Гарчи 2010 йилнинг сўнгги кунлари бўлсада, тугаётган йил ҳақида гапирмоқчи эмасман, чунки унданда муҳимроғи бор. Бу эса 21 асрнинг илк ўн йиллиги битгани ва бу дунёда диктаторлар декадасига айланганидир.
Агар жиддий ва фавқулодда одимлар отилмаса, радикал сиёсий тадбирлар кўрилмaса, шу кетишдa 21 аср ва умуман дунёнинг келажаги диктатура, яккаҳокимлик ғалабаси, эркинликлар бутунлай битган манзилга айланиб қолиши мумкин.
Албатта, бу ўн йиллик давомида диктатуралар кучланиши ва демократия қарор топган давлатларда эркинликлар чекланиши ўз-ўзидан бўлган эмас. Сабабсиз оқибат бўлмайди. Айниқса, терроризмнинг кучайиши эркинликлар чекланишида салмоқли ўрин тутди.
Мен Америкага келган ва мени ҳайратга солган 1998 йилдаги эркинликлар бугун ширин хотирага айланди. Ўшанда биз мамлакатнинг у четидан бу четига кўчганмиз ва йўлда биров на ҳужжат сўраган, на юкларимизни текширган. Бугун эса аэропортларда ички кийимларнинг остига қадар қўл кирмоқда.
Мен бунга қарши эмасман. Текширилиши керак. Чунки осмонда портлаб кетгандан кўра, аэропортда тинтув қилинган яхшироқ. Бу худди Тожикистондаги ёки Чеченистондаги жангларда ўлгандан кўра, Ўзбекистондаги тинчлик яхши, деган гапга ўхшаб қолди. Ҳа, инсоният мана шундай танлов билан юзма-юз қолди. Ё ўлим, ё ҳаёт. Табиийки ҳамма ҳаётни танлайди. Ҳаёт эса қаттиқ назорат остидаги сукунатли тинчликка айланди. Қўрқинчли тинчлик.
Ўшда қирғизнинг қўлида қийналиб ўлгандан кўра, Ўзбекистонда қийналиб бўлсада тинчгина яшаймиз ёки уруснинг зуғумига чидаймиз, деган гапларни кўп эшитдик ва ҳар куни эшитиб турибмиз.
Афғонистонда бекордан-бекорга ўлиб кетгунча, бошқа маданиятларга сингиб кетсак нима қилибди, деган афғонларнинг сон-саноғи йўқ.
Бундан ўн йил олдин Америкада бирор миршаб кўчада бировнинг ҳужжатини текширишга журъат этолмасди, чунки ҳақли эмас эди. Бугун эса бемалол бўлиб қолди.
Илгари бу ерда миршаблар суднинг қарорисиз бировнинг уйига мутлоқ кира олмас эдилар, ҳозир эса бу ҳам бемалолга айланмоқда.
Телефон сўзлашувларидан интернет ёзишмаларигача ҳаммаси дахлсизлигини йўқотди.
Кечагина бунга қарши чиққанлар бугун тарафдор. Ҳатто мен ҳам. Чунки ҳар қадамда таҳлика.
Хуллас, 2001 йилдаги лаънати портлашлар Американи бутунлай ўзгартирди. Бугунги Америка кечаги Америка эмас. Шунга қарамасдан дунё кезган тажрибамдан келиб чиқиб ҳали ҳам бугунги Америка бугунги дунёда ҳали эркинликлар бошқа жойларга нисбатан бир қадар сақланиб қолаётган жойдир деб айта оламан.
Ҳали, бу ерда Авропа каби аэропортларда қаршингиздан автомат ўқталган гуруҳлар чиқиб қолмайди.
Ҳали, Фарангистон каби озчиликларни қувиб солишмаяти, гарчи улар ҳар кун бир қилиқ чиқариб туришган бўлишсада.
Ҳали, аёлларнинг бошидан ҳижобни юлиб олишгани йўқ.
Ҳали, бошқа миллат вакили бўлганинг учун ишдан четлатишмаяти…
Ҳали, деяпман, чунки дунё бугунги каби илдамласа, ҳали бу нарсалар ҳам ширин хаёлга айланиши мумкин.
Шунинг учун янги декадага қадам қўйган ҳар бир инсон дунёдаги эркинликлар сақланиб қолиниши ва диктатуралар кучланмаслиги учун нима қилмоқчиман, деб ўзи ўйлаб кўриши керак. Уни қилинг, буни қилинг, деб ақл суқмоқчи эмасман. Чунки ўтган ўн йилликда фақат Америка эмас, бутун дунё ўзгарди. Инсон қадрияти мезонлари ва тафаккурининг сарҳадлари ўзгарди. Қарашлар ўзгарди. Шароит ва талаблар ўзгарди. Бировдан талаб қилиш, бировга ақл суқиш даври ўтиб кетди. Бу энди аҳмоқ ва лақмаларнинг эрмаги. Соғлом инсон эса энг аввало ўзидан талаб қилиши ва ўзидан сўраши керак. Эркинликлар, озодликлар, ҳуқуқлар устиворлиги учун нима қилдим, нима қила оламан?
Дунёни келaжакда диктатура мутлоқ ҳукмрон бўлган давлатлар мажмуига айланиб қолишдан қутқариш мумкин ёки мумкин эмаслиги ана шу саволга берилган жавобга боғлиқ. Демак, жавобингиз ўзингизга ёқса, нью-йоркликлар ибораси билан айтганда, Линколн туннелининг нарёғида фақат Нью Жерсей эмас, балки ёруғлик ҳам бор. Ким Нью Жерсейни кўрмоқни истайди, ким ёруғликни, гап ана шунда!
30 декабр, 2010 йил.
Жаҳонгир Маматов,
Filed under: Kundalik |
Jahonnoma 
Leave a comment