Jahonnoma

17. “Bo’tam”

Hozirgi “Zarafshon” ro’znomasi Sovet davrida “Lenin yo’li” deb nomlanardi. Gazetaning “Qishloq xo‘jalik” bo’limida mudir edim. Bo’limda Asqar Jalilov degan jurnalist ishlardi. Doim yuzi kulib turar, soddaligi va samimiyligi chehrasiga chizib qo’yilgandi. U hammaga “Bo’tam” deb murojaat qilardi. Yoshi bizdan ulug’ bo’lgani uchun bu so’z og’ir botmasdi. Uning bu “vizit kartochkasi”ga shunchalik o’rganib ketdikki, oxiri o’zini “Bo’tam” deydigan bo’ldik.
U Kattaqo’rg’ondan Samarqandga qatnab ishlardi. Saharlab yo’lga chiqib, to’g’ri kelgan mashinaga “ilinib” kelardi. Ba’zan bizdan oldin, gohida kechikib kelar va darhol bo’limdagi mashinka oldiga o’tirib, tinmay “tiqillatardi”, bir qo’llab nimadir yozardi. Lekin qog’ozni deyarli almashtirmasdi. Boshini ko’tarib atrofga ham qaramasdi.
Ishdan keyin Samarqandning o’sha kezda xalq orasida “Povorot” degan joyiga kelib, yo’l mashinalariga qarab turar va “bo’ta”laridan biri uni bekаtdan “yulib” ketardi.

Bir kuni yuk mashinasiga chiqibdi. Kattaqo’rg’onga borguncha “bo’tamlab”, gaplashib boribdi. Manzilga yetgandan keyin xayrlashib, mashinaning eshigini yopibdi.
-Mashina biroz yurdida, keyin to’xtadi,-deb aytib bergandi Asqar aka.-Biror narsam esimdan chiqibdi-da, deb orqaga qaytdim. Mashinaga yaqinlashgandim, haydovchi “He, tuya” deb baqirdida, “var” etib, haydab ketdi. Keyin o’yimni o’ymalab ko’rsam, choychaqa bermabman-da, bo’tam!
-Xafa bo’lmang, aslida uning o’zi tuya ekan, siz uni minib borgansiz, bu safar minganingizda berasiz,-dedim.
-Bu safar olmaydi…
-Siznimi, pulnimi?-deya hazillashdim.
-Pulnida bo’tam!-dedi u.
-Qayoqdan bilasiz, balki olar?
-Olmaydi, tajribadan bilaman, bo’tam!-dedi u jiddiy,-Qachonki esimdan chiqsa, o’sha sho’ferni qayta ko’rib qolaman va do’stlashib ketamiz.
Uning bu gapiga to’la ishondim. Chunki soddaligi, samimiyati chin edi. Unga baqirgan haydovchi ham o’z “qilmishi”ga ming karra pushaymon bo’lib, uni ko’rib qolganda quvonganidan “Bo’tam” deb baqirib yuborsa kerak…
Bugun endi bu gaplar ertakka o’xshaydi.

Jahongir Mamatov

XXX

“Бўтам”
Ҳозирги “Зарафшон” рўзномаси Совет даврида “Ленин йўли” деб номланарди. Газетанинг “Қишлоқ хўжалик” бўлимида мудир эдим. Бўлимда Асқар Жалилов деган журналист ишларди. Доим юзи кулиб турар, соддалиги ва самимийлиги чеҳрасига чизиб қўйилганди. У ҳаммага “Бўтам” деб мурожаат қиларди. Ёши биздан улуғ бўлгани учун бу сўз оғир ботмасди. Унинг бу “визит карточкаси”га шунчалик ўрганиб кетдикки, охири ўзини “Бўтам” дейдиган бўлдик.
У Каттақўрғондан Самарқандга қатнаб ишларди. Саҳарлаб йўлга чиқиб, тўғри келган машинага “илиниб” келарди. Баъзан биздан олдин, гоҳида кечикиб келар ва дарҳол бўлимдаги машинка олдига ўтириб, тинмай “тиқиллатарди”, бир қўллаб нимадир ёзарди. Лекин қоғозни деярли алмаштирмасди. Бошини кўтариб атрофга ҳам қарамасди.
Ишдан кейин Самарқанднинг ўша кезда халқ орасида “Поворoт” деган жойига келиб, йўл машинaларига қараб турар ва “бўта”ларидан бири уни бекатдан “юлиб” кетарди.
Бир куни юк машинасига чиқибди. Каттақўрғонга боргунча “бўтамлаб” гаплашиб борибди. Манзилга етгандан кейин хайрлашиб, машинанинг эшигини ёпибди.
-Машина бироз юрдида, кейин тўхтади,-деб айтиб берганди Асқар ака.-Бирор нарсам эсимдан чиқибди-да, деб орқага қайтдим. Машинага яқинлашгандим, ҳайдовчи “Ҳе, туя” деб бақирдида, “вар” этиб, ҳайдаб кетди. Кейин ўйимни ўймалаб кўрсам, чойчақа бермабман-да, бўтам!
-Хафа бўлманг, аслида унинг ўзи туя экан, сиз уни миниб боргансиз, бу сафар минганингизда берасиз,-дедим.
-Бу сафар олмайди…
-Сизними, пулними?-дея ҳазиллашдим.
-Пулнида бўтам!-деди у.
-Қаёқдан биласиз, балки олар?
-Олмайди, тажрибадан биламан, бўтам!-деди у жиддий,-Қачонки эсимдан чиқса, ўша шўферни қайта кўриб қоламан ва дўстлашиб кетамиз.
Унинг бу гапига тўла ишондим. Чунки соддалиги, самимияти чин эди. Унга бақирган ҳайдовчи ҳам ўз “қилмиши”га минг карра пушаймон бўлиб, уни кўриб қолганда қувонганидан “Бўтам” деб бақириб юборса керак.
Бугун энди бу гаплар эртакка ўхшайди.

Жаҳонгир Маматов.