганда АҚШ ҳукумати Ўзбекистондан чиқиб кетганлар сони 3,5 миллион атрофида бўлганини айтди. Менимча, бундан ҳам кўпроқ. Бугун тўрт миллиондан зиёд ўзбекистонлик дунё бўйлаб сарсон-саргардон. Каримов, унинг режими ва Ўзбекистонда қолган аҳоли ана шунинг ҳособига яшамоқда.

Кимдир 4 миллион одам ойида бир доллардан юборса 4 миллион, 100 доллардан юборса мамлакатга 400 миллион доллар кирмоқда, демак, Ўзбекистон камбағаллашмаяти, балки бойимоқда, дейиши мумкин. Зотан ҳукумат ҳам одамларнинг калласига ана шу фикрни суқмоқда. Лекин пул кириши кўпайгани билан Ўзбекистон камбағаллашмоқда ва одамларнинг ҳаёти ит ётиш, мирзо туришга айланмоқда. Бунга четга чиқиб кетганларнинг ҳам 99 фойизи киради.

Нега?

Яқинда телевизорда Мексикадан тайёрланган бир соатлик кўрсатувни томоша қилдим. Ўйлаб юрган жуда кўп хаёлларимнинг тасдиғини топдим. Қишлоқлар ҳувиллаб қолган. Ҳаммаёқ хароба. Уйларда бир икки аёлни учратиш мумкин. Қолгани болалар. Лой кечиб юришибди. Мактаблар бўм-бўш. Аммо марказда ҳаммаёқ гуллаб яшнаган. Умум аҳолининг жуда ва жуда оз қисми шоҳона яшамоқда ва қолган аксарият қисми қашшоқ. Кўз олдингизга Ўзбекистон келмоқда, шундай эмасми?

Дарвоқе қишлоқлар ҳувиллаб қолган бўлса, эркаклар қаерда? Қаерда бўларди, Америкада. Бутун Американинг қора ишини шулар бажаришади. Қурилишдан тортиб, кўча супуришга қадар ҳамма жойда шулар. Бир уйда 10-20 киши бўлиб яшашади. Кўз олдингизга Россия ва Қозоғистондаги ўзбеклар келмоқда, шундай эмасми? Чунки мен ҳам кўрсатувни кўриб, шу ўзбеклар ҳақида ўйладим.

Америкада норасмий яшаётган испанлар сони бугун 10-15 миллион экани айтилмоқда. Улар тонг отмасдан кун ботганга қадар ишлайдилар. Нақд пул оладлар. Қўлларида телефон. Унга тўлайдилар. Машиналари йўқ. Ташувчига тўлайдилар. Уйлари йўқ. Ижарага тўлайдилар. Уйда овқат пишириш йўқ, ошхонага тўлайдилар ва ҳоказо. Қолганини ватанга жўнатадилар. Ватандагиларнинг ҳам қорни оч – келган пулни еб битиришади. Тўйга, ўйин-кулгига сарфлашади. Ошхонага сарфлашади. Келиб турибди, келаверади деб ўйлашади-да! Қарзни ҳам қайтариш керак. Ахир боласи Америкага бориш учун 15-20 минг доллар қарз олиб йўлга чиққан-да. Яна Ўзбекистон кўз олдингизга келди-а?

Испанларнинг мана шу манзараси 50-60 йилдан бери давом этмоқда.

Уларнинг жуда оз қисми оиласини олиб келиб, муқим ҳаётга киришган. Мана эндигина улар ўз ҳақлари учун курашиб, АҚШдан ҳаммаларига фуқаролик берилишини талаб қилмоқдалар. Бу ҳам афсона.

Мексикада илгари зулм ҳукмрон бўлган, аммо бугун демократия. Лекин вазият ўзгармаяпти. Ўзбекистон ҳам шу йўлдан кетмоқда.

Бундан бир неча йил олдин жиян бўлмиш танишим четга чиқиб, пул ишлаб, уйига юбора бошлади. Уйдагилар роҳатда, у эса дўззах азобида. Бир куни унга׃

-Ёшинг ўтиб кетмоқда. Аввал беш-тўрт сўм тўплаб, ўқигин. Кейин яхши иш топиб, ота-онангни ҳам олиб чиқасан. Агар улар чиқмасалар, ёрдам қилиб турасан. Биринчи галда ўзинг оёққа тур,- дедим.

Ёш болада, мен айтган гапларни оқизмай-томизмай ота-онасига айтибди. Улар унга мендан узоқ туришни маслаҳат қилишдими, ҳар ҳолда беш йилки у телефон қилмайди. Яқинда суриштирсам, аҳволи ўша-ўша экан. Қора иш қилиб юрибди ва топган пулини Ватанга жўнатмоқда. У пул айланиб-айланиб Каримовнинг хазинасига тушмоқда.

Бугун Ўзбекистондан чиққан 4 миллиондан зиёд одамнинг акасарияти худди ана шу йўл билан Каримов режимига ишламоқда. Улар бу режимни халқ ташвишидан озод қилиш билан бирга, унинг хазинасини ҳам тўлдирмоқдалар.

…1990 йилларнинг бошида Каримов барча колхоз-совхозларга “Тойота” енгил машинаси сотиб олишга буюрди. Йўллар ёмон. Таъмирлаш хизмати йўқ. Эҳтиёт қисмлар келтириш йўлга қўйилмаган. Машиналар қисқа вақтда тўкилиб, йўқ бўлиб кетди. Мамлакатнинг миллионлари кўкка совурилди.

Кейин Каримов Япониядан тўқимачилк корхонлари учун 4-“авлод” техникасини сотиб олишга буюрди. Ҳаммаёқни станок босиб кетди. Ишлатадиган, таъмирлайдиган мутахассис йўқ. Бу ҳам майли, японлар аллақачон мазкур жиҳозларнинг 8-“авлоди”ни чиқаришга ўтишганди. Дунё бозорида ана шу “авлод”нинг маҳсулотлари.

-Нега бундай қилдик?,-деб сўрадим бир мажлисда Каримовдан.

-Бу иқтисод, бу бизнинг ишимиз, битта саккизинчи “авлод”нинг пулига 20 та 4-“авлод” станогини беради…,-деди Каримов худди сири очилиб қолганда жаҳли чиққан одамдек заҳарханда оҳангда.

Ҳаммаси йўқ бўлиб кетди.

Каримов шундай бўлишини билмаган деб айта олмайман. У билган. Мен иқтисоддан узоқ бўлган бир одам тушунган нарсани иқтисодчи Каримов тушунмайдими? Тушунган ва тушунгани учун ҳам шундай қилган. Унга халқнинг бойиши эмас, балки камбағаллашуви керак бўлган. У мана шундай битимлар орқасидан ўзига оладиганини олган. Халқ эса қашшоқлашмоғи зарур. Бугун ҳам Россия билан қилинаётган шартномларни қаранг, ҳаммаси Каримов ва оиласининг бойишига, халқнинг таланишига қаратилган.

У бекордан бекорга “Камбағал халқ итоаткор бўлади” деб айтмаган эди. У бугунга келиб, Ўзбекистон халқини қашшоққа айлантириб бўлди. Лекин халқ очдан ўлаётгани йўқ. Ўлмайди ҳам. Қанча камбағаллашаса, шунча кўп четга кетади. Қанча кўп кетса, шунча кўп пул келади. Қанча кўп пул келса Кааримовга яхши. Айланиб хазинасига тушади. Мана сизга “кашфиёт”!

ЖМ.

“Каримовнинг кирдикорлари” китобидан.

2006.

Filed under: Kundalik |