Jahonnoma

BISHKEK TEN KAYTISH BALACHAKALI BOLISH NASIPLIGI

Turk milliyatchisi Shukri Birdemirning Qirg’iziston xotiralari va qirg’inga  falsafiy munosabati (O’rta turk tilida yozilgan bu maktublar o’zbek tili qoidalariga moslashtirilib “Qiyomat kuniga” kiritiladi)

Beshinchi maktub

Bishkekten samalodga mingen mahalda bir kirgiz ogil bilen yuk koprakligi ichun dost bolip kalish ve hazir kunge dek dostlik davamida kaldim.Yuki koprak iken iltimas sormakchi boldi.elbette ayttim.yukini menimkine aralash kildik.kegen bitte cayda biletlermi yazdirdik.ikide turk bitte kirgiz bir otirip keldik.

Bala diniy maslahatcihilik bahsinda okishde iken.eslik chrayli 25 yashda.toyini otkizip ozi barariken.ozi celalabadlik hatini oshlik kirgiz.uhlamazdan yol tukedi.kop gap hem maslahat hem boldi.samalod dushti airporttan chikip tishkarada mashinege kegen minip 3 saat somka ustida gap hem boldi.acralish kiyin boldi.acralgen mahalda kop tamandan gaprisgenlikmizden AKE SEN UYLENMESEN YAHSHI.SEN KEBI ADAMLARIN UYLENMEZDAN BASHKA MANA BILEN YASHAP FAYDA KILISHLARI KEREK AYTTI. hey uke apadedemin 3 te ogili bar idi.bu 3 te ogilin 3 te ogili boldi.endi bu 3 te oguldan bitte ogil bala bar.110 yil kegen hem bittemiz.omri urushta otip 3te karindashini hem shahit bergen apadedemin nariki dunyadan menge hafa bolishini 40 yashdan kegen her kuni seziyapmen.hudahohlasa ilaci yok uylenemen yena huda hohlasa ogil bala tileymen undan dedim.yene hem huda hohlasa oshtan uylenemen yene hem huda hohlasa balachakali oshta siz bilen ucraship kalamiz bu kuni hem balachakalarmiz bilen gapleshemiz dep kuldim……. shuncha mezze gap.menimche bir kancha kickine nerse haric yahshi adam.4 yil otti merte merte kegen kelgen hatuni bilen hem mihman boldi.hazir hem okushta.bir tamandan ishlep yuripti.bu bala bilen tapolon chikkanda hem birinchi ishim boldi.kegen mesela aytilgende yazaman.

Uyge bardim.menda bir nerse peydah boldikin o hem shu.moskovadan kaytgende his kilgan idim.yad memleketten uyumge kelgende hich kim bolmagen hanede bashka vaktta kem den hem kem kilganim namaz okish anikkin kaytgende yalgiz kalip namaz okiship 1 saat namazcayda otirip huda bilen gapleshemen.o menge bir nerse aytmiydi nima aytsam men aytiyapmen.o kuni hem aytgenlerimni ayttim…………meni birovlarge yamanlik kilishtan sakla .yamanlardan hem meni sakla falan pilan……………….

Ertega oshta mihman bolgen cayimdaki halani tel bilen aradim.biliyapsiz korkosh emas eslik bolish ichun kayttim.lakin bir kiz bala bilen ucrashuv kerekti endi bu yarim kaldi.bashka mana chikadi sizge hem menge hem yaman karash boladi.hech nerseni yarim koyish kerekmez.en yaman nerse yarim kalgen nerse boladi.endi buni hem butun kilaylik.kegen koreylik huda nima diydi.bolsa bolmasa hudadan dep ayttim.

ertega kongirak chaldi.hala ayttiki kiz bala tel kilsihadi.karash tamandan boladi lakin gapleshish hem kerek diydi.hop makul dedim……………

bir kanca saat kegen yena hem kongirak chaldi.
-esselamualeykum .
-aleykumeesselam.
-men feride men.bir nerse bolip ucrashivge hem kelmedingiz lakin tel bilen maslahat kilaman aytgensiz.ammo maslahattan aldin akem bilen ruhsat sorihshingiz gapleship menge hem ruhsat berilishi kerek.
-hop boladi.togrisi hem shunday.aileviy mesala kocheda tapishken kebi bolishi hem natogru boladi…………………
-akem telinizgi kutishiyapti.numerni shu…………….
-aldin ruhsat sorihaylik .agarda berse kegen gaplashemiz……yahshi kaliylar…

kegen…

-essalamualeykum uke.
-aleykuesselam ake.
-telimi kuterikensiz.manani hem bilgensiz gapireylikmi.sizge aytilgen turkiyalik men.
-ake ortaklarimin aldinda men az kine nari tamange otip gaplashemen .sinimi korgenmisiz
-korgenmen.
-gepleshgeningiz barmi.yaktimi.
-gapleshmedim fakat kordim.bitte koz bilen yaksa hem togri bolmaydi.endi ruhsat bersengiz gaplashemen.
-ake menge uke aytgensiz.neche yashtasiz.sinim sizdan hem yash diydi.
-uke 40dan otgenmen.sinizin karashincha shunday ise sizni kormedim lakin onun sozige ishangen isaniz shunday bolsam kerek.bilmaymen endi kim kanaka korilgen.shunday bolsam hem bu hudadan.bir kuni hemmamiz kari bolip otemiz dunyadan.

-hop ake hop.lakin bir nersede maslahat kerek.endi ishitiyapmiz bargen kizlarmizdin kopchiligi yaman bolgen kochede aylangen satilip koyilgen dep gap kop bu tamanda.elbatta korkamiz.kiz bala ar namus digani nerse.
-uke mengi yahshi ishitin gaplarim kattik bolsa hem yaman mana bermeyler.endi uke bu aytgenleriniz bu tamanda kop.ishitgenleriniz hem togru.lakin bunakanin ilacini tapish kiyin.bunakani kilgan adamlar yaman.yaman adam ahlaki bozik adam gap bilen kop mahal ozkermiyap.ilaci barku unda hem hareket kilish kerek.endi bu nerseler hem menim bu tamanda asabimge tegiyap.ishangen ortaklarinizdan 5 te adam alip kelin.yolkiralarinizi hem men conetemen.biznin orfimiz ilaci oltirish diydi.siz nima kilasiz lakin keliylar biznin orfimizdan hareket kilaylik kerek nerselerni men tayyarlayman.5de adam kerek.men hem sizga aralasahamen.birge hakeket kilamiz.ibrat boladigan ishler kilip shu nerseni umumen yok kilaylik kegen nasip isa siniz bilen gapleship yene hem nasip isa uylanaman…

-ake toktayn.men sizni tushindim.lakin shunu soramasam bolmaydi.kiz bala akesige can kebi keladi.kechirin sizge sorilishi kerek emas iken.men bildim sizni.ertaga gaplesemiz.kegencheli hudanin aytgeni boladi ….

kegen hohlaganimche ruhsat hem gap hem maslahat hem ishittim.tarlap tarlap hohlagenini tapamay kalip kegen adamdin hohlagenini hudanin bergenini bilip kaldim.
uylengenden bir kun kegen olip kalsam uylenesizmi aytgenimde ,ahirinda
5 kunlik dunyada baht bir kundir uylenishte togrusu hem bir mertedir huda yuzimizgi yaruk kilsin dep karar berip 4 ay gapleship akesige hem men ayttim keregi nima isa kiliylar menden nima kerek isa men kilaman dedim.dedesindan ruhsati akesi sorishti.riza alishlari kiyin boldi.uzak hem uzak hem uzak hem dep hakli bir sabaptan kiynap kaldi dadasi.

kegen toy kegen balacahali hem boldikmiz.1000 yil kegen hakikiy ucurashish munday bolsa gerek dep oylandim.kopchiligi meni tushinmadi.sekin sekin tushindirdim.endi hatundan karindashlar hem konshular hem kiz bala hohlayapti ogul balalaringe.men isa kellemden otip ketgen nerselerini oylap kulimsirak karayapmen kopchiligine.

ikki yil otip ketti .balamiz kol ushagen vakte keldi .oshe ketish vakti hem keldi.

OZBEK KONSOLOS BILEN TELEFONDA CENCEL……………

Osh tashkentte yakkin.oshliklarin kopi tashkent arkali keladi turkiyene.men hem shunday barsam asan boladi hem dep oylandim.ferganada ,andicanda bir kancha dostu hem koremen dep yahshisi shu boladi dep suyinip yolge ketishi niyatinda men.
ozbek konsolosge tel kildim.
-esselamualeykum.
-aleykum selam.
-men oshge baraman tasshkent arkali barip kaytip ferganada hem dostlarim bilen ucrasip azmaz yurip turkiyaya kaytaman .maslahat beresizmi?
-kayarlisiz.
-turkiyalik men.turkum.
-ozbekcheni kanday orgendiz.nimege orgendiz.
-hatunimdan orgendim.dostlarim hem bar idi ular hem orgetip koydi.bitte tilni iki hil gapirishten bashka farki yok iken.asan boldi.kerekse edebiy tilni hem orgenemen.
-nimege….
-beyefendi kanday nimege.saniyapmenki siz hem turk tilinde gaplashesiz.siz nimege orgendiz unda.menge maslahat beresizmi yaki yokmi.
-men konsolus bolishge karap orgendim.siz konsolusmusiniz dep .asabge teggen boldi endi.
-beyefendi siz konsolos bolip turk tilini orgenmedingiz.tili orgengeniniz ichun turk konsolosdi boldingiz.maslahat sorishiyapmen siz nima sorishiyapsiniz mendan.kim soramakchi kim maslahatci aldin oni bileylik.
-men vazifeden sorishaman.ozbekke kop misyoner ketishiyapti………….
-kanaka misyoner men musulman men.hiristiyan emas men.
-turkiyeden barip hemmamiz turkmiz dep halkimizni turk kiladigan gaplar boliyap.mene shuni bilish vazifemde……………
lahavle vela kuvvate illa billahil alayhil azim.adam her gappinda asabge tegiyap ya sabir.
-menge karayn hey konsolos bey.menim hatunim oshlik ozbek.men oshge baraman.hatunim ozi pasaporti bilen otedi.kirgiz fukarasi.men onin aldinda eri dep otabilemenmi otemeymenmi.transit otish ichun hem ruhsat barmi yaki yokmi.
-hatuniz otedi siz otemisiz.transit viza kamazchilarge beriledi.ishlegen bolsangiz boladi.turist vizasi alish ichun turist programalarina yazilish kerek program tishkarasina hem chikamaysiz.kirgizge hem otemiysiz……
-iltimas .endi menim otishimin ilaci yokmi.andicandaki dostni hem sagindim.
-andicanda dostuz kim iken?
-lailaheillallah.sizge nima andicanda dostum kim bolsa o.adam aadamge dost boladi.konsolosge nima.misyoner soradiz endi dostum kim ikeni sorayapsiz.agarda yaman ishler bar isa o davlatnin kizli melitsiyasinin ishi meni kiynashge hakin yok.asabge teggen gapiriyapsiz.endi asab kanaka boladi koresiz.
-kanaka bolariken.
menge kara ey adammm.andicanda katta dostim bar.o hem sizdan katta.ullug adam boladi.lakin hich kim bilmaydi.bitte men bilemen men bilen hususiy alakasi bar.biznin k g b hem meni hem bilmaydi.namim shu.biznikilerge ham aytinchi mene shu adam bar dep.dostum katta chashit ajan ajan.sovyetni hem u yikti.endi sovyetten kaladigan adamlarni hem yikishadi.yil 2008 stalin hem oldimi olmedimi siz hem bilmaysiz.sizni aldap koydilar stalin hem olmedi.stalin hem bu dostumdan rossa korkadi.munge sebep oldim men dep ozini kizladi.ortage hem chikmaydi.sovyetni bolip yavrularini bolingan yengi davlatlerge caylashtirdi.endi umum borokrasiya hem kizlidan biladikin stalin yashiyap unge kore ish kilishadi.andicanlik dostum stalinin olmegenini ispat kiladi.lakin men bilen ucrashishge ehtiyaci bar.men unge dokumant tapshiraman.menge endi yardim beresizmi.u yerdan hem oshge kechip o caydaki hususiy adamim bilen ucrashsam yahshi.siz hem hichkimge aytmazdan menge yardim berinchi…..
-cinnirak gapiriyapsiz.
-kim cinnirak boladi men tushintiraman sizga endi.uzum uzumge karap kara boladi.10 minutta men hem sizge karap kara bolip kaldim.aytgenlerimni togrumaz saniyapsiz.lakin togru.kechkurun aynage barin oziz ozizge sorap koyinci stalin oldimi.korinchi konliniz nima diyapti.lakin annik olmadi stalin yashayapti diydi.gaplarimin manasini yahshi kine oylap turun endi.vizan hem bashindan kalsin.aldin stalinin olishi kerek ikan.menda hata sizga viza sorishiyapmen.ozizge hem dost emassiz.ahir gep shu hullas.biznikida makal barku.ozindan bolgani saklamagen shahdin anasini men hem sikey..boptimi bekit endi.dep bekittim.

IKKI YIL KEGEN YENA HEM KIRGIZISTAN YENA OSH….YANI HOSH…

ikki yil otti osh vakayiesi boldi makal togru iken….mejbur bishkek arkali oshge barish kerekti.

uchush kuni keldi.airporta 6 de somka bilen bardik.endi men bitte somka hem bolsa idi yetti kolli ejdarha bolar idim dep hazilkesh lakin kiynagenlik nasip boldi.2 lesi bagajge 4 tesi kolda kutuyapmiz.80 te yash bala student toldi bir anda salon.kollarida hech nerse yok.hemence chakirdik.oshlik celalabadlik falan filan ogil kiz kirgiz ozbek aralash.mezze kilip memleketge kaytiyaptilar.hemenche ake apa bizge beriylar dep balani hem kolimizdan aldilar.yol kanday tukadi bilmadik.dushtik .pasaportta ochirde arkada kalsak bitte kirgiz melistiya keldi sinim kolizda bala bar keliylar dep.hemmadan bir gap kilip ruhsat aldi.somkalarge hem yardim berdi.kayarlik bolishimizni hem meni hem sorap bilip kaldi.hoshkeldiniz.aytti.taksisge kadar aldimizdan acralmadi.

hatuning tagasi bishkekte ishlegen.bitta dostu taksisti tayyarlagen.aldin uyge bardik.yiyip hal ahval soriship 2 saat kegen yolge dushtik.shofor ozbek ayasi uygur iken.bishkekte yashap ikide hatuni bar iken.oshta hem bitte bar dedi. boldi 3 hatunli menden hem kickine 56 yash adam.men mundag adam hayal kilmadim.yol boyincha rus tilida gepirdi.ake ozbekcha biliyapsiz iltimas desam.o hem menge orgenip kaldik siz hem iltimas kilin dep yena hem ruscha gepirdi.her nerseni ikki merte aytiyapti.biri ruscha ikinchisi ozbakcha.ilaci yok. o ruscha aytgende tushinmadim dep yine hem ozbekcha aytirdim.12 saat yolda belkim 1000 belkim 2000 merte tushinmadim ayttim.lakin adam chut yaratiladi digani annik iken.hatunge mene shu kimge okshaydi desam.
-hutte taganizge aytti.
adam tagamdan az kine pas lakin bitta atadan ayadan togganche ikizek kebi okshaydi.
yaz kuni yoldan otip ketganda kirgiz tavlarinin kuzel manzarasi kop cayda yok.yol boyinca cenupge dushgen mahala kadar medeniyyat digan nerse hem yok.shimali kirgiz kishlaklari hem shundaymikin dep oylandim.taglarda bir kancha kirgiz bilen taglarin ozi bar bashka nerse yol boyincha hem yok……munday bolgeninda kishlak adami kishlaktan kachadi.kegen hem bu oyimning kanday togruligini hem birinchi kelgenimdaki yatim aybekti oylap kaldim…
hava cuda issik.yol tukemiyapti.bala hem kiynayapti.inelim inelim (tusheylik)basladi balada.adam oshtaki 3.hatununge tez baraman dep bitte yol ketiyapti.12-13 saat yoli 9 saatte tukadi.lakin biz yahshi kiynadik.yol o’zgo’n ge bargene dek sherge kirmaydi.cegarasindan otadi.adam o’zgon’e kirsa shap dep ozkerdi.turkiyadaki shoforler hem bunakani kiladi digan ish bashladi.kayarda yalgiz bir hatun korse yaki ishgilik yaki signa chaliyapti yaki gap salishiyapti.ruscadan toydik endi bumi peydah boldi dep sikildim.
-endi bu sirtimizda otirgan bala bilen ayasi kim .
-hatunizzzz
-bu hem hatun ha.yoldan otgen ketgen hem hatun.endi tokta.osh bilen o’zgo’n arasi kancha kilometir.
-70 kilometir.
-mana shu hatunlarge gap salgen feelini ozkertsen ozkert.yok isa nima bolgeningi yaki endi yaki oshge bargende koresen.hemma erkek; biz erkekmazmi.hatun aldinda bashka hatunge gap saliyapsan.
az oylandi.indamadi.uke idim ake booldim.
-ake kechirin.ayb kildim.rusge okshap kaldik da dedi.
-chankadim birinchi uyun aldinda tokta dedim.toktamasdan 8 saat keldim/
toktadi.darvazani kim chikkanini hem bilmazdan tikkiladim.bir chal kirgiz hatun nabirasi bilen chikti.
-hala cuda chankadim.bala hem chankadi.suv barmi dedim.
suv berdi/mashinadan hatun bala hem dushti.15 minut hatun bilen gapleshti.hatun kirgizcani yarimdan koprak biledi.mashinadan balanin oyinchaklarindan birini alip nabirasige berdim.ogil bala iken.
endi bu kadimdan kadim hem orf idi.kim bolsa bolsin eshigi tikilap suv sorasa berish kerekti.kirgiz hem bu orf kebi hareket kildi.achligimizni toklugumuzdi hem sorushti.
yol tukadi 1 saat kegen/lakin bir her kanday kiynagen bolsak shofor unday tinc ve kulimsirak.oshte 3. hatunu barda…………….

KAFIRIN EKMEGI(NAN I) VA NASRETTIN EFENDININ MISHSHIKI………..

Oshta hava cuda issik,48-50 grad idi.bilmegen iklimge kaldim.lakin uyler nimage havlili ,nimege so’ru’li ,nimege havlilar darakli bilip kaldim.hava her kanday issik bolsada insanlar bu cayda yashash ichun en kuzel uylari kurgen bolgenler.sheher her kanday chon hem bolsada uyler unchali tezkarisi yahsirak.yokchilik bilan baland kulturanin kanday birge bolishi ve kadim tarihin umum uy kulturasi ve aileviy hayat karashi unchali baland.her ozbek ozini uyunuda hansaraydaki han yaki bey kebi yashagen koredi.uzbek ichun uyun manasi katte.kadimki mahallalerde hatunlar kizlar uyunun aldini seherde ve shamdan aldin mutlaka su sepip supuredi.bu orf idi.issiklik mundaylik bilen kochelerde azda bolsa salkin boladi.
3-5 kun otkende zerikish basladi.essimde hep ferganalik dostim.dost aldinki aylantirivchinin tagasi edi.ve moskovage bargenimde 23 kuni derdimi men bilen chekken idi.ortamizda hem bir vada bardi.kadimki ataynesi apa dedesinin dedesi MOLLA MUHAMMED idi.oshta 1930 yillarda katta mescidnin mollasi iken.15 kuni meni sinamazdan ichindakileri aytmagen idi.atgende isa uke kadim zamanlarda bir kancha han bolsa hem umum namimiz turk vatan hem turkistan edi.endi bashkacamiz nima kilaylik rusta ishlap yuripmiz.menim apadadam mollamuhammed.unun hem aytgenini kilamagen nabiramiz biz dep bir hikaye atyip yiglagenden kegen men bilen her daim ichindeki togru bilen geprishgen idi.
hikaye shu.

mollamuhammad katta mescitte 30. yillardan birinde cuma namazingi okishge barsa cemaaatge kagenki cumage aytgenimgi kilmagen kelmesin.nimagesi namaz kabul emas.men hem kilmasam kildirganim kabul emas.maslahat shuki biradarler ertegadan kegen URUSGA ISHLEP TAPILGAN PUL BILEN YENILGEN NAN HARAM.menim balalarim hem menge bunaka pul bilen nan yediriyap.mene cemaaatteki shu adamlar menim balalarim boladi
.agarda bular hem rusdin puli bilen menga nan alsalar oni hem yamiyman.dep ertegadan kegen yemasa.kegenki cumage balalari hem kelsalar.endi menim balalarim hem rusge ishleshge devam kildi.men hem bu otgen hafta bu nani yemedim.endi meni balalarim eshitmese bashka kim eshitedi.endi men balalarim dep bularni yahsi korsem hemme kilgan ishini yahshi koredi.endi ular mescidden chikmasa men namaz okimiyapmen.bashka bar ise ular hem chiksin.nan haram bolgende namaz helal bolmeydi aytsa ve ogillarini mescidden kovsa.kegen 1 ay otmezdan mascidin eshiginde cuma vakti kellesi urulup soyulup boynundan acraltilgen iken.

taga bunakani aytip kegen MEN HEM HAZIR HEM URUSGE ISHLEP MOSKOVADA YURIP BALACAHAKAMGE NAN YEDIRIYAPMEN.HECH NERSENIN OZKERGENI YOK .MEN HEM AYBDAR MEN dep dep yiglap gepirgen idi.
-hey ake munday yiglash ilac emas oylaki bi nerse kilaylik.nima kilaylik desan sen bilen oshta ucrashaylik bir kancha yil kegen bolsa hem.kegen ataynenin kabrini tapaylik kegen kabrige mene shu gappi tahsge yazdirip tikeylik.KAFIRGE ISHLEP TAPILGAN PUL BILAN YANILGEN NAN HARAM.1930.MOLLA MUHAMMAD.
UNDA HEM BU CAYDA TAPGEN PULIZGI ISHLETMEYLER.PULINI MEN BEREMEN.HELAL BOLSA GEREK MEN HEM HELAL KILAMAN.
yine hem yiglayapti lakin bu merte bashka gap bilen yiglayapti.hakikiy karindashlarmiz garbte hem bariken dep yiglayapti.

oshta tagani kanaka tapamen dep oylap yurgende taga ferganada men oshta nima kilsam?aldinki yillarda dostlarim oshta dostlik digani chegeradan otobus bilen otesiz kop tegshirmeydi aytgen idi.otemenmi dep hazirki vaziyatni sorishsam oshliklar mumkinmaz kadim shunday idi endi pasaport kirdi chikti kilishiyapti melitsiya dep koysa ilaci yok karindashlarini atpip oni oshge chakirsam hem boladi dep oyladim.urugunu taptim.ammo moskovada iken.moskovana hem tel kildim.ikki ay bu cayda men.keliylar vaadimizi kilaylik dedim.uylengenimi balachakani ayttim.namini sordi.er

Filed under: Qiyomat kuni |